ایران سرزمین یک دستی نیست. دامنه های البرز و زاگرس، فلات مرکزی، دشت های جنوبی، سواحل دور از همِ شمال و جنوب، هر یک اقلیمی متفاوت دارند.

به گزارش ایسنا، ایران سرزمینی است که همواره در میانه دو تصور متناقض درباره اقلیم گرفتار بوده است؛ از یک سو روایاتی که کشور را پرباران و مناسب کشاورزی گسترده معرفی می کنند و از سوی دیگر روایاتی که تصویری کاملاً متفاوت ارائه می دهند این در حالیست که به گفته رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی، هر کشوری باید در اقلیم خودش ارزیابی شود، ایران کشور پربارانی نیست و از نظر دما و بارش، قطعاً در یک اقلیم گرم و خشک قرار دارد.

مقایسه ایران با کشورهای پیرامونی چه کشورهای پرباران تر شمال غرب و چه کشورهای بیابانی جنوب سال ها مورد بحث بوده است؛ در حالی که اقلیم، نه در چارچوب تصویری کلیشه ای از ایران بلکه در بستر دقیق عناصر علمی مانند ارتفاع، فاصله از دریا، ناهمواری ها و الگوهای جوی معنا پیدا می کند؛ ایرانی که یک دست نیست و مواجهه و برنامه ریزی یکسان برای اقلیم متفاوت هر منطقه اش سرزمین را به سمت فرسایش منابع، افت سفره های آب زیرزمینی، خشکسالی های پی درپی و در نهایت اتخاذ تصمیمات اضطراری سوق می دهد.

در سال هایی که توسعه، اسکان، صنعت و کشاورزی بدون انطباق با توان اکولوژیک سرزمین پیش رفته، بحران های محیط زیستی تشدید شده است و هشدارها به تصمیم های سخت گیرانه نزدیک تر شده اند؛ از جیره بندی آب و کاهش فعالیت های صنعتی تا احتمال جابه جایی جمعیت این در حالیست که به عنوان مثال میانگین اقلیم ایران هیچ گاه برای کشاورزی پرمصرف طراحی نشده بود.

احد وظیفه، رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی به پرسش پرتکرار افکار عمومی درباره مقایسه اقلیم ایران با کشورهای اطراف پرداخت؛ پرسشی که معمولاً با تصاویری از برف در ترکیه یا سرسبزی سایر کشورها در شبکه های اجتماعی مطرح می شود.

وی گفت: همه کشورها در مواجهه با خشکسالی یا ترسالی، رفتار و میزان آسیب پذیری یکسانی ندارند. مثل این است که در زیر باران، یک نفر چتر دارد و یک نفر ندارد؛ هر دو با یک پدیده مشابه قرار دارند اما شرایط برای هر یک کاملاً متفاوت است. کشوری که از قبل خود را با محدودیت آب سازگار کرده باشد مانند فردی است که در هوای بارانی چتر خود را همراه دارد. کشوری که بارگذاری جمعیتی، کشاورزی، صنعت و مصرف آب را بیش از ظرفیت منابع آبی خود انجام داده باشد، در همان شرایط اقلیمی، خسارت بسیار شدیدتری می بیند.

وی تاکید کرد: در ایران حجم تقاضا برای آب بسیار بالاتر از توان منابع است و طبیعی است که در دوره های خشکسالی، اثر آن پررنگ تر از کشورهایی باشد که مصرف، جمعیت، یا استقرار فعالیت ها را متناسب با منابع آب خود تنظیم کرده اند.

وظیفه تصریح کرد: البته این موضوع تک بعدی نیست. کشور نیاز به امنیت غذایی، اشتغال، توسعه و معیشت دارد و هیچ کدام از این ها را نمی توان نادیده گرفت. مسئله این است که این توسعه باید با ظرفیت آب و اقلیم کشور سازگار باشد تا در دوره های خشکسالی، جامعه و طبیعت تاب آوری لازم را داشته باشند.

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی در ادامه با اشاره به ریشه های مدیریتی بحران آب در تهران تاکید کرد که کم آبی تنها ناشی از اقلیم نیست بلکه سهم خطاهای مدیریتی در آن انکارناپذیر است.

وی افزود: اگر در گذشته آب از سایر حوضه ها به تهران منتقل نمی شد، اساساً تهران به این شکل بارگذاری جمعیتی نداشت. اگر مدیریت منابع بهتر انجام می شد، امروز با چنین سطحی از بحران مواجه نبودیم. درست است که در اقلیم خشک قرار داریم اما مدیریت آب نیز به شکل جدی مغفول مانده است.

وظیفه تهران را یک هات اسپات یا نقطه کانونی فشار روی منابع آب توصیف کرد و گفت: اکنون جمعیتی بسیار بزرگ چشم انتظار بارش در بالادست و ذوب برف و انتقال آن از کوه به رودخانه، سد و سیستم لوله کشی شهری است اما وقتی به بالادست نگاه می کنید، می بینید که در حوضه های فرادست، روستاها، باغ ها، ویلاسازی ها و زمین خواری، طبیعت را بی حساب وکتاب تصرف کرده اند. در بسیاری نقاط حتی یک حریم دسترسی به رودخانه وجود ندارد. همه مسیرها بسته شده و اطراف رودها پر از باغ، استخر و ویلاست.

وی افزود: بخشی مهمی از آب هایی که از رودخانه های بالادست منحرف می شود، تبخیر و از دسترس خارج می شود و درصد آب های ورودی به سد کاهش می یابد و کسر مخازن سدها تنها به سبب کمبود بارش نیست.

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با اشاره به پروژه های انتقال آب تأکید کرد: وقتی راه حل با ظرفیت اقلیمی سازگار نباشد، در آینده بحران را بازتولید و تشدید می کند. ما کشور کم بارشی هستیم بنابراین از هر حوضه که آب برداشت کنیم، هم مبدأ آسیب می بیند و هم مقصد پس از مدتی دچار همان بحران با شدتی بیشتر خواهد شد.

وظیفه گفت: آب در سرزمین ایران، یک منبع فوق حساس است. هرگونه مداخله در آن باید کاملاً منطبق با طبیعت و اقلیم باشد. تجربه نشان داده که انتقال آب، بحران را منتقل می کند. از سوی دیگر هم مبدأ آسیب می بیند، هم مقصد و پس از مدتی بحرانی تر می شود. این مسیر ما را با خسارت بیشتر پس از چند سال دوباره به خانه اول برمی گرداند. بنابراین راه حل پایدار در سازگاری اقلیمی، مدیریت مصرف و آمایش صحیح سرزمین است، نه جابه جایی آب. بنابراین پروژه های انتقال آب، در ساختار اقلیمی و هیدرولوژیک ایران، منطقی و پایدار نیستند.

وظیفه در پاسخ به پرسشی درباره تلقی عمومی از آب و هوای ایران که ایران کشوری خشک نیست گفت: ملاک ما باید عدد و آمار رسمی باشد. میانگین بارش بلندمدت 30ساله ایران 235 میلی متر است و اگر میانگین 10 سال اخیر را حساب کنیم، این عدد به حدود 200 میلی متر یا کمتر کاهش پیدا کرده است بنابراین ایران کشور پربارانی نیست.

وی توضیح داد: در نوار شمالی کشور بارش زیاد است اما فلات مرکزی ایران که بخش عمده کشور را شامل می شود، بارشی بسیار کمتر از متوسط جهانی دارد. میانگین بارش سالانه دنیا حدود 800 میلی متر است، یعنی نزدیک به پنج برابر بیشتر از میانگین بارش فلات مرکزی ایران.

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با اشاره به گرمای شدید ایران در تابستان اظهارکرد: بسیاری از نقاط ایران در تابستان جزو گرم ترین مناطق جهان هستند. سال گذشته در شبانکاره بوشهر، دما 56 درجه سانتی گراد ثبت شد که گرم ترین نقطه آسیا بود بنابراین از نظر دما و بارش، ایران قطعاً در یک اقلیم گرم و خشک قرار دارد.

رییس مرکز ملی خشکسالی با تأکید بر تفاوت های اقلیمی گفت: ایران مثل کشورهای کاملاً بیابانی نظیر عربستان یا امارات نیست اما به مراتب خشک تر از ترکیه، آذربایجان و ارمنستان است. میزان بارش ما از عربستان و امارات بیشتر اما از همسایه های شمال غربی و ترکیه بسیار کمتر است. مقایسه درست باید با در نظر گرفتن عناصر اقلیمی مانند ارتفاع، توپوگرافی، فاصله از دریا و الگوهای جوی حاکم انجام شود.

وی تصریح کرد: هر کشوری باید در اقلیم خودش ارزیابی شود. ایران سرزمین یکنواختی نیست. رشته کوه ها، فاصله از دریا، ارتفاع از سطح زمین و ناهمواری ها باعث می شود که شرایط اقلیمی در مناطق مختلف آن متفاوت باشد اما میانگین کلی وضعیت جوی ایران گرم و بسیار خشک است.

وظیفه در ادامه گفت: برخلاف تصور برخی، ایران کشور مستعد کشاورزی گسترده نیست. بسیاری از مناطق ایران ظرفیت اقلیمی لازم برای کشاورزی پرمصرف را ندارند. اگر فعالیت هایمان را بر اساس توان اقلیمی سرزمین تنظیم نکنیم، دچار بحران می شویم.

وی افزود: توسعه، جمعیت، کشاورزی و صنعت باید در چارچوب ظرفیت آب و اقلیم طراحی شوند. اگر پایمان را از گلیم سرزمین درازتر کنیم، نتیجه اش را می بینیم؛ همان چیزی که سال ها انجام دادیم و امروز هزینه اش را می پردازیم.

رییس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی با بیان اینکه نبود برنامه ریزی دقیق، کشور را به سمت اتخاذ تصمیمات اضطراری سوق می دهد، ادامه داد: وقتی از بحران صحبت می شود، احتمال تعطیلی، مهاجرت، جابه جایی جمعیت یا کاهش فعالیت ها مطرح می شود و به این معنی است که از قبل سناریوهای سازگاری نداشتیم. اگر سال ها پیش برنامه توزیع جمعیت، آمایش صنعتی و مدیریت آب هماهنگ با اقلیم تنظیم شده بود، امروز نیازی به اتخاذ تصمیمات اضطراری و اجباری نبود.

وظیفه در پایان اظهار کرد: اگرچه گذشته را نمی شود تغییر داد اما آینده را می توان مدیریت کرد. اقلیم در حال تغییر است و ما هم باید نحوه تصمیم گیری، توسعه و مصرف منابع را تغییر دهیم. سازگاری با اقلیم یک انتخاب نیست، ضرورت است.