مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی کشور، درباره پیشنهاد افغانستان برای ثبت پرونده نقاشی مینیاتور کمال الدین بهزاد در یونسکو تاکید کرد: میراث فرهنگی این منطقه ریشه های مشترک دارد و مالکیت مطلق برای هیچ کشور قابل تعریف نیست؛ ثبت آثار مشترک تنها با مذاکره و توافق بین کشورها امکان پذیر است.

به گزارش ایسنا، اخیراً پرونده ای با عنوان مینیاتور کمال الدین بهزاد از سوی افغانستان برای ثبت در فهرست انتظار یونسکو پیشنهاد شده است، که این اقدام با واکنش افکار عمومی در ایران از این نظر مواجه شد که هنر ایران به نام یک کشور دیگر تصاحب و ثبت خواهد شد، چنان که در سال های اخیر این روند پرتکرار بوده است. هرچند که یونسکو در این مورد دیدگاه متفاوتی دارد و قائل به مالکیت مطلق درباره میراث ناملموس نیست.

در این زمینه علیرضا ایزدی، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، به تشریح روند ثبت آثار فرهنگی، امکان مشارکت بین کشورها و اهمیت احترام به میراث مشترک پرداخت و اظهار کرد: یک خواهش همیشگی از دوستانِ مجموعه آموزش و پرورش دارم، شما موظف و مکلف به فرهنگ سازی هستید، ما هم یک میزان توان داریم. اطلاع رسانی و فرهنگ سازیِ من و رسانه، بخش بسیار ناچیزی از گستره جغرافیایی این سرزمین را دربر می گیرد، اما به هر حال، کنوانسیون 2003 یونسکو به هیچ وجه موضوع مالکیت را مطرح نمی کند.

درست است؛ شما می توانید بگویید، فرش واقعاً خاستگاهش سرزمین ماست. من هم نمی گویم این جغرافیای یک میلیون و ششصد و چهل وهشت هزار کیلومتر مربعی، بلکه منظورم جغرافیای فرهنگی ایران است.

او افزود: واقعیت این است که بخش زیادی از میراث فرهنگی در این منطقه ریشه های مشترک دارد و کشورهایی مثل ایران، افغانستان و تاجیکستان در یک حوزه تمدنی گسترده شکل گرفته اند. بنابراین طبیعی است بسیاری از عناصر فرهنگی بین این سرزمین ها مشترک باشد. اما در شرایط امروز نمی توان برای این میراث مالکیت مطلق تعریف کرد. مثلاً شما نمی توانید بگویید فرش فقط و فقط متعلق به یک کشور است. ممکن است در قندوز افغانستان طرح و پیشینه ای ارائه شود که با نقوش ترکمنستان یا بخش ترکمن ما شباهت داشته باشد. این شباهت ها نشانه همان پیوند تاریخی است و باید برای آن احترام قائل شد.

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی در ادامه گفت: قضیه گل محمدی هم همین است. در ترکیه به آن اسپارتا می گویند، در عربستان رُز طائف . نمی دانم چرا برخی اندکی دانش و فهم پیدا نمی کنند تا بدانند چه چیزی را بر زبان جاری می سازند. باید مردم ما هم متوجه شوند. یک بار یک خبرنگار به من زنگ زد و گفت: عربستان گلاب محمدی را ثبت کرده. گفتم اولاً گلاب کاملاً فارسی است و عربستان اصلاً گلاب ندارد! دوم اینکه مگر عربستان گل محمدی دارد که بخواهد آن را ثبت کند؟ اما چه حجم عجیبی از واکنش ها ایجاد شد! شاید برای من و شما یک محصول باشد، اما برای کاشانی، حیثیت است، برای روستای خاوه در استان مرکزی حیثیت است. نمی شود با اطلاعات غلط چنین آشوبی ساخت و ما هم بدویم اصلاح کنیم.

او ادامه داد: مثلاً ما می گوییم آش رشته یا سالاد شیرازی. سالاد شیرازی در ذائقه همه ما معنی دارد. اما همین سالاد را در اینترنت جست وجو کنید، هزار نسخه می بینید. هر کسی می تواند آن را بر اساس سلیقه خود با مستنداتی بگوید مال کشور من است. درست است، این را نمی توان نادیده گرفت. در خصوص بحث نقاشی هم، ما می گوییم کمال الدین بهزاد و این احترام برای این شخصیت وجود دارد، اما واقعیت ماجرا این است که نقاشی ایرانی، پیش تر تحت عنوان نقاشی ایرانی در یونسکو ثبت شده است. ما پرونده جهانی نقاشی ایرانی را ارائه دادیم و به ثبت رساندیم. حالا اگر افغانستان بخواهد این موضوع را مطرح کند، یونسکو از آن ها داده می خواهد، سؤال می پرسد که خاستگاه چیست، متعلق به چه جغرافیاست و ….

مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی کشور اظهار کرد: نقاشی ایرانی با همان مشخصات، به نام ایران ثبت شده است. حالا اگر افغانستان بخواهد مکتبی را تحت عنوان مکتب بهزاد/ هرات ، ثبت کند، باید بیاید با ما بنشیند و رضایت ایران را بگیرد. درست مانند ماجرای رَباب . زمانی که می خواستیم رباب را ثبت کنیم، یونسکو از ما خواست رضایت افغانستان را بگیریم. ما هم رفتیم پای میز مذاکره و افغانستان گفت: بیایید مشترک ثبت کنیم. گفتیم چه بهتر. رباب می تواند به سرانجام 20 یا 30 کشور برسد، عود هم همین طور. این ها به کاهش تنش های سیاسی و به افزایش فرهنگ اجتماعی ما کمک می کند. ما باید کمی نگاه مان را تغییر دهیم؛ همان طور که عرض کردم، میزان تأثیرگذاری ما محدود است.

ایزدی این توضیح را اضافه کرد: افغانستان می توانند ذیل پرونده ما (نقاشی ایرانی) بگویند این سبک و سیاق در افغانستان هم رواج دارد. اما آنچه متعلق به ایران است، بهزاد با آن شکل و شمایل و ویژگی ها، بدون نام ایران نمی تواند ثبت شود. همان طور که خط نستعلیق بدون ایران معنا ندارد، اما اگر بخواهیم خط ثلث را ثبت کنیم، باید برویم سراغ عراق و عربستان و نظر آن ها را بگیریم، و اگر روزی عربستان بخواهد نستعلیق را ثبت کند، باید بیاید سراغ ایران. این ها همه تفاسیر و قواعدی دارد که باید پای میز مذاکره حل شود. یونسکو هم به هیچ وجه دنبال ایجاد تنش نیست.

او درباره در پاسخ به این سوال که آیا ایران برای اجلاس پیش رو در یونسکو پرونده مشترک خواهد داشت، گفت: آیینه کاری که برای ما مثل نوروز فوق العاده اهمیت دارد، به صورت مستقل ارائه شده است. اگر کشوری ادعا دارد، باید شواهد و مستندات ارائه کند. اما در دستور کارمان پرونده هایی مربوط به آیین ها و رسوم دیگر است، مانند پرونده گلاب که علاقه مندیم با آیین ها و مناسک همراه آن به صحن یونسکو ببریم. درباره پرونده های مشترک نیز روی پرونده مضیف با عراق، قهوه و جشن های دوازده گانه مشغول هستیم، برای اواخر دی ماه در تلاشیم که دو سه پرونده دیگر هم به سرانجام برسد و در زمان مناسب ارائه شوند؛ مانند ماهیگیری در خلیج فارس و مضیف با عراق.