عصر روز یکشنبه، کاخ کرملین خبری کوتاه از دیدار مشاور مقام رهبری و رییس جمهور روسیه منتشر کرد. خبری که نشان می داد علی لاریجانی در سفری از پیش اعلام نشده به مسکو رفته و با ولادیمیر پوتین ملاقات کرده است. روایت طرف روسی از این سفر کلی و کوتاه بود.

به گزارش هم میهن، صرفاً اعلام شد که موضوع تشدید تنش ها در خاورمیانه و وضعیت مسئله هسته ای ایران مورد تبادل نظر قرار گرفته و پوتین نیز حمایت خود را از ثبات در خاورمیانه و حل وفصل سیاسی پرونده هسته ای اعلام کرده است.

روز گذشته، اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه درباره این سفر توضیحاتی داد که البته این اظهارات هم جزییات بیشتری در خود نداشت. او در نشست خبری گفت: آقای دکتر لاریجانی به عنوان فرستاده ویژه رییس جمهور، حامل پیام و دیدگاه کلان جمهوری اسلامی ایران راجع به تحولات منطقه، تحولات بین المللی و همین طور روابط دوجانبه بوده اند.

دیدار بسیار خوبی با رییس جمهور روسیه داشته اند که در آن، در مورد طیف متنوعی از موضوعات، به ویژه روابط دوجانبه و مسائل منطقه ای، پس از تحولات سه چهار هفته اخیر، گفت وگو کرده اند. این امر، متعارف است که کشورها به فراخور تحولات و با توجه به اهمیت موضوعات، فرستاده هایی را به کشورهای هدف اعزام کنند. او همچنین به این موضوع اشاره کرد که وزارت امور خارجه در جریان این سفر بوده و ناهماهنگی نیز وجود نداشته است.

اعزام مشاور مقام معظم رهبری و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام به عنوان فرستاده ویژه رییس جمهور، نشان دهنده اهمیت تعامل با کشورهای شرقی در جریان تحرکات دیپلماتیک برای عبور از بحران فعلی است. هماهنگی تهران با مسکو و پکن به خصوص در موضوع هسته ای، در سطح بالایی قرار دارد و امروز نیز جلسه ای سه جانبه در سطح مدیران کل دستگاه سیاست خارجی سه کشور در تهران برگزار می شود. روسیه و چین به عنوان دو عضو برجام و اعضای دائم شورای امنیت، نقشی کلیدی در موضوع هسته ای ایفا می کنند که می تواند منفی یا مثبت باشد.

چنانچه در سال های دهه هشتاد، آن ها دو پایه محکم قطعنامه های فصل هفتی ایران بودند. اما این فضا به مرور تغییر کرد و جمهوری اسلامی ایران نیز متوجه شد که روابط با مسکو و پکن باید بازسازی شود تا آن ها بازیگران منفی پرونده هسته ای نباشند. درحالی که گفت وگوی ایران و تروییکای اروپایی روز جمعه در استانبول برگزار می شود و روابط ایران و اروپا در تیره ترین حالت ممکن خود در نیم قرن گذشته قرار دارد، اهمیت این هماهنگی ها با کشورهای شرقی دوچندان شده است. حل مسئله هسته ای ایران که موضوع جلوگیری از بازگشت ذیل تحریم های شورای امنیت را نیز در دل خود دارد، نیازمند برقراری تعادل میان شرق و غرب است.

به نظر می رسد ایران با توجه به شرق در عین ادامه تماس ها با طرف غربی، در تلاش برای ایجاد این توازن است. لاریجانی نیز با توجه به تجربیات دیپلماتیک خود به عنوان دبیر شعام و مذاکره کننده ارشد ایران در موضوع هسته ای طی سال های 84 تا 86، می تواند در این حوزه نقش آفرین باشد. علاوه بر این که طی سال های 87 تا 99 به عنوان یکی از سران قوا، عملاً به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این حوزه درگیر بوده است.

بخشی از روزنامه های اصلی کشور با توجه به این که خبر دیدار پوتین و لاریجانی بدون هیچ اعلام قبلی، شامگاه یکشنبه اعلام شد، تا حد امکان به این سفر پرداختند. نحوه واکنش و ضریبی که به این رویداد مهم دیپلماتیک داده شد نیز در آن ها متفاوت بود. روزنامه اصولگرای فرهیختگان با ترکیبی از عکس لاریجانی و پوتین، با تیتر دیدار ویژه در مسکو به تحلیل اهمیت این موضوع پرداخت. روزنامه سازندگی و جوان نیز دو روزنامه دیگری بودند که عکس یا تیتر یک خود را به این رویداد اختصاص دادند. سازندگی از تیتر دور تند دیپلماسی و جوان از عنوان حرکت لاریجانی در شطرنج راهبردهای جنگی استفاده کردند. همچنین روزنامه شرق تیتر یک خود را به این موضوع اختصاص داد. کیهان نیز با تیتری خبری به این موضوع پرداخت.

فرهیختگان در تحلیلی راجع به این سفر نوشت: سفر های سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران به روسیه و چین و مذاکرات با تروییکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) این گزاره را تایید می کند که تهران به اهمیت تثبیت شرایط پس از جنگ از طریق دیپلماسی پی برده است. کارکرد دیپلماسی برای تهران نه برای عقب نشینی، بلکه با هدف تثبیت دستاورد های میدانی، مدیریت اعمال فشار های غرب و جلوگیری از شکل گیری اجماع علیه ایران صورت می گیرد.

در تازه ترین اقدام، علی لاریجانی، مشاور رهبر انقلاب در سفری که رسانه های منطقه آن را غیرمنتظره خواندند، به مسکو سفر کرد و در کاخ کرملین با ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه دیدار و درباره اوضاع غرب آسیا و همچنین برنامه هسته ای ایران گفت وگو کرد. سفر لاریجانی به مسکو آن هم در کمتر از چهار هفته پس از سفر وزیر امورخارجه، با توجه به جایگاه و نقش لاریجانی، جدا از نمایش عادی بودن رابطه دو کشور، بیانگر جایگاه مسکو در سیاست خارجی تهران است. این روزنامه همچنین به سفرهای سال گذشته لاریجانی به دمشق و بیروت، حضور پررنگ رسانه ای و همچنین مصاحبه های اخیر او در دوران جنگ پرداخت و از آن با عنوان بازگشت لاریجانی یاد کرد.

روزنامه سازندگی سفر لاریجانی به مسکو را بخشی از پازل دیپلماسی برای دور کردن کشور از جنگ دانست. روزنامه حزب کارگزاران در کنار اشاره به این سفر، دیگر تحرکات دیپلماتیک هفته های اخیر را مدنظر قرار داد و به مرور آن ها پرداخت. در بخشی از این گزارش آمده بود: اگر نمودار سیر تحرکات دیپلماتیک ایران در سطوح مختلف را مشاهده کنیم به خوبی می بینیم که نه تنها قبل از جنگ 12 روزه بلکه به خصوص پس از آن، دستگاه دیپلماسی کشورمان و سایر سطوح عالی سیاسی در حال فعال کردن و استفاده بیشتر از اهرم دیپلماتیک و رایزنی هستند. به عنوان مثال سفر علی لاریجانی به مسکو و دیدار وی با پوتین نشان از ضرورت تبادل نظر تهران با متحدان خود دارد.

در رسانه های آنلاین، تندترین واکنش مربوط به سایت رجانیوز نزدیک به سعید جلیلی بود. این رسانه، سفر لاریجانی در حوزه سیاست خارجی را دستمایه حمله به دولت پزشکیان کرد و عملاً وارد عرصه دعواهای سیاسی شد. چراکه ارگان جریان سیاسی تندرو، از دل حمله به دولت، به تسویه حساب با دیگر اصولگرایان به خصوص جریان قالیباف نیز پرداخت.

رجانیوز نوشت: کنار گذاشته شدن علی لاریجانی پس از روی کار آمدن شهید رییسی در مهرماه 1400 نیز این گمان را تقویت می کرد که تنها در دوران حاکمیت غربگرایان در ایران، طرف های شرقی تمایلی به همکاری در سطح رؤسای جمهور نداشته و مایلند تا تعاملات راهبردی را در سطحی جدی تر دنبال کنند. حالا و پس از چند سال گویا تاریخ در حال تکرار است. سفر لاریجانی به مسکو در دورانی که دولتمردان به طور روزانه مشغول ارسال پالس مذاکره با غرب هستند، پیام و معنای روشنی برای تحلیلگران سیاسی دارد اما در این بین، لشکر رسانه ای وفاق همچنان ماجرا را وارونه جلوه می دهد.

نواصولگرایان و بلندگوهای اجاره ای وفاق در حرکتی هماهنگ، سفر لاریجانی به مسکو را دستمایه ای جدید برای حمله به سعید جلیلی قرار داده اند. همان جریان مدعی وحدت ملی و همبستگی اجتماعی که کوچکترین نقدی به دولت را برنمی تابد، از سفر مشاور رهبری به مسکو خوراک تبلیغاتی علیه نماینده رهبری در شورای عالی امنیت ملی تولید می کند! این جریان حتی از خود سوال نمی کند که این سفر با هدف تبادل پیام سیاسی، نه به معنای کنار زدن سعید جلیلی بلکه حاکی از به حاشیه رفتن جریان غربگرا در درون دولت و حاکمیت است. مشخص نیست این وفاق در شرایطی که تبادل پیام سیاسی اساساً جزو وظایف جلیلی نیست، چگونه انجام این مأموریت از سوی لاریجانی را به معنای نادیده گرفتن او از سوی رهبری توصیف می کند.

از سوی دیگر، حامیان قالیباف که فریاد وحدت و مظلوم نمایی آنان در برابر هر انتقادی بلند است، در روزهای اخیر ابتدا با طرح دروغ ممانعت خانواده شهدا از دیدار با جلیلی و سپس با طعنه به او پس از سفر لاریجانی به مسکو، بار دیگر فضای استادیومی و انتخاباتی را در عرصه رسانه زنده کرده اند و مانند همیشه، مانع از فهم صحیح اتفاقات شده و مشغول کوچه دادن به دولت و وزارت خارجه پس از این اتفاق معنادار هستند.

محسن پاک آیین، دیپلمات پیشین و تحلیلگر سیاست خارجی درباره اهمیت این سفر به هم میهن گفت: از چند بُعد می شود اهمیت این سفر را مورد توجه قرار داد؛ اول بحث رایزنی های جمهوری اسلامی ایران و روسیه در ارتباط با مباحث مهم مثل تحولات سوریه، نسل کشی اسراییل در غزه، مسئله هسته ای، مذاکرات با اروپا. معمولاً در این مسائل با روس ها رایزنی و تبادل نظر می کنیم و ارتباط نزدیکی داریم.

به اعتقاد من، بُعد دیگر این مسئله، توجه خاص رهبر معظم انقلاب به رایزنی با روسیه است. همچنین می شود به این تحولات که ذکر کردم، موضوع روابط دوجانبه را هم اضافه کرد. با اعزام مشاور مقام معظم رهبری به مسکو، این موضوع نشان داده می شود که ایشان به روابط با روسیه به طور خاص توجه دارند و رایزنی با این کشور را حائز اهمیت می دانند. او اضافه کرد: روسیه با توجه به اینکه عضو دائم شورای امنیت، بزرگ ترین همسایه ایران و قدرتی در سطح اوراسیا نه که در سطح جهان است، اهمیت بسیار زیادی دارد.

سفیر پیشین ایران در آذربایجان، درباره نقش آفرینی روسیه و چین در این برهه زمانی نیز گفت: هر دوی این کشورها اعضای دائم شورای امنیت هستند و می توانند موثر واقع شوند. در خصوص ایران، پکن و مسکو می توانند اروپا را متقاعد کنند که مسیری جز دیپلماسی و مذاکره برای اختلافات به خصوص در رابطه با برنامه هسته ای صلح آمیز ایران را دنبال نکنند.

در بُعد منطقه ای هم روسیه و چین باید بیش از گذشته در ارتباط با مسئله سوریه و جلوگیری از تجزیه این کشور و افزایش جنگ های داخلی و همچنین نسل کشی اسراییل در غزه فعال باشند. فعالیت های بین المللی خود را افزایش دهند. قطعنامه هایی در شورای امنیت سازمان ملل ارائه کنند که حتی اگر با وتوی آمریکا مواجه شود، فشار بر اسراییل و آمریکا را بالا می برد. اگر این دو کشور از همه توان خود استفاده کنند، ممکن است که اتفاقات خوبی برای استقرار صلح در غرب آسیا و جلوگیری از فاجعه ای که به خاطر شرارت های رژیم صهیونیستی در حال وقوع است، بیفتد.

امیررضا واعظ آشتیانی، فعال سیاسی اصولگرا و عضو شورای مرکزی موتلفه، در تحلیل فعال شدن دوباره لاریجانی به هم میهن گفت: آقای لاریجانی در جریان جنگ تحمیلی 12 روزه بیشتر از قبل فعال شد. من مصاحبه های ایشان بعد از جنگ را بسیار منطقی و خردمندانه تحلیل می کنم چون خیلی خوب صحبت کردند. مواضع انقلابی از خود نشان دادند و در عین حال ثابت کردند که جزو نیروهای باتجربه حوزه سیاسی هستند.

در حوزه بین المللی هم صحبت های آقای لاریجانی بازتاب پیدا کرد و خبرگزاری های دنیا روی این اظهارات مانور دادند. صحبت هایشان هم روحیه بخش بود. در مورد سفر اخیر به روسیه و ملاقاتی که با پوتین صورت گرفت هم باید گفت که آقای لاریجانی مشاور مقام معظم رهبری هستند و قطعاً با نظر و حمایت ایشان این سفر را انجام دادند. به نظرم این سفر، سفری خواهد بود که هماهنگی ایران و روسیه و راهبردهای میان دو کشور را تقویت خواهد کرد.

او ادامه داد: نکته مهم این است که سعی ما باید استفاده از ظرفیت نیروهای خوب کشور باشد. رفتارمان طوری نباشد که افراد دارای ظرفیت و آن هایی که می توانند در شرایط امروز کشور کمک کننده باشند را از خودمان برانیم و به نحوی فکر کنیم که آن ها خودی نیستند. موضوع خودی و غیرخودی را باید فراموش کرد. جنگ نشان داد که ما اگر یک ید واحد نباشیم، شکننده خواهیم بود.

خوشبختانه پیشگام این موضوع هم مردم بودند. همیشه می گویم باید از دشمنان مان یاد بگیریم. آن ها هیچ وقت سر اصولشان کوتاه نمی آیند و با یکدیگر جنگ و نزاع نمی کنند. بلکه به فرعیات می پردازند. ما هم باید این روش را داشته باشیم. روی اصول با یکدیگر جدل نکنیم. در سیاست های پایین دستی به گفت وشنود بپردازیم و به نتیجه ای برسیم.

واعظ آشتیانی یادآور شد: فکر می کنم آقای لاریجانی از آن دسته نیروهایی است که در این بزنگاه نشان داد قابلیت های خاصی دارد. هرچند به ایشان در مسائلی مانند قصه برجام انتقاداتی وارد است. لاریجانی هم مانند دیگر افراد حوزه اصولگرایی و اصلاح طلبی فارغ از نقد نیست. اما مزیت هایی دارد. از جمله اینکه هیچ وقت با تهمت و توهین گفت وگو نمی کند. سیاست ورزی اش سیاست ورزی زرد نیست.

آن انتقادات هم باعث نمی شود که چنین نیروهایی که می توانند به کشور کمک کنند را نادیده بگیریم. به نظرم لاریجانی نشان داد که قابلیت گفت وگو و ارائه گفتمان سیاسی کارآمد و سازنده دارد. برداشتم این است که نگاه آقای لاریجانی می تواند در آینده تاثیرات خوبی داشته باشد و اگر همین روند و فرآیند را طی کند، می تواند در آینده نه چندان دور یک چهره تاثیرگذار باشد.