این روز ها چالش کمبود آب، جدی ترین بحران کشور به حساب می آید. به حدی چالش کمبود در کشور جدی شده است که بنابر اعلام رسمی سازمان آب کشور تا به امروز 50 شهر در 24 استان دچار تنش آبی هستند. در همین راستا داده های رسمی حاکی از آن است که حجم فعلی آب ذخیره شده در سد های تهران به حدود 14 درصد ظرفیت مخازن رسیده است؛ رقمی که در مقایسه با سال گذشته و میانگین درازمدت، حاکی از یک کاهش چشمگیر است. عیسی بزرگ زاده، سخنگوی صنعت آب، در روز گذشته اعلام کرد: مجموع بارش ها در سال آبی جاری تا 28 تیر ماه، 147 میلی متر بوده که نسبت به دوره مشابه درازمدت 38 درصد و نسبت به دوره مشابه سال گذشته 40 درصد کاهش بارندگی داشته ایم.

به گزارش فرهیختگان، گرچه تنش آبی امسال به واسطه تداوم چندساله خشکسالی در کشور به وضعیت خطرناکی رسیده، اما بررسی های تاریخی نشان می دهد به دلیل قرارگیری ایران در یک موقعیت جغرافیایی خشک و نیمه خشک و با میانگین بارش پایین، مشکل و بحران کمبود آب از زمان های بسیار قدیم همراه ایران بوده و تنها دلیل پایداری کشورمان در طول تاریخ، مدیریت مصرف آب از سوی مردم بوده است. این مدیریت از اختراع قنات در ایران شروع شده و به آب انبار ها می رسد. ضلع سوم و اصلی پایداری ایرانیان در طول تاریخ، مدیریت مصرف و درک اهمیت حذف مصارف غیرضرور بوده است. مدیریت مصرف گرچه در زمان های قدیم به یک فرهنگ عمومی تبدیل شده بود، اما در عصر حاضر مدیریت مصرف در سطح جهان با سیاستگذاری دولت ها در حوزه اقتصاد آب امکان پذیر است. اقتصاد آب یعنی توجه به قیمت های نسبی آب، عدم قیمت گذاری پایین و عدم مفت فروشی که انگیزه صرفه جویی را از خانوار و دولت و حتی تولیدکننده وسایل برقی، سرمایشی و گرمایشی می گیرد. یکی از موارد قابل تأمل در مدیریت مصرف، سهم آب بدون درآمد است.

آب بدون درآمد درواقع آب شربی است که دولت تولید می کند اما در محاسبات نهایی هیچ عایدی از آن ندارد. بررسی های اخیر حاکی از آن است به طور میانگین 28 درصد از آب شرب شهری تولیدی دولت در سال 1402 بدون درآمد بوده و این میزان در دو استان خوزستان و کهگیلویه و بویر احمد حول و حوش 50 درصد است.

در حالی که کاهش بارش و خشکسالی عوامل اولیه بحران آب در ایران هستند، بررسی های کارشناسی نشان می دهد عامل بنیادین بحران آب، بی توجهی مزمن به اقتصاد آب و اشتباهات سیاست گذاری در دهه های گذشته است. نادیده گرفتن منطق اقتصادی، زمینه ساز بروز بحران های ثانویه ای شده که امروز تحت عنوان ناترازی آبی، مصرف بی رویه، هدررفت و آب بدون درآمد شناخته می شوند.

بر اساس گزارش وزارت نیرو در تابستان 1402 و 1403، بیش از 28 درصد از آب توزیعی کشور تحت عنوان آب بدون درآمد طبقه بندی می شود؛ یعنی آب هایی که برای دولت درآمدی ندارند، زیرا یا نشت می کنند، یا لوله ها فرسوده اند، یا کنتورها دست کاری شده یا نصب نشده اند.

علاوه بر این، مصرف غیرمجاز و استفاده رایگان نهادهای عمومی مانند شهرداری ها و دستگاه های دولتی نیز در این رده قرار می گیرند.

بررسی های آماری وزارت نیرو از روند تغییرات سهم آب بدون درآمد از کل آب شرب شهری نشان می دهد این سهم از سال 1392 تا مهرماه 1403 حدود 4 واحد درصد افزایش یافته و از 24.7 درصد به 28.3 درصد رسیده است. تا کنون این روند افزایشی ادامه داشته و در برخی مناطق تا حدود 30 درصد نیز گزارش شده است. گفتنی است این سهم در سال 1402 و هفت ماهه ابتدایی سال 1403 ثابت مانده و تغییری نداشته است. کمترین میزان آب بدون درآمد در این 9 سال مربوط به سال 1397 با 24 درصد بوده و پس از آن در سال 1398 با رشد 8 دهم درصدی مواجه بوده ایم. اما به طور کلی، در بازه زمانی 1395 تا 1399 سهم آب بدون درآمد در شهرها روندی نزولی داشته است.

بنفشه زهرایی، استاد مدیریت منابع آب دانشگاه تهران در گفت وگویی که در روزهای اخیر در فضای مجازی دست به دست می چرخد هشدار داد که با پنجمین سال متوالی خشکسالی و کاهش 40 درصدی بارش ها، سدهای تأمین کننده آب پایتخت به پایین ترین سطح خود رسیده اند و در حال مصرف آب کف مخزن هستند. بر اساس این پیش بینی، تهران در شهریورماه سد ماملو را از دست خواهد داد و پس از آن، سدهای لار، لتیان و کرج نیز در خطر خواهند بود. این سناریو مشابه بحرانی است که پیش تر در همدان با اتمام کامل آب سد اکباتان رخ داد و به قطعی های طولانی آب منجر شد. در همین راستا شرکت آب و فاضلاب استان تهران نیز با تأیید این شرایط اضطراری، اعلام کرده ذخایر آبی سدها در پایین ترین سطح خود در 100 سال گذشته قرار دارند.