فرارو- در حالی که چند روز پیش آمریکا طرحی برای اجاره 100 ساله کوریدور زنگزور ارائه کرده بود، ایران در قبال پذیرش این طرح واکنش منفی نشان داده و در همین راستا دیروز با ارمنستان در مورد چگونگی رفع انسداد آن گفت وگو داشته است.

به گزارش فرارو، اگرچه کریدور زنگزور در ظاهر، مرزی میان ایران و ارمنستان را تشکیل می دهد، اما موقعیت ژئوپلیتیکی آن فراتر از یک مرز دوجانبه است. این گذرگاه به نقطه ای راهبردی در معادلات قفقاز جنوبی تبدیل شده که بازیگران متعددی از روسیه تا ترکیه و حتی آمریکا را وارد گفت وگو و رقابت کرده است. در چنین بستری، طرح اخیر ایالات متحده برای اجاره 100 ساله این کریدور، به ویژه در شرایط پساجنگ 12 روزه ایران با رژیم اسراییل، حساسیت های ایران نسبت به تحولات این منطقه را دوچندان کرده است.

زنگِزور منطقه ای تاریخی و جغرافیایی در ارمنستان شرقی است و در دامنه های کوه هایی با همین نام جای گرفته و امروزه عمدتاً با استان سیونیک جمهوری ارمنستان مطابقت دارد.

اما، کریدور زنگزور (یا کریدور زنگه زور) به منطقه ای در جنوب قفقاز اشاره دارد که نقش مهمی در ارتباطات جغرافیایی و حمل ونقل در این منطقه ایفا می کند. این کریدور در واقع راهی است که جمهوری آذربایجان را از طریق ارمنستان به نخجوان و در نهایت به ترکیه متصل می کند.

کریدور زنگزور در منطقه ای بین ارمنستان و نخجوان قرار دارد. نخجوان یک منطقه خودمختار متعلق به جمهوری آذربایجان است که به صورت زمینی با خاک اصلی آذربایجان متصل نیست و توسط ارمنستان از آن جدا شده است. این کریدور از بخش جنوبی ارمنستان، یعنی استان سیونیک (که گاهی زنگزور نامیده می شود)، عبور می کند.

منطقه زنگزور که امروز در کانون توجه تحولات ژئوپلیتیکی قفقاز جنوبی قرار دارد، در گذشته بخشی از قلمرو ایران قاجاریه بود، اما در پی عهدنامه گلستان در سال 1813 به امپراتوری روسیه واگذار شد. با تشکیل اتحاد جماهیر شوروی، بخش هایی از زنگزور از جمله مناطق گوریس، کاپان، مغری و سیسیان در چارچوب جمهوری شوروی ارمنستان تعریف شد و در سال 1995 رسماً به استان سیونیک پیوستند.

در 29 نوامبر 1920، با استقرار حکومت شوروی در ارمنستان، روز بعد مقامات آذربایجان شوروی به منظور رفع مناقشات ارضی، با واگذاری زنگزور به جمهوری تازه تأسیس شوروی ارمنستان موافقت کردند؛ تصمیمی که بخشی از توافقات داخلی اتحاد جماهیر شوروی در بازتوزیع سرزمینی بود.

با نزدیک شدن به پایان دهه 1980 و شعله ور شدن دوباره مناقشه قره باغ، تنش های قومیتی در این منطقه نیز بالا گرفت. در این دوران، ارامنه ساکن جمهوری آذربایجان به ارمنستان مهاجرت کردند و در مقابل، تمامی آذربایجانی های ساکن زنگزور و دیگر مناطق ارمنستان نیز به جمهوری آذربایجان گریختند.

در دوران شوروی، مسیر راه آهنی که از اردوباد، آگاراک، مغری، منجیوان و زنگلان عبور می کرد، زنگزور را به دیگر نقاط منطقه متصل می کرد. اما با آغاز جنگ اول قره باغ، این مسیرها به ویژه مسیر زمینی بین نخجوان و جمهوری آذربایجان، که از خاک ارمنستان می گذشت، قطع شد و ارتباط مستقیم زمینی میان آن ها از بین رفت.

نگرانی ایران صرفاً به از دست رفتن یا انسداد مرز با ارمنستان محدود نمی شود؛ بلکه دغدغه اصلی، پیامدهای راهبردی فعال شدن این مسیر است. بسیاری از تحلیل گران معتقدند نگرانی های مطرح شده در مورد حذف مرز ایران و ارمنستان، بیشتر برای بیان دغدغه های عمیق تر است: ازجمله افزایش نفوذ ترکیه در قفقاز، تقویت ائتلاف های جهان ترک ها، گسترش نقش ناتو در نزدیکی مرزهای ایران و کاهش وابستگی جمهوری آذربایجان به مسیرهای ترانزیتی ایران چراکه فعال شدن کریدور زنگزور، با عبور مستقیم از خاک ارمنستان، می تواند جمهوری آذربایجان را مستقیماً به نخجوان متصل کند و مزیت ژئوپلیتیکی ایران در این مسیر را از میان ببرد.

از سوی دیگر، اهمیت این کریدور برای جمهوری آذربایجان نیز روشن است که به روابطش با ایران نیز مرتبط است؛ این کشور به دنبال دسترسی بی واسطه به نخجوان بوده و هم زمان از حمایت ضمنی غرب برای تسهیل اتصال به اروپا و مسیرهای انرژی برخوردار است. در این میان، تهران نیز با دقت تحولات را رصد می کند، چراکه هرگونه تغییر در وضعیت این گذرگاه، هم زمان بر روابط ایران با ارمنستان، آذربایجان، ترکیه و حتی روسیه و آمریکا اثرگذار است.

در همین بستر، روابط تهران و باکو زیر ذره بین قرار گرفته است. در حالی که الهام علی اف، رییس جمهور جمهوری آذربایجان، در پیامی خطاب به مسعود پزشکیان، مناسبات دو کشور را در سطح بسیار عالی ارزیابی کرد و از تداوم آن سخن گفت. اما برخی مقامات ایرانی همچنان نسبت به روابط تهران-باکو هشدار می دهند. از جمله، کامران غضنفری، نماینده تهران در مجلس که پیش تر ادعا کرده بود پهپادهای اسراییلی از خاک و آسمان جمهوری آذربایجان برای حمله به ایران استفاده کرده اند. در این مورد وی گفته بود: بمباران تبریز، اردبیل، رشت و تهران نتیجه مستقیم همکاری مستقیم باکو با اسراییل بوده است. چنین اظهاراتی در کنار احتمال اجاره کریدور زنگزور، نگرانی های امنیتی ایران را به شکل محسوسی افزایش داده است.

در این میان علی اف در آخرین اظهارات خود با اشاره به طرح آمریکا گفته است: هیچ اپراتور، هیچ تاجری، هیچ اجاره دهنده ای نمی تواند در خاک ما باشد.

از طرفی دیگر با اشاره به جنگ 12 روزه افزوده است: جاسوس های حرفه ای در مرز هستند و فعالیت های جاسوسی علیه ایران انجام می دهند. به خصوص در جریان درگیری اخیر ایران و اسراییل، آن ها در امتداد مرز ایران حرکت کردند. آن ها همچنین ما را از طریق دوربین های دوچشمی نیز تماشا می کنند، اما ما نیز آن ها را از خاک خود تماشا می کنیم. فردا، ارمنستان می تواند هر کشوری را برای این کار دعوت کند. مسئله اصلی برای ما این است که من به همکارم در ابوظبی گفتم که ما باید عبور بدون مانع و ایمن از آذربایجان به آذربایجان داشته باشیم. و این عبور از یک منطقه آذربایجان به منطقه دیگر است.

در پی ارائه طرح آمریکا در خصوص اجاره 100 ساله کریدور زنگزور در چند روز اخیر، ارمنستان از اصطلاح چهارراه صلح استفاده کرده است. در شرایطی که اختلافات ایروان و باکو بر سر نحوه بازگشایی مسیرهای ارتباطی همچنان پابرجاست، آمریکا با ارائه این پیشنهاد مدعی است هدفش از این طرح، تسهیل روند صلح و حل وفصل مناقشات میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان است.

پاسخ ارمنستان اما نه است. نازلی باغداساریان، سخنگوی وزارت امور خارجه ارمنستان اشاره کرده است: ارمنستان موضوع رفع انسداد زیرساخت های منطقه ای را صرفاً در چارچوب حاکمیت، تمامیت ارضی و حیطه قضایی جمهوری ارمنستان بررسی می کند. وی تأکید کرد: اجاره زمین های ارمنستان فقط برای مصارف کشاورزی امکان پذیر است.

مقامات ارمنستان در حالی که ازآن داشتند از واژه کریدور برای منطقه زنگزور استفاده نمی کنند به چهار راه صلح اشاره کرده اند.

الهام علی اف، رییس جمهور جمهوری آذربایجان، اما با تاکید بر قطعیت اجرای پروژه کریدور زنگزور در اظهارات روز گذشته خود گفته است: کریدور زنگزور تا بهار سال آینده به طور کامل آماده خواهد شد.

حال در گفت وگوی روز گذشته علی اکبر احمدیان، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان، با همتای ارمنی اش بار دیگر موضع ایران مشخص شده است؛ ایران بر سیاست اصولی مبنی بر عدم پذیرش هرگونه تغییر ژئوپلیتیکی درمنطقه قفقاز جنوبی تأکید کرده است.

در این میان ارمنستان نیز با تأیید همسویی موضع این کشور با ایران، اعلام کرد که درمواضع ارمنستان درخصوص راه گذرهای منطقه ای تغییری ایجاد نشده است. وی همچنین تاکید کرد که ایروان هرگونه توافقی که حاکمیت ملی این کشور را نقض کند، رد می کند. این مساله سویه مشترک ایران و ارمنستان در خصوص کریدور زنگزور را نشان می دهد.