مریم شبانی در هم میهن نوشت:

چطور یک انگلیسی (یا هر آدمی که روس نباشد) می تواند روس باشد؟ یا سوال دقیق تر این که، یک انگلیسی اصلاً می تواند زندگی را آن طور که یک روس می فهمد و تجربه می کند، بفهمد؟ برای جواب دادن به این سوال، ناخودآگاه پرت می شویم به دنیای ادبیات روسیه و شروع می کنیم به کندوکاو در هرآن چه خوانده ایم؛ از قدیم و جدید، از کلاسیک ها تا معاصرترها، از فئودور داستایفسکی تا سوتلانا الکسویچ. یکی هم هست مثل ویو گراسکوپِ انگلیسی که آن قدر دلش می خواهد روس باشد، که فقط به خواندن راضی نمی شود و بلند می شود می رود روسیه، زبان روسی می خواند، با روس ها نشست و برخاست می کند، چند صباحی زندگی می کند، تا دستش بیاید که تالستوی، داستایفسکی، چخوف، گوگول و تورگنیف حرفِ حساب شان چیست و آنا آخماتووا، سولژنیتسین، پاسترناک و خیلی های دیگر چطور در دلِ ظلمت دوام آوردند.

آناکارنینای مشکل گشا سوغاتیِ ویو گراسکوپ از زندگی در روسیه و با کلاسیک های روسی است؛ به قولِ خودش، راهنمایی است برای جانِ سالم به دربردن در زندگی با استفاده از سرنخ هایی که این کلاسیک ها در اختیارمان می گذارند و گشت وگذاری است در جواب هایی که این نویسندگان برای سوال های ریزودرشت زندگی پیدا کردند. اما کدام کلاسیک ها، وقتی انتخاب از میان نام های بزرگ و کتاب های تاثیرگذار روس خودش به پیچیدگی و سختیِ زندگی در روسیه است؟ اصولاً کلاسیک های روسی بهترین جا برای پیدا کردن توصیه هایی در باب زندگی شادتر نیستند.

ادبیات روس پر است از آدم های سرخورده ای که فکر می کنند آخر چطور زندگی شان به چنین مخمصه ی وحشتناکی ختم شده و ناامیدانه به اطراف نگاه می کنند تا کسی دیگر را برای سرزنش بابت این کار پیدا کنند و بعد متوجه می شوند درحقیقت از همان اول حق با آن ها بوده است: زندگی واقعاً بی نهایت اسباب دردسر است و اعصاب خردکن و همه ی ما منتظریم تا بمیریم. اما گراسکوپ در آناکارنینای مشکل گشا می خواهد ما را اتفاقاً با نسخه ی روسی متقاعد کند که قطعاً می شود دوام آورد و می توان حسابی از زندگی لذت برد.

گراسکوپ آناکارنینای مشکل گشا را در 11فصل نوشته است که هر فصل به یکی از آثار برجسته ی ادبیات روس اختصاص دارد. او با استفاده از تجربه های شخصی خود در سفر به روسیه در دهه ی 1990 و مواجهه با فرهنگ و ادبیات آن کشور، مفاهیم پیچیده ی این آثار را به زبانی ساده و قابل فهم همراه با چاشنی طنزی ملایم ارائه می دهد و نشان می دهد که چگونه این آثار می توانند در زندگی روزمره ی ما کاربرد داشته باشند.

او کتاب هایی را انتخاب کرده که از آزمون زمانه سربلند بیرون آمده اند؛ جنگ و صلح و آناکارنینا ی لف تالستوی، یک روز از زندگی ایوان دنیسویچِ الکساندر سولژنیتسین، دکتر ژیواگو ی باریس پاسترناک، مرثیه ی آنا آخماتووا، یک ماه در روستا ی ایوان تورگنیف، جنایات و مکافات فئودور داستایفسکی، یوگنی آنگینِ الکساندر پوشکین، سه خواهرِ آنتون چخوف، مرشد و مارگریتا ی میخاییل بولگاکف، نفوس مرده ی نیکلای گوگول.

لب لبابِ تجربه ی زندگی روسی شاید خلاصه شود در سطری از کتاب یک روز از زندگی ایوان دنیسویچ که بی رحم اما قابل درک است: شکمت را برای خوردن چیزی که از آنِ تو نیست صابون نزن. این آموزه ی اخلاقی را سولژنیتسین در اردوگاه گولاک، که کسی انتظار زندگیِ اخلاقی ندارد، به ایوان دنیسویچ یادآوری می کند.

حق با گراسکوپ است که می گوید: همه باید سولژنیتسین را دوست داشته باشند، چون سخت جان بود. او فقط از این ننوشت که چطور می شود از مصیبت جان سالم به در برد، او این مصیبت را زندگی کرد و ادامه داد و سپردش به دستِ بولگاکف، مرشد و مارگاریتایش که: به ما یادآوری می کند درنهایت همه چیز بهتر می شود، فقط اگر بتوانید مختصری حماقت و بیهودگی به زندگی تان تزریق کنید.

رمان ها به همان خوبی ای که نشان مان می دهند نباید چطور زندگی کنیم، شیوه ی درست زندگی کردن را هم یادمان می دهند. همه ی تلاش گراسکوپ این است که با رفت وآمد بین سطور رمان ها، به زندگیِ امروز ما پل بزند. آناکارنینا را بازخوانی می کند، در زندگیِ تالستوی کندوکاو می کند، تا برسد به این نصیحت تالستوی که: شما همیشه نمی توانید آرام باشید، اما هروقت در زندگی تان اوقات آرام و آرام بخشی داشتید، باید ارزشش را بدانید و سعی کنید آن لحظات را طولانی تر کنید. پس درس رمان آناکارنینا این است: ما باید سعی کنیم بفهمیم واقعاً چه کسی هستیم تا بتوانیم زندگی اصیل تری داشته باشیم.

گراسکوپ زبان روسی می خواند، یکی، دو سالی در لنینگراد زندگی می کند، در محله ای که راسکولنیکف به استیصال و عجز می رسد و تصمیم به قتل پیرزن رباخوار می گیرد، گشت وگذار می کند و دوستانش را از دختر و پسرهای روس انتخاب می کند؛ آدم هایی که تجربه ی زیسته شان فرسنگ ها از تجربه ی زندگی او فاصله داشت: وقتی یخچال کسی را باز می کردی تقریباً برهوت بود. آخر آن سال وقتی برگشتم انگلستان خانه ی پدر و مادرم، بدون این که فکر کنم، رفتم از یخچال شیر بردارم که چای درست کنم.

وقتی در یخچال را باز کردم، از دیدن قفسه های پُر یخچال شوکه شدم و زدم زیر گریه. یا: من دو دهه در بریتانیا زندگی کرده بودم، بدون آن که کسی را بشناسم که دست به خودکشی زده باشد. دو هفته نشده بود که در روسیه بودم و یکی از آدم هایی که می شناختم، خودش را کشته بود. سوتلانا الکسیویچ، برنده ی بلاروسی جایزه ی نوبل، کتابی دارد با عنوان شیدای مرگ ، درباره ی شروع زنجیره ی خودکشی ها در روسیه در همان حول وحوش زمانیِ بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی. به نظر او، زندگی برای آدم های زیادی بیش از اندازه بی ثبات و آشفته شد و آن ها دیگر نمی توانستند آن را تاب بیاورند.

همین طور آدم های زیادی حس می کردند درگیر پروژه ی کمونیسم بودند و شکست آن ایدئولوژی برای شان به نوعی نماد شکست شخصی بود: چه معنایی داشت زنی که می شناختم، درست همین که به روسیه رسیدم، خودش را کشت؟ چرا باید آن موقع می مرد و چرا من هنوز زنده ام؟ جواب به این سوال ها در دکتر ژیواگو بسیار خشن است. احتمالاً پاسترناک می خواست رمانی انتقادی بنویسد، اما همچنان بتواند چاپ و خوانده شود.

یا احتمالاً مثل دکتر ژیواگو به رژیم، حسی دوگانه داشت: او می توانست دیدگاه کارگرها را درک کند، درعین حال این را هم می توانست متوجه شود که کل ماجرا به خطا رفته است. تقدیر است. شانس محض است. چطور در زندگی با آن کنار می آیید؟ به زندگی ادامه می دهید، حتی اگر معنایش این باشد که گاهی وقت ها بی کفایت اید، به آدم هایی خیانت می کنید که دوست شان دارید یا از زیر بار مسئولیت شانه خالی می کنید. تنها راه، ادامه دادن است.

ادامه دادن همان طور که آنا آخماتووا ادامه داد: باوجود آزارهای حرفه ای، شکنجه های روانی و طردشدن از طرف حکومت، آخماتووا تا 76 سالگی زنده ماند؛ نه تنها بیش از بسیاری از هم نسلانش عمر کرد، بلکه از استالین هم بیشتر عمر کرد. هرگز هم دست از نوشتن نکشید. هرگز هم دست از تلاش برای تغییر برنداشت. از همه فوق العاده تر شاید این که هرگز ناامید نشد.

نویسنده های محدودی بوده اند که ماتم را چنین شاعرانه و دقیق توصیف کرده باشند: در سال های وحشتناک دوره ی ترس و وحشت، 17ماه را در صفی بیرون از زندانی در لنینگراد گذراندم. روزی کسی میان جمعیت من را شناخت. زنی پشتم ایستاده بود که لب هایش بر اثر سرما کبود شده بودند و البته تا آن موقع نام مرا هم نشنیده بود.

زن با همان حال کرختی که همه مان دچارش بودیم، پچ پچ کنان پرسید (آن جا همه درگوشی حرف می زدند): می توانی این ماجرا را توصیف کنی؟ و گفتم: می توانم. سپس چیزی شبیه به لبخندی گذرا از آنچه زمانی صورتش بود، گذشت. این شروع مجموعه شعرهای مرثیه ی آخماتوواست، درباره ی تجربه ی زنانی که انتظار می کشیدند از بستگان شان که در دهه ی 1930 دستگیر شده بودند، خبری بگیرند. او صدای زمانه ای است که هیچ کس نمی خواست حرف بزند. به قولِ آخماتووا: من آن جا بودم، و جهنم بود.

ویو گراسکوپ در آناکارنینای مشکل گشا ، از آن جهنم به زندگی امروز نقب می زند تا به ما آدم های شبیه به خودش که عاشق ادبیات هم هستیم و بالا و پایین زندگی را تاب نمی آوریم، یادآوری کند که دوباره و چندباره رمان بخوانیم، کلاسیک های روس را بخوانیم و درسِ زندگی بگیریم و افت وخیزِ زندگی را هم زیاد جدی نگیریم.