ارائه گواهی سلامت روان به عنوان یکی از شرایط الزامی و اصلی دریافت گواهینامه رانندگی در کشور است.

به گزارش مهر، بر اساس آیین نامه صدور انواع گواهینامه های رانندگی که توسط هیئت وزیران تصویب شده و آخرین اصلاحات آن در دسترس است، ارائه گواهی سلامت روان به عنوان یکی از شرایط اصلی دریافت گواهینامه رانندگی در کشور، و الزامی است.

طبق ماده 3 این آیین نامه، متقاضیان گواهینامه باید علاوه بر معاینات جسمی و بینایی سنجی، گواهی سلامت روانی خود را از مراکز پزشکی صلاحیت دار که مورد تأیید وزارت بهداشت و سازمان پزشکی قانونی هستند، دریافت و ارائه کنند. این الزام شامل تمامی انواع گواهینامه ها از جمله پایه سوم، ویژه، موتورسیکلت و غیره می شود.

در ماده 9 از پیوست 2 آیین نامه، به صراحت به ارزیابی اختلالات روحی و روانی (اختلالات اعصاب و روان) به عنوان یکی از معیارهای مهم احراز سلامت جسمانی و روانی رانندگان اشاره شده است. این ارزیابی ها باید بر اساس دستورالعمل های اجرایی وزارت بهداشت و با هماهنگی نیروی انتظامی انجام شود.

اجرای الزام ارائه گواهی سلامت روان، اگرچه با هدف ارتقای ایمنی و کاهش حوادث رانندگی صورت گرفته، اما برخی از متقاضیان و کارشناسان نگرانی هایی را درباره پیچیدگی فرآیند صدور گواهینامه و هزینه های اضافی مطرح کرده اند. همچنین حفظ محرمانگی اطلاعات روانی مراجعان یکی از دغدغه های مهم حقوقی است که باید مورد توجه قرار گیرد.

در عمل، این الزام بیشتر در زمان صدور گواهینامه اعمال می شود و متقاضیان دریافت گواهینامه رانندگی توصیه می شود پیش از مراجعه به مراکز صدور گواهینامه، با مراجعه به مراکز روان پزشکی یا روان شناسی مورد تأیید وزارت بهداشت، گواهی سلامت روانی خود را دریافت کنند تا روند دریافت مجوز رانندگی تسهیل شود.

با اجباری شدن ارائه گواهی سلامت روان برای دریافت یا تمدید گواهینامه رانندگی، توجه افکار عمومی و کارشناسان به کیفیت، اعتبار و معیارهای صدور این گواهی ها جلب شده است. گفت وگویی با هوشنگ مقبولی، حقوقدان و پژوهشگر حقوق کیفری، در خصوص ابعاد حقوقی این موضوع انجام دادیم که اظهار داشت: بدون تبیین دقیق مفهوم سلامت روان، می تواند منشأ سوءتفاهم، تضاد در تشخیص و حتی صدور گواهی های فاقد اعتبار واقعی باشد.

مقبولی در ادامه گفت: فردی ممکن است در جامعه رفتار معمولی داشته باشد، اما در یک موقعیت خاص، خودداری ها و قیدوبندهایی که برای خود تعریف کرده را کنار بگذارد و رفتار متفاوتی بروز دهد. یعنی آن روی دیگر شخصیت خود را که تا پیش از آن پنهان مانده بود، آشکار کند.

وی با اشاره به اینکه مفهوم سلامت روان بسته به حوزه بررسی، تعاریف متفاوتی دارد، افزود: در جامعه حقوق کیفری، سلامت روان به این معناست که فرد در چارچوب قانون و مقررات عمل کند و دچار هنجارشکنی کیفری نشود. یعنی از منظر قانون، فردی که مرتکب جرم نمی شود، دارای سلامت روان است. اما این تعریف بسیار محدود است.

از سوی دیگر، مقبولی تأکید کرد: ممکن است فردی کاملاً قانون مدار و فاقد سابقه کیفری باشد، اما در روابط اجتماعی، در ارتباطات انسانی یا واکنش های روزمره خود با چالش هایی مواجه باشد که نشان دهنده ی تعادل روانی ضعیف یا شکننده باشد. این جاست که تعریف سلامت روان در علوم روان شناسی وارد میدان می شود.

این حقوقدان اضافه کرد: روان شناسان سلامت روان را نه تنها در چارچوب قانون، بلکه در مجموعه ای از ابعاد از جمله پایداری هیجانی، تعادل رفتاری در روابط اجتماعی، توانایی کنترل خشم و استرس، انطباق با محیط و فشارهای اجتماعی ارزیابی می کنند.

مقبولی بیان کرد: سلامت روان ایده آل، آن است که فرد در همه ی این حوزه ها در یک محدوده اعتدالی قرار داشته باشد نه صرفاً از نظر کیفری یا قانونی، بلکه از نظر روان شناختی و اجتماعی نیز پایدار و قابل اتکا باشد.

در پاسخ به برخی نگرانی ها مبنی بر احتمال جعل، تقلب یا صدور فرمایشی گواهی های سلامت روان، این حقوقدان می گوید: ما زمانی می توانیم از جعل صحبت کنیم که یک اصل مشخص و استاندارد دقیق برای سنجش وجود داشته باشد. در حالی که هنوز درباره ی تعریف، شاخص ها، ابزارهای ارزیابی و صلاحیت صادرکننده ها اجماع کامل نداریم. ممکن است یک روان پزشک بر اساس ملاک های پزشکی اش فردی را سالم تشخیص دهد، اما یک روان شناس بالینی با مشاهده ی نشانه هایی دیگر، به نتایجی متفاوت برسد.

وی در پایان اضافه کرد: وقتی چهارچوب مشخصی وجود ندارد، نمی توان گفت یک گواهی جعل شده یا تحت فشار صادر شده؛ بلکه باید گفت سیستم ارزیابی ما هنوز دقیق و شفاف نیست. اگر مسئله سلامت روان با دقت و بر پایه معیارهای علمی و حقوقی تبیین شود، آن گاه نقد و راستی آزمایی گواهی ها نیز ممکن و ضروری خواهد بود.