با توجه به نقش رسانه ها در لحظات بحرانی این روزها، شیوه آگاهی رسانی این رسانه مورد بحث قرار گرفته است؛ در این خصوص علی میرزامحمدی، جامعه شناس، در یادداشتی در روزنامه اعتماد نوشت:

در ماه اخیر، واکنش هایی از سوی برخی چهره های فرهنگی و رسانه ای به عملکرد یکی از روزنامه های شناخته شده کشور مشاهده شده است. پرویز پرستویی در نوشته ای کوتاه به طعنه از مدیر مسوول این روزنامه خواسته است که در تصمیمات مسوولان کشور دخالت نکند و در پایان آرزو می کند که دیگر این روزنامه منتشر نشود!

احمد زیدآبادی نیز معتقد است بعید می دانم در هیچ کشوری پدیده ای مثل این روزنامه وجود داشته باشد به طوری که ناظران و تحلیلگران از جایگاه و کارویژه واقعی و رسمی آن سر در نیاورند!

به نظر می رسد این سردرگمی درباره نقش و کارکرد این روزنامه در بخشی از افکار عمومی ایرانیان هم وجود دارد؛ از جمله پرسش هایی که در مواردی مطرح می شود این است که آیا این رسانه، مشاور حقوقی ندارد؟ یا گردانندگان آن از تبعات حقوقی برخی عبارات، تیترها یا تهدیدها آگاه نیستند؟ در کنار این پرسش ها، گاهی انتقادهایی نیز نسبت به سطح تحلیل های سیاسی و اجتماعی آن مطرح می شود.

با این حال، نویسنده معتقد است مشکل در درک الگوریتم های رفتاری این رسانه از آنجا ناشی می شود که آن را به سطح یک روزنامه تقلیل دهیم. به احتمال زیاد، این رسانه کارکردهایی فراتر از فعالیت رسانه ای صرف دارد. اگر چنین باشد، به احتمال زیاد ارزیابی عملکرد آن با معیارهایی چون بی طرفی، صحت اخبار یا محبوبیت عمومی تصویر گمراه کننده ای ارایه خواهد داد. در بسیاری از نظام های سیاسی، فرآیندهای القای سیاست ها، آماده سازی روانی افکار عمومی و حتی سنجش بازخوردها از طریق نهادهای پژوهشی و رسانه ای انجام می شود.

اما نظام های سیاسی در سهم این نهادها (پژوهشی یا رسانه ای) و شیوه های انجام آن با همدیگر متفاوت هستند. در نظام های غربی، برای این مهم، از شیوه های نرم تر و علمی تری استفاده می شود و دیالکتیک پژوهش، رسانه و دیپلماسی در آنها پررنگ تر است. در نظام های سیاسی شرقی، نقش روزنامه هایی مانند پراودا در شوروی، رودونگ سینمون در کره شمالی و گرانما در کوبا پر رنگ تر از نهادهای پژوهشی بوده است.

وضعیت کشور ایران با گرایش های سیاسی متنوع در روزنامه های مختلف و ارتباط ضعیف پژوهش، رسانه و دیپلماسی، مشابهت چندانی با این دو نظام سیاسی ندارد. بهره گیری نظام های سیاسی از رسانه ها در فرآیندهای القای سیاست ها، آماده سازی روانی افکار عمومی و سنجش بازخوردها، نقشی فرارسانه ای به آنها می بخشد و آنها را در تحلیل سیاست داخلی و خارجی، به بازوی تبلیغاتی رسمی یا غیررسمی تبدیل می کند.

بر این اساس، بخشی از مطالب یا تیترهای تند و غافلگیرکننده این نوع رسانه ها ممکن است نه بازتاب تصمیم نهایی نظام، بلکه بخشی از فرآیند آزمون واکنش جامعه یا حتی بخشی از یک عملیات روانی معکوس باشد؛ به این معنا که با سنجش واکنش افکار عمومی یا نخبگان نسبت به یک رویکرد، نظام بتواند بدون هزینه مستقیم، مواضع خود را تعدیل یا تثبیت کند. از سوی دیگر، ممکن است این نوع رسانه ها در مواردی به عنوان مرزبان رسانه ای یا نوعی ترمز مطبوعاتی ایفای نقش کنند؛ یعنی با واکنش به رسانه های منتقد، حدود مجاز انتقاد در فضای رسمی را به صورت ضمنی ترسیم نمایند.

در کنار این، نباید از نقشی که چنین رسانه هایی در تامین خوراک خبری برای پایگاه های اجتماعی وفادار ایفا می کنند، غافل شد؛ نقشی که می تواند احساس انسجام و همسویی را در بخشی از جامعه تقویت کند. با این حال، اگر ماموریت های این نوع رسانه ها به درستی با نیازهای نسل جدید و شرایط متحول امروز همسو نشود، خطر کاهش اثربخشی و افت سرمایه نمادین آنها وجود خواهد داشت. در این راستا بهتر است بخشی از کارکردهای این نوع رسانه ها به دیگر نهادها واگذار شود.

از جمله، طراحی پیمایش های منظم برای رصد تغییرات ارزش ها و نگرش های مردم ایران درباره مسائل کلیدی، می تواند جایگزین روش های غیرمستقیم و پرهزینه این نوع رسانه ها چون داده گیری اجتماعی به سبک آزمون-خطا باشد. همچنین در تحلیل افکار عمومی می توان از ابزارهای هوش مصنوعی بهره جست. در این راستا، با داده کاوی نظرات مردم، می توان مدل هایی ساخت که بازخورد اقشار مختلف مردم را درباره یک موضوع خاص پیش بینی کنند.

همچنین، تقویت دیپلماسی عمومی و استفاده از کانال های رسمی برای ارسال پیام به مخاطبان خارجی، می تواند جایگزین راهبردهای پرریسک انتقال پیام از طریق رسانه های داخلی شود. درنهایت، باید توجه داشت که نظام های رسانه ای کارآمد، به جای اعمال مرزهای سلبی برای انتقاد، مسیرهایی ایجابی برای مشارکت نخبگان و شهروندان در تصمیم سازی فراهم می کنند. در چنین ساختاری، وفاداری نخبگان ، نه از مسیر کنترل سلبی و ایجاد انفعال ، بلکه با مشارکت، گفت وگو و اعتماد دوطرفه شکل می گیرد.