در ملاقات اخیر مسعود پزشکیان با اعضای جبهه اصلاحات، وی با اشاره به این مساله که وحدت و انسجام به معنای این است که کمی کوتاه بیاییم از لفظ اپوزیسیون استفاده نمود و گفت باید عرصه را برای گفت وگو باز کنیم نه تقابل.

در این خصوص مهرداد خدیر، در یادداشتی در روزنامه هم میهن نوشت:

هرچند نفس دیدار اعضای جبهه اصلاحات ایران با مسعود پزشکیان در آستانه اولین سال گرد استقرار او در جای گاه نهمین رییس جمهوری ایران حائز اهمیت است اما آنچه او در این دیدار گفته هم واجد نکات صریح و مهمی است و راز بی توجهی اخبار صداوسیما به آن نیز شاید همین باشد!

درباره وجه نخست می توان یادآورشد اقتدارگرایان خاصه بعد از خالص سازی نخبه ستیز 1400 تا 1403 از مرگ اصلاحات سخن می گفتند و بعد از آن دوره هم باز عنوان انتخاباتی جبهه انقلاب را برای خود برگزیده بودند؛ به این معنی که به جای دوگانه اصول گرا- اصلاح طلب، جبهه انقلاب در مقابل ضدانقلاب شکل گرفته و اگر هم نه ضدانقلاب که غیر انقلابی و اصرار داشتند کلیت انقلابی با آرمان های مدرن و متکثر را به خودشان و آرزوهای انحصارطلبانه شان تنزل و تقلیل بدهند و وقتی می گفتند جبهه انقلاب باید به نامزد واحد برسد به معنی آن بود که پزشکیان را غیرخودی می دانند.

حال آن که در سوابق انقلابی از آنان کم نداشت و نه نامزد آنان که وزیر دولت دوم اصلاحات و کاندیدای جبهه اصلاحات ایران بود. پس پیام اول این است که هم اصلاحات زنده است هم جبهه اصلاحات و هم اصلاح طلبان. دوم این که اصول گرایان رادیکال به پزشکیانی تن داده بودند تا تنها از ناترازی آب و برق بگوید و سراغ گران کردن قیمت بنزین برود و آنان هم بتوانند کاسه کوزه تبعات احتمالی اجتماعی را بر سر او بشکنند.

آنچه در عمل و خصوصاً بعد از جنگ 12 روزه می بینند اما یک پزشکیان سیاسی تر و صریح تر است که اگرچه تمرکز خود را بر رفع مشکل ناترازی گذاشته اما از ناترازی در سیاست هم غافل نیست ضمن این که به صراحت یادآور شده دولت وارث ناترازی های گذشته است؛ هرچند می توانست جملات مشهور حسن روحانی را هم یادآوری کند (آبِ خوردن ما هم در گرو رفع تحریم هاست) و در اشاره به آن میراث این پرسش درمی گیرد که آنچه در دولت سه ساله مرحوم رییسی و حتی طی یک سال بعد از سانحه ورزقان در کیهان به آن مجموعه نسبت داده می شد تا چه اندازه قرین به صحت بوده است.

درباره آنچه در این دیدار گفته و البته بر اساس متن رسمی منتشره هم می توان بر چند نقطه شاخص تر درنگ کرد: مهم تر از همه بی گمان این جمله است: امروز حتی آمادگی داریم بر مبنای انصاف و عدالت با اپوزیسیون نیز گفت وگو کنیم، چراکه حل مسائل کشور نیازمند گفت وگو و نه تقابل است. کمتر سابقه داشته لفظ اپوزیسیون را از زبان مقامات رسمی بشنویم. در نگاه صفر و صدی یا با مایی یا بر ما و چون با ما نیستی پس برمایی و هر که برماست باطل است.

در نگاه اصول گرایی رادیکال و تمامیت خواهان، حقیقت آیینه ای نیست که از آسمان فروافتاده و هر تکه آن نزد کسی است تا با کنار هم قرار دادن آنها بتوان به بخشی از حقیقت دست یافت بلکه حقیقت آیینه ای است که از آسمان فروافتاده اما تکه تکه نشده و تمام آن دراختیار آنهاست و خودشان را در آن نظاره می کنند و عین حقیقت می پندارند و غیر خودشان جملگی اگر مصداق باطل نباشند بر طریق باطل اند.

این سخن پزشکیان یعنی تمام حقیقت نزد ما نیست. فراموش نکنید در دوران خالص سازی (1400 تا 1403) تفکری به قوه مجریه و ارکان دولت هم تسری یافته بود که هیچ غیری را به رسمیت نمی شناخت و کافی است با سخنان اخیر نماینده قم و یکی از چهره های شاخص جبهه پایداری درباره دو بیانیه مقایسه شود.

آقای قاسم روان بخش نه تنها به بیانیه 800 امضایی فعالان سیاسی تاخته که بخشی از آنان ذیل همین عنوان اپوزیسیون غیربرانداز و قانونی قابل تعریف اند که 180 اقتصاددان را به دعوت به تسلیم متهم کرده درحالی که آنچه آنان بر آن انگشت نهاده اند شیفت پارادایم یا تغییر رویکرد است؛ همان مضمونی که دکتر ولایتی مشاور ارشد رهبری هم بر آن تأکید کرده است.

ادبیات رییس جمهور پزشکیان در ایرانِ پساجنگ و خاصه در دیدار با اعضای جبهه اصلاحات ایران به شکل قابل توجهی مدرن و غبارزدایی شده است. از اصلاحات بدون اما و اگر و البته سخن می گوید و ابایی از به کار بردن واژگانی چون اپوزیسیون ندارد و وقتی از زندانیان سخن می گوید همین کلمه را به کار می برد نه آن که بگوید متهمان امنیتی چون زندانی، زندانی است دیگر و واژگان دیگر اصل موضوع را نفی نمی کند.

قابل توجه ترین سخن او البته استفاده از فعل با ضمیر جمع برای طی مسیر اصلاحات بود یعنی بیرون این کادر نایستاده و نگفت: مسیر اصلاحات را با صبوری و عقلانیت و انسجام ملی دنبال کنید بلکه از این فعل استفاده کرد: دنبال کنیم و این یعنی با هم ایم منتها آهسته و پیوسته و نه گسسته و خسته.

مهم ترین توصیه های او را می توان مواردی از این دست دانست: اول اصلاحات به مثابه یک فرآیند زمان بر و نه دفعتاً. همان که در دوران خاتمی به این صورت بیان می شد که اصلاحات یک پروسه است نه یک پروژه. ویژگی پروسه به معنی فرآیند، زمان بری و تدریجی بودن آن است حال آن که پروژه نقطه پایان و بهره برداری دارد. در پروسه یا فرآیند، شدن مهم است و در پروژه: رسیدن. پزشکیان البته اهل این بازی های کلامی نیست و داعیه نظریه پردازی هم ندارد و پیداست باور خود را در میان نهاده است.

توصیه یا هنر دیگر او استفاده از ظرفیت رهبری برای پیش برد این برنامه هاست و یادآور شده: اگر هماهنگی میان دولت و رهبری وجود نداشته باشد و گفتارها یکی نباشد، هزینه تفرقه و اختلاف به مراتب بیشتر از هزینه وحدت و انسجام خواهد بود. اگر حضور و حمایت های رهبری نبود، امکان انتصاب استاندار اهل سنت در استان هایی مانند کردستان و سیستان و بلوچستان هرگز فراهم نمی شد.

سومین توصیه که شاید به مذاق برخی خوش ننشیند اما اقتضای سیاست ورزی به سبک اوست کو تاه آمدن هر دو طرف در موضوعات اختلاف زا به قصد نزدیک شدن به یک راه حل واقعی و از آن به مثابه جوهره اصلاحات یاد کرده: هر که از موضع خود یک قدم کوتاه بیاید. مشهور است که متکلمی یا حکیمی بالای منبر رفته بود تا با جماعت سخن بگوید.

درویشی وارد شد و چون جمعیت حاضر را چنان دید که جایی برای نشستن او و دیگر بیرون ماندگان نیست ندا درداد اگر هر یک از شما گامی به جلو بردارید جایی هم برای نشستن ما ایجاد خواهد شد و جماعت چنین کردند. شیخ هم گفت: حاجت به سخن گفتن من نیست. آموزه درویش را در دیگر عرصه های زندگی هم آویزه گوش کنید و گامی به جلو بردارید!

پزشکیان البته درویش و حکیم نیست و آموزه او عکس آن توصیه است و می خواهد هر کدام یک قدم کوتاه بیایند اما باز هم آموزه ای عملی است. چراکه به دنبال راه حل واقعی است در روزگاری که واقعیت هایی چون تهدید جنگی دیگر و ناترازی های آب و برق و خشک سالی و بیم فعال سازی مکانیسم ماشه جایی برای خوش خیالی و تئوری بافی باقی نگذاشته خاصه از جنس آنچه در برنامه های تلویزیونی می بینیم.

به نظر می رسد دغدغه پزشکیان مانند مصطفی ملکیان نه مفاهیم انتزاعی که انسان گوشت و پوست و خون دار است و اگر با نفرت از نتانیاهو یاد می کند نه به سبب نگاه ایدئولوژیک و تاریخی که به خاطر کودک کشی ها و گرسنگی دادن های اوست و اگر در مصاحبه با تاکر کارلسون آمریکایی مراقب است بهانه به دست ترامپ ندهد تا مثل جملات احمدی نژاد عَلَم کنند برای آن است که جنگی دیگر درنگیرد و 1062 هم میهن ما طی 12 روز به خاک و خون کشیده نشوند.

صداوسیمایی که سخنان او و وزیران او را نصفه نیمه پخش می کند اما این دغدغه را دارد که بگوییم جنگ 12 روزه یا جنگ تمدنی یا جنگ ایران و اسراییل یا جنگ آخرالزمانی و آقایان رجبی دوانی و وحید یامین پور و شهریار زرشناس یک ساعت بحث می کنند و در پایان اولی باز می گوید جنگ تمدنی و دومی ایران و اسراییل و سومی سابقه را به هزار سال قبل می برد و چین و روسیه را هم ذیل غرب توصیف می کنند و روزبعد البته به بخش های خبری ابلاغ می شود تا بگویند دفاع مقدس 12 روزه. پزشکیان اما اسیر کلمات و عنوان ها نیست و جنگ برای او یعنی 1062 کشته که 102 تن از آنان زن و 38 نفرشان کودک بوده اند به اضافه آسیب به 8000 خانه.

همین چند روز پیش بود که یک فعال سیاسی مورد اعتماد رییس جمهور مهمترین دستاوردهای او در این یک سال را در دو حوزه اجتماعی و سیاسی ذکر کرد. اولی با مورد مشخص تن ندادن به ابلاغ و اجرای قانون موهن حجاب و عفاف که میوه آن را در همبستگی ملی اخیر دید و چید.

دومی هم ورود اندکی از چهره های تازه و بیرون ساختار به بدنه متصلب دستگاه رسمی سیاست اما خود رییس جمهور چند مورد دیگر را افزوده است: اولی بازنگری در شاخص ها و رویه های قبلی گزینش و بازگشت استادان و دانشجویانی که پیش تر محروم شده بودند و گشودن نسبی فضای دانشگاه ها و این که پیگیری موضوعات مربوط به زندانیان در دستور کار دولت قرار دارد و این روند با رعایت موازین قانونی و انسانی دنبال می شود.

خوش بختانه هم زمان با تحریر این سطور در عصر سه شنبه 31 تیر خبر می رسد که دکتر مصطفی مهرآیین با تودیع وثیقه آزاد شده است؛ جامعه شناسی که چه با آرا و لحن او موافق باشیم یا نه درد و دغدغه او قابل احترام است و نسل ما را گاه به یاد هیجان دکتر شریعتی می اندازد. اساساً دلیل ضرورت حضور هیأت منصفه در جرایم سیاسی و مطبوعاتی همین است که وجدان عمومی جامعه قضاوت کند که آیا شخص مرتکب جرم شده یا نه و در چالش فعال سیاسی و مدنی یا رسانه ای با قدرت، آن که تصمیم می گیرد نه یک سوی منازعه که ضلع سومی باشد.

تمام تلاش پزشکیان برای آن است که از سخنان تنش زا بپرهیزد و رنج مردم را کمتر کند. ملکیان می گوید کار روشن فکر دو چیز است: اولی تقریر حقیقت و دومی تقلیل مرارت. پزشکیان روشن فکر نیست و اگر فضا را برای کشف حقیقت و فعالیت آزادانه رسانه ها فراهم کند و خود اگر تمام راست را نمی تواند بگوید اما دروغ نگوید کافی است ولی باید برای دومی بیش از پیش کمر همت ببندند.

بامداد شاعر می گوید:

از رنجی خسته ام که از آنِ من نیست

بر خاکی نشسته ام که از آنِ من نیست

طی جنگ 12 روزه مردم خسته از رنج هایی که از آنِ آنان نیست اما بر خاکی ایستادند که اگرچه کثیری اندکی از آن را در تملک ندارند باز از آنِ خود می دانند و از این منظر شایسته آن اند که رییس جمهور و دولت او برای تقلیل مرارت شان بکوشند.