افزایش بی سابقه دمای هوا در منطقه زاگرس، همراه با شدت گرفتن بادهای گرم و خشک، زنگ خطر تازه ای برای یکی از مهم ترین رویشگاه های جنگلی ایران به صدا درآورده است. جنگل های بلوط که ستون فقرات بوم سازگان زاگرس به شمار می روند، حالا بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید تغییر اقلیم قرار گرفته اند. تهدیدی که نه تنها اکوسیستم منطقه، بلکه معیشت هزاران خانوار محلی را نیز تحت تاثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، اجرای راهبردهای علمی و مشارکت محور، ضرورت حیاتی برای حفاظت و بازسازی این میراث طبیعی به شمار می آید.

به گزارش همشهری آنلاین، پژوهش های اقلیمی 4 دهه اخیر حاکی از آن است که منطقه زاگرس با افزایش میانگین دمایی 1.5 درجه سانتی گراد روبه رو بوده؛ افزایشی که حدود 2 برابر سرعت گرمایش جهانی در همین بازه زمانی است. در کنار آن، بادهایی با شدت بیشتر بر وخامت اوضاع افزوده است.

دکتر پدرام عطارد، عضو هیات علمی دانشگاه تهران با تحلیل داده های هواشناسی گفت: از سال 1387 تاکنون، افزایش دما در زاگرس تقریبا بدون وقفه ادامه داشته است. هم اکنون 75 درصد ایستگاه های هواشناسی منطقه، افزایش معنادار دما را ثبت کرده اند و در بیش از نیمی از آن ها، سرعت باد نیز افزایش یافته است. این پدیده ها، تهدید مستقیم برای منابع آبی، جنگل ها، کشاورزی و معیشت جوامع محلی به شمار می روند.

آسیب رویشگاه های زاگرسی اما فقط به دمای بالا ختم نمی شود. رییس مرکز جنگل های خارج از شمال سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری درگفت وگو یی که اخیرا داشته، تاکید می کند که تغییر اقلیم، زاگرس را بیش از سایر نواحی تحت تاثیر قرار داده است.

سید هاشم موسوی نژاد با اشاره به اثرات عمیق تغییر اقلیم بر اکوسیستم های جنگلی کشور گفت: تغییر اقلیم نه تنها بر جنگل های ایران، بلکه بر جنگل های سراسر جهان آسیب وارد کرده است. این گرمای کم سابقه که گفته می شود 2 برابر میانگین جهانی است، نشان از بحران عمیق دارد و به ویژه بر رویشگاه های زاگرسی و بلوط زارها تاثیر مخرب داشته است.

او با اشاره به شرایط اقلیمی زاگرس ادامه داد: زاگرس در حاشیه فلات مرکزی و مناطق خشک و نیمه خشک کشور قرار دارد. کشور ما نیز در کمربند خشک زمین واقع شده است، بنابراین تاثیر تغییرات اقلیمی بر زاگرس بیشتر از سایر مناطق است. افزایش تعداد، سطح و شدت آتش سوزی ها نیز گواه این موضوع است.

موسوی نژاد افزود: آفات و بیماری ها نیز تاکنون حدود 1.5 میلیون هکتار از عرصه های زاگرس را تحت تاثیر قرار داده اند که نشان از وضعیت نگران کننده این منطقه دارد. با این حال، این بدان معنا نیست که نمی توان راهکاری برای آن اندیشید. یکی از مهم ترین راهکارها، شناخت و آگاهی از منابع آب، خاک و پوشش گیاهی و حفاظت از آن ها تحت تاثیر اقلیم است.

این مسئول سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در ادامه تاکید کرد: دنیا به سمت توسعه پوشش های گیاهی حرکت کرده است. برای مقابله با تغییر اقلیم یا باید انتشار آلاینده ها را کاهش دهیم یا غلظت کربن موجود در جو را پایین بیاوریم. توسعه پوشش گیاهی یکی از راهکارهای کاهش غلظت کربن است و کشورها به راحتی می توانند آن را دنبال کنند. در زاگرس نیز باید از این رویشگاه های ارزشمند محافظت کنیم و جلوی قطع درختان، بهره برداری بی رویه از چوب، تغییر کاربری ها و توسعه نامتوازن را بگیریم.

موسوی نژاد با بیان اینکه بازسازی جنگل ها باید در دستور کار قرار گیرد، گفت: اگر کیفیت جنگل ها در سالیان گذشته از نظر سطح، اشکوب ها و تاج پوشش کاهش یافته، لازم است که جنگل ها بازسازی شوند و به رویشگاه های اولیه توجه بیشتری شود. در عین حال، نمی توان جامعه محلی را از بهره برداری طبیعی از جنگل ها منع کرد، بلکه بهره برداری باید ضابطه مند و اصولی شود.

موسوی نژاد با اشاره به تهیه سند مدیریت پایدار بوم سازگان زاگرس گفت: در قالب این سند، جنگلداری اجتماعی در 4 منطقه پایلوت زاگرس با مشارکت مردم اجرا می شود. هدف این است که هم حفاظت و هم بهره برداری صحیح و پایدار انجام شود. متاسفانه تاکنون به دلیل نبود مدیریت صحیح و ساختار قانونی و ضوابط مشخص، مردم به شکل رقابتی و صرفاً در راستای منافع شخصی خود از منابع جنگل استفاده کرده اند. از قطع پوشش گیاهی گرفته تا چرا، شخم و شیار، زراعت، استفاده از سموم و زراعت زیر اشکوب که مانع استقرار نهال های جنگلی می شود.

او افزود: این روند، جنگل را به سمت زوال می برد و در آینده کشاورزی برای آنهایی که در زیر اشکوب زراعت می کنند نیز بهره وری نخواهد داشت. بنابراین در سند مدیریت پایدار زاگرس، هدف رسیدن به یک بازی برد- برد است. یعنی هم حفاظت و مدیریت عرصه ها با مردم باشد و هم مردم از مواهب جنگل بهره مند شوند.

موسوی نژاد با اشاره به تعیین مناطق پایلوت برای اجرای طرح گفت: 2 منطقه در زاگرس شمالی (استان های کردستان و کرمانشاه)، یک منطقه در زاگرس مرکزی (چهارمحال و بختیاری) و یک منطقه در زاگرس جنوبی (فارس، شهرستان نورآباد) از جمله مناطقی هستند که امسال طرح پایلوت آن ها اجرایی می شود؛ اعتبار اجرای آن نیز تامین شده است. برای سال آینده نیز گسترش طرح به 11 پایلوت دیگر در 11 استان زاگرسی در دستور کار است و در نهایت طی یک برنامه زمان بندی 5 ساله، این طرح به همه عرصه های زاگرس گسترش خواهد یافت. اجرای این برنامه ها باید محتاطانه و متناسب با پیچیدگی های اکولوژیکی زاگرس باشد. اگر مردم ببینند که این طرح برایشان منافع دارد، حتما مشارکت خواهند کرد.

رییس مرکز جنگل های خارج از شمال در پایان تاکید کرد: با وجود آسیب های وارده از تغییر اقلیم، باید با اراده قوی تر برای پیاده سازی الگوهای نجات جنگل های زاگرس حرکت کنیم.