در میان دود و آتش، طبیعت بی دفاع می سوزد. جنگ ها حیات زمین را زخم می زنند و نابارور رها می کنند. از مصرف منابع برای آمادگی های نظامی تا ویرانی تاسیسات زیستی و از پسماندهای جنگی تا آلودگی های فرامرزی، همه از زخم های جنگ بر پیکیره محیط زیست است زخم هایی که رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز بر لزوم درمان و بازسازی آن، پس از جنگ تحمیلی 12 روزه تاکید کرده است.

به گزارش ایسنا، در سکوت می سوزد؛ در تاریکی خاکستر می شود؛ روی زمین نابارورِ جنگ زده، بدون در دست داشتن سلاحی برای دفاع، جان می دهد. جنگ همیشه به محیط زیست خسارت وارد کرده است.

کارشناسانی از سراسر دنیا، از آسیب های محیط زیستی ناشی از درگیری های مسلحانه و جنگ، با عنوان قربانی خاموش جنگ یاد می کنند؛ تهدیدی که حتی فراتر از مرزها نیز پیش می رود و بعد از مدتی و پس از گذشتن کار از کار، توجهات را به خود جلب می کند.

بعضی کارشناسان معتقدند آثار جنگ بر محیط زیست، بر خلاف تصور، پیش از آغاز رسمی جنگ شروع می شود به بیان ساده تر و به گفته سعید متصدی - معاون اسبق سازمان حفاظت محیط زیست - آماده شدن برای جنگ ها تخریب زیست محیطی دارد. جنگ بیشترین تاثیر را در تخریب محیط زیست در طول تاریخ گذاشته است.

با این حساب روند تخریبی جنگ بر محیط زیست، از قدم های ناپیدا آغاز می شود هرچند آثار زیست محیطیِ طول جنگ با آثاری که پیش از آغاز جنگ رخ می دهد به طور کلی متفاوت است.

انفجارها و درگیری های شدید حین جنگ، می تواند انتشار گاز دی اکسید کربن و شتاب تغییرات اقلیمی را افزایش دهد همچنین آلودگی های شیمیایی و صوتی ناشی از استفاده از سلاح ها، هواپیماها و… به تناسب به سطح تخریب جنگ، مقادیری از زباله و آوار ایجاد می شود. زباله هایی که همگی از منابع آلوده کننده هوا و خاک محسوب می شود و ناخواسته با ایجاد آلودگی در قالبی گسترده، از طریق هوا، رودخانه ها، سفره های آب زیرزمینی یا دریا بیرون از مرزهای جنگ را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

خسارت های محیط زیستی جنگ اگر که اغلب بی صدا اما شدید و آسیب زاست. معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در برآورد اولیه ای از پیامدهای محیط زیستی حملات نظامی 12 روزه رژیم صهیونیستی به جمهوری اسلامی ایران منتشر کرد. در این گزارش آمده بود که در جریان حملات اخیر، تنها در تهران حدود 150 هزار تُن نخاله و آوار جنگی تولید شده است و حملات موشکی به انبارهای نفتی ری و کن منجر به از بین رفتن حدود 19٫5 میلیون لیتر سوخت شده که در پی آن، 47 هزار تُن گاز گلخانه ای و بیش از 578 هزار و 821 کیلوگرم آلاینده هوا وارد جو تهران شده است.

بر اساس اعلام سازمان حفاظت محیط زیست در سایر نقاط کشور نیز خسارات قابل توجهی ثبت شده است. از جمله در شهرستان کنگان، آسیب به پالایشگاه فاز 14 پارس جنوبی موجب سوختن 5.5 میلیون مترمکعب گاز و انتشار بیش از 12 هزار تُن گاز گلخانه ای و 437 هزار کیلوگرم آلاینده در هوا شده است. این آلودگی ها منجر به افزایش ذرات معلق، کربن سیاه و اکسیدهای نیتروژن شده و کیفیت هوا را در چند استان به سطح هشدار رسانده بود البته این گزارش تنها بخشی از خسارات بود و پایش و ارزیابی های دقیق خسارات در سراسر کشور در حال انجام است.

طی جنگ 12 روزه، 9000 هکتار از جنگل ها و مراتعی که در محدوده مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان قرار دارند، طعمه حریق شدند. این حریق ناشی از باقیمانده پرتابه هایی بود که توسط دشمن صهیونیستی به قصد هدف قرار دادن مراکز نظامی، علمی و مسکونی شلیک کرده بود. به طور کلی دست کم 13 منطقه تحت حفاظت در استان های فارس، ایلام، کرمانشاه، اصفهان، خوزستان، همدان، لرستان، کهگیلویه و بویراحمد و گیلان دچار خسارات شدید شدند. این خسارت علاوه بر آتش سوزی های نسبتاً وسیع، باعث تخریب کامل یک پاسگاه محیطبانی و آسیب به چند ساختمان دیگر شامل پاسگاه های محیطبانی، مراکز اداری و تحقیقاتی مربوط به حفاظت محیط زیست شده است.

اگرچه محیطبانان با همراهی فعالان و دوستداران محیط زیست با تلاش شبانه روزی و زیر آتش بی رحمانه ی دشمن به مهار آتش سوزی مناطق پرداختند و جلوی آسیب بیشتر را گرفتند اما تأثیرات این آتش سوزی ها تنها به از دست رفتن پوشش گیاهی منجر نمی شود. برهم خوردن آرامش زیستگاه، مرگ گونه های وحشی (به ویژه گونه های گیاهی و گونه های جانوری کوچک جثه) و مهاجرت های گسترده حیات وحش به مناطق اطراف زیستگاه ها تأثیرات بلندمدتی بر جمعیت های مختلف حیات وحش در مناطق تحت تأثیر خواهد داشت.

جنگ های مسلحانه خسارات جبرانناپذیری به محیط زیست وارد می کند. کاهش کیفیت منابع آب و هوا، مشکلات پسماند، آلودگی صوتی، از بین رفتن حاصلخیزی خاک، زمین های کشاورزی، مراتع، باغ ها، از بین رفتن دام های اهلی، تشدید پدیده طوفان های گردوغبار و… از جمله مسائلی است که طی زمان، امنیت محیط زیستی مردم شهرها را تهدید می کند. به همین سبب نباید به آثار محیط زیستی جنگ بی توجه بود و در این مدت شینا انصاری - رییس سازمان حفاظت محیط زیست - نیز خطاب به عموم و دستگاه های متولی نیز اعلام کرده است که نباید خسارات محیطی زیستی جنگ غافل شد و احیا و بازسازی محیط زیست نیز باید نقش پررنگی داشته باشد.

آسیب های محیط زیستی جنگ اغلب در معرض کم توجهیست، تا زمانی که تصاویر قبل و بعدی از محیط زیست کشورها در کنار یکدیگر قرار می گیرد؛ اگرچه این بی توجهی همواره به یک شکل ثابت اتفاق نمی افتد. به عنوان مثال محمد مجابی رییس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام در سال های گذشته گفته بود که افزایش شکار غیرقانونی یکی از آثار مخرب جنگ در درازمدت است. یا حسن اکبری - معاون سابق محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست سال 1401 از قاچاق گونه های زیستی از طریق باغ وحش ها در سایه بی توجهی برخی کشورهای منطقه که به شدت درگیر جنگ بودند، خبر داده و گفته بود که برخی گونه ها از طریق باغ وحش ها به کشورهای مجاور قاچاق می شوند و گرچه ایران در تلاش برای مقابله با این امر است اما در برخی کشورهای منطقه که به شدت درگیر جنگ هستند به این مساله توجهی نمی شود؛ شکلی متفاوت از سایه جنگ بر محیط زیست.