مشاهده 70 بال فلامینگو در دریاچه زریوار، در فصلی که معمولا این پرندگان مهاجر در مسیر کوچ نیستند، تصویری چشم نواز اما نگران کننده پیش روی کارشناسان گذاشته است. حضوری غیرمنتظره که شاید در نگاه اول نویدبخش تنوع زیستی باشد، اما از نگاه متخصصان محیط زیست، می تواند نشانه ای از بحران های عمیق تر باشد؛ نشانه ای از تخریب تالاب ها و از بین رفتن مسیرهای اصلی مهاجرت که فلامینگوها را ناگزیر به تغییر مقصد و توقف در زیستگاه های غیرمعمول کرده است.

به گزارش همشهری آنلاین، یک پرنده شناس و موسس انجمن پرنده نگری و پرنده شناسی طرلان ، با نگاه دقیق تر به این موضوع می گوید: مشاهده فلامینگو در زریوار بی سابقه نیست، اما هرگز در این تعداد دیده نشده اند. فلامینگوها معمولا در دسته های چند صدتا تا چند هزار بال مهاجرت می کنند و این که حالا تنها 70 فلامینگو در دریاچه زریوار دیده شده اند، نیاز به تحلیل دقیق و پژوهش علمی دارد.

علیرضا هاشمی، می افزاید: این پدیده ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد؛ از جمله تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین که مسیرهای پروازی را دستخوش تغییر می کند. اما آن چه نگران کننده تر است، نابودی زیستگاه هایی است که فلامینگوها در گذشته به عنوان مقصد انتخاب می کردند.روزگاری دریاچه ارومیه میزبان هزاران فلامینگو و پلیکان بود، اما امروز نه تنها خود دریاچه در آستانه خشک شدن کامل است، بلکه تالاب های اطراف آن هم تقریبا از بین رفته اند.

هاشمی توضیح می دهد که پرندگان مهاجر، از جمله فلامینگوها، وقتی با نابودی زیستگاه های اصلی روبه رو می شوند، به ناچار به دسته های کوچک تر تقسیم می شوند و به زیستگاه های پراکنده و جدید پناه می برند. این در حالی است که بسیاری ممکن است دیدن پرنده در مناطقی تازه را نشانه ای مثبت تلقی کنند، در حالی که چنین پراکندگی یک هشدار است. اگر کار آماری دقیقی انجام می شد، می دیدیم که در جایی که امروز 70 فلامینگو دیده شده مثلا باید دست کم 700 بال حضور می داشت. این یعنی نه تنها زیستگاه ها فقیر شده ، بلکه ظرفیت پذیرش پرندگان مهاجر را هم از دست داده اند.

او با اشاره به شرایط مشابه در فریدونکنار، می گوید: شکار بی ضابطه هم یکی دیگر از عوامل کاهش جمعیت پرندگان است. اما کاهش کیفیت زیستگاه ها، نبود منابع غذایی کافی و استرس ناشی از نبود امنیت، شرایط زیستی فلامینگوها را به شدت تهدید می کند.زیستگاه های فقیر، مثل خانواده ای هستند که خودشان در تامین معاش ناتوان هستند و حالا میزبان مهمان های زیادی هم شده اند.این وضعیت هم برای پرندگان و هم برای تعادل اکوسیستم خطرناک است.

هاشمی با اشاره به ویژگی جالب زندگی اجتماعی فلامینگوها می گوید: فلامینگوها در دسته های بزرگ زندگی می کنند و حتی برای جوجه هایشان مهدکودک تشکیل می دهند. جوجه ها به شکل گروهی نگهداری می شوند و تعدادی از بزرگ ترها مراقبشان هستند. وقتی جمعیت پراکنده و کوچک می شود، این ساختار اجتماعی هم فرو می پاشد و توان بقا کاهش می یابد.

او هشدار می دهد که این جمعیت های کوچک و پراکنده، تحت استرس و تغذیه نامناسب، آمادگی لازم برای مهاجرت زمستانه را از دست می دهند. فلامینگوهایی که باید از عرض های شمالی تر به تالاب های غنی جنوب ایران مهاجرت کنند، حالا در پهنه هایی با منابع غذایی محدود، یا حتی کویرهای یزد، گرفتار می شوند.دیدن چند فلامینگو بی رمق در دل کویر و نجات دادن آن ها، در نگاه اول ممکن است احساس خوبی بدهد، اما واقعیت آن است که این ها نشانه بحران است.

از نگاه این پرنده شناس، گسست جمعیتی در گونه هایی که نیاز به زندگی گروهی دارند، زنگ خطر جدی است. او می گوید: اگر شرایط، چه از نظر تغذیه و چه از نظر ایمنی به این منوال ادامه یابد، احتمال بروز تلفات گسترده در جمعیتی از پرندگان که در پهنه های آبی و زیستگاه های ایران با کمبود منابع غذایی مواجه هستند و تحت استرس شدید قرار دارند، بر اثر شیوع ویروس آنفلوانزای فوق حاد پرندگان در سال آینده بسیار افزایش می یابد. از سوی دیگر، این پرندگان در آستانه مهاجرت زمستانه قرار دارند. زمانی که با سوء تغذیه مواجه هستند و در نتیجه جابه جایی های پراسترس، میان زیستگاه ها، انرژی و آمادگی جسمی لازم را از دست داده اند، توان کافی برای انجام مهاجرت موفق را نخواهند داشت.

هاشمی می گوید: پرندگان به عنوان یکی از شاخص های زیستی ( بایو اندیکاتورها یا زیست شناسگرها ) شناخته می شوند. به این معنا که می توان از وضعیت سلامت آن ها برای ارزیابی سلامت کلی یک زیستگاه یا اکوسیستم استفاده کرد.از آنجا که پرندگان در سطوح بالاتری از زنجیره ی غذایی قرار دارند، نسبت به دیگر گونه ها مانند جوندگان، معیارهای دقیق تر و حساس تری برای سنجش شرایط محیطی به شمار می آیند. به بیان دیگر، کاهش جمعیت پرندگان می تواند نشانه ای از وجود مشکل در زیستگاه باشد.بنابراین، بررسی وضعیت پرندگان می تواند ابزار موثری برای سنجش سلامت محیط های طبیعی و اکوسیستم ها باشد.

او از مسئولان محیط زیست می خواهد تا با دیده بانی دقیق، پژوهش علمی، و مدیریت فعال، اجازه ندهند روند تخریب زیستگاه ها به جایی برسد که دیگر جبران پذیر نباشد: همان طور که کم آبی و بحران زیست محیطی به انسان ها هم رسیده، این هشدار درباره پرندگان هم یک نشانه است. شاید گسست جمعیت پرندگان، روزی برای انسان هم تکرار شود. امیدوارم آن روز هیچ گاه نرسد.

با وجود زیبایی ظاهری حضور فلامینگوها در دریاچه زریوار، واقعیت آن است که این رخداد بیش از آنکه نویدبخش باشد، هشداری از وضعیت ناپایدار زیستگاه های طبیعی ایران است. زیستگاه هایی که با کاهش کیفیت و منابع، دیگر پاسخگوی نیازهای گونه های مهاجر نیستند و جمعیت ها را به اجبار پراکنده کرده اند.