حامد وفایی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و صاحبنظر مسائل چین درباره نقش آفرینی این کشور در تحولات برآمده از جنگ 12 روزه توضیحاتی ارائه داد.

به گزارش ایران، اهمّ گفته های او در این باره به این شرح است:

* در ایام جنگ، برخی از اندیشکده های چینی از یک ضرب المثل سنتی یاد می کردند؛ نشستن بر بلندای کوه و نظاره نبرد ببرها . این مثل در ادبیات چینی به معنای بی طرفی عامدانه در بحران هایی است که هزینه اش برای چین بالاست و منافع فوری ای در آن دیده نمی شود.

*واقعیت این است که اگر ایران خواهان نوعی بازدارندگی مؤثر در روابط خود با چین است، باید مسیر گسترش واقعی و پایدار روابط اقتصادی را در پیش گیرد؛ به هر حال ما چون با چین مرز مشترک نداریم، باید از منظر ژئواکونومیک و بهره گیری از ظرفیت چین به بازدارندگی ژئوپلیتیک دست یابیم.

*کشورهایی چون عربستان و امارات با گره زدن بخش هایی از اقتصاد خود به چین موفق شده اند در بزنگاه ها واکنش هایی هرچند نرم اما سنجیده و مؤثر از پکن دریافت کنند.

* چین در برنامه های صدساله اش، پس از پایان موفقیت آمیز صدساله اول که فقر مطلق را ریشه کن کرد، در مسیر تبدیل شدن به کشوری قدرتمند در حال توسعه قرار دارد. این کشور با آگاهی از تله های امنیتی که رقبای غربی اش طراحی کرده اند، به دنبال پرهیز از درگیری های مستقیم و ورود به چالش های امنیتی است. نمونه بارز این سیاست، حفظ فاصله از منازعاتی است که هزینه بالایی داشته و سود کمی برای امنیت ملی چین دارد. در واقع، چین تلاش می کند تا از دام تقابل مستقیم با قدرت های مسلط مانند ایالات متحده اجتناب کند و تنها در شرایط بسیار خاص، مانند دفاع از امنیت ملی خویش، وارد تنش می شود.

* انتظار حمایت نظامی مستقیم و کامل چین از کشورهایی مانند ایران، مشابه رویکرد آمریکا بر اساس منطق و منافع خود چین، دور از واقعیت است. چین ممکن است رفتارهای یکجانبه آمریکا را محکوم کند و حمایت سیاسی یا اقتصادی ارائه دهد، اما نوع حمایت او باید در چهارچوب عقلانیت و مصالح ملی خودش تحلیل شود.

* ما می خواهیم از چین در بزنگاه های امنیتی انتظار واکنش داشته باشیم، اما جایگاه خود را در ذهنیت راهبردی پکن تثبیت نکرده ایم. کشورهای دیگر مانند عربستان و امارات با پیوندهای عمیق اقتصادی، بخشی از زنجیره ارزش چین شده اند و توانسته اند در لحظات بحرانی واکنش هایی هرچند نرم از آن بگیرند. اما ایران، تنها در زمان نیاز به سراغ چین رفته است، بی آنکه در اقتصاد، انرژی، کشاورزی یا صنعت جای پایی پایدار برای خود تعریف کرده باشد. اگر ما نتوانیم سهم خود را در زنجیره ارزش چین تثبیت کنیم، نباید انتظار داشته باشیم که چین در حوزه امنیتی از ما دفاع کند.

*یکی از دلایل مهمی که باعث شده نگاه چین به ایران در سال های اخیر تغییر کند، نه فقط فشار تحریم ها بلکه رشد فزاینده قدرت چین و تغییر محاسبات انرژی آن کشور بوده است. تحریم هایی که آمریکا بر صادرات نفت ایران به چین اعمال کرد، ظاهراً برای فلج کردن اقتصاد ایران بود اما در لایه های زیرین، هدفی هوشمندانه تر دنبال می شد: کاهش وابستگی چین به نفت ایران و سوق دادن آن به سوی تنوع بخشی به منابع انرژی. نتیجه چه شد؟ سهم ایران از واردات نفت چین که زمانی قابل توجه بود، امروز به حدود 10 درصد رسیده است و دیگر آن هراس قدیمی که اگر ایران آسیب ببیند، امنیت انرژی چین مختل می شود، رنگ باخته است. چین امروز می تواند از روسیه، عربستان، اوگاندا و دیگر کشورها نفت وارد کند و همین تنوع طلبی انرژی، وزن راهبردی ایران را در محاسبات پکن کمرنگ تر کرده است.

* ایران برای آنکه جایگاه راهبردی خود را بازیابی کند، باید وارد گفت وگوی راهبردی واقعی با چین شود. روابط نباید صرفاً به سفرهای رسمی، قرائت بیانیه ها یا تکرار شعارهایی مثل جاده ابریشم، محدود بماند. باید استراتژیست های دو کشور روبه روی یکدیگر بنشینند و نقش ایران را در تحقق ابتکارات چین تبیین کنند.