خاموشی های طولانی و مکرر، پای موتور برق را نه تنها به کارگاه ها و فروشگاه ها، که حتی به حیاط خانه های معمولی گشوده است. پیامد مستقیم این هجوم ناگهانی به سمت ژنراتورها، جهش عجیب و غریب قیمت ها در بازار بوده است.

به گزارش ایران، مصرف کنندگان، اعم از خانگی و تجاری، برای فرار از خاموشی و حفظ حداقل روشنایی و فعالیت، به خرید موتور برق روی آورده اند. این افزایش شدید تقاضا، نه تنها حجم واردات این دستگاه ها را در سال های اخیر به شکل چشمگیری بالا برده، بلکه سیر صعودی قیمت ها را نیز به دنبال داشته است. نگاهی کوتاه به فضای مجازی و آگهی های فروش، گواه این رونق تقاضا و حضور گسترده فروشندگان است.

موتور برق ها، منجی های موقت در تاریکی، دستگاه هایی هستند که با مصرف سوخت هایی مانند بنزین، گازوییل (دیزل) یا گاز شهری، انرژی الکتریکی تولید می کنند. توان خروجی آنها بسته به نیاز مصرف کننده، از چند کیلوولت آمپر (کم مصرف) تا چند هزار کیلوولت آمپر (صنعتی) متغیر است. انتخاب صحیح، مستلزم ارزیابی دقیق مجموع توان وسایل برقی مورد نیاز در زمان خاموشی است. معمولاً این دستگاه ها ظرف حداکثر 15 ثانیه پس از روشن شدن، آماده بهره برداری هستند.

موتور برق ها بر اساس سوخت مصرفی خود به سه دسته دیزلی، بنزینی و گازی تقسیم می شوند. علاوه بر آن یک نوع دسته بندی دیگر نیز در این دستگاه وجود دارد که بر اساس نوع روشن شدن است از همین رو آنها به دو دسته تقسیم می شوند که شامل موتور برق هندلی و استارتی است. موتور برق های بنزینی رایج ترین نوع برای مصارف خانگی و مغازه های کوچک است که قیمت اولیه مناسب تر اما هزینه سوخت بالاتری دارد.

موتورهای گازوییلی (دیزل)، مقرون به صرفه تر برای مصارف طولانی تر و توان های بالاتر، معمولاً برای کارگاه ها، کارخانه ها و ادارات بزرگ، دوام و عمر مفید بالاتری دارند. در نهایت موتوربرق های گازی با سوخت گاز شهری کار می کنند، هزینه سوخت پایین تر ولی با چالش های تطابق با گاز شهری ایران مواجهند. در بازار داخلی موتور برق های تک فاز (220 ولت) برای مصارف معمول خانگی و اداری و سه فاز (380 ولت) برای مصارف صنعتی و موتورهای سه فاز موجود است.

قیمت ژنراتورها با توجه به نوع سوخت، توان خروجی، برند، کیفیت ساخت و ویژگی هایی مثل استارتی بودن، بشدت متغیر است. دامنه قیمت در بازار از حدود 62 میلیون تومان برای نمونه های کوچک و ساده تا 900 میلیون تومان برای دستگاه های صنعتی قدرتمند و سه فاز گسترده است.

آمار رسمی گمرک ایران، تصویر گویایی از تأثیر مستقیم خاموشی ها بر بازار ژنراتورها ارائه می دهد: در دوازده ماهه سال 1400 حدوداً 5 میلیون و 372 هزار و 960 دلار واردات موتور برق به کشور صورت گرفته که این میزان در سال بعد(1401) به 6 میلیون و 347 هزار و 305 دلار رسیده است.

اما این افزایش واردات در سال 1402 افزایش چشمگیری داشته به طوری که داده ها نشان می دهد میزان واردات این دستگاه ها حدود 54 درصد افزایش داشته و به 9 میلیون و 789 هزار و 135 دلار رسید. میزان واردات موتور برق در دوازده ماهه سال گذشته(1403) نیز با افزایش حدود 17 درصدی نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل خود(1402) مواجه بوده به طوری که 11 میلیون و 465 هزار و 201 دلار بوده است.

این روند صعودی مستمر و بویژه جهش های بزرگ در سال های 1402 و 1403، به وضوح گواه افزایش شدید تقاضای خانوارها و مشاغل برای تأمین برق اضطراری، همگام با تشدید و تداوم خاموشی هاست. بر اساس آمار منتشر شده از سوی گمرک میزان واردات این محصول در سه ماهه اول سال جاری 4 میلیون و 269 هزار و 339 دلار بوده است.

مهدی آذرنیا، رییس اتحادیه فروشندگان ماشین آلات کشاورزی، صنعتی و ساختمانی تهران، در گفت وگو با ایران ، عمق این تحول بازار را تأیید می کند: حجم فروش موتور برق حدود 100 درصد افزایش یافته است. وی توضیح می دهد که خاموشی های برنامه ریزی شده محرک اصلی این جهش بوده و حتی انبارهای قدیمی نیز تخلیه شده اند.
آذرنیا به یک چالش فنی مهم اشاره می کند؛ مشکل تطابق موتور برق های گازی با گاز شهری ایران . به گفته وی، این دستگاه ها عموماً برای گاز ترش با استاندارد جهانی تنظیم می شوند، در حالی که گاز ایران شیرین است. این ناسازگاری باعث اختلال در عملکرد موتور برق های گازی وارداتی می شود. راه حل پیشنهادی، سفارش تعبیه رگلاتورهای تنظیم شونده با گاز ایران در این دستگاه هاست.

آذرنیا اظهار کرد: با توجه به انواع مختلفی که این موتور برق ها از نظر سوخت دارند معمولاً بیشترین فروش مربوط به بنزینی هاست که فروشگاه ها و منازل استفاده می کنند و پس از آن دیزلی ها فروش بالایی دارند زیرا با توجه اینکه کیلو وات آن افزایش می یابد، کارخانه ها و ادارات از آن استفاده می کنند. میزان مصرف منازلی که یک کولر گازی دارند 8 کیلو وات و منازلی که یک کولر آبی دارند 6 کیلو وات است. از همین رو موتوربرق های بنزینی که نهایتاً 17 کیلووات برق تولید می کنند برای این بخش از مصرف کنندگان کافی است.

آذرنیا هشدار جدی در مورد کیفیت برخی محصولات وارداتی می دهد و از شکل گیری یک مافیای فروش موتور برق در دوبی خبر می دهد. به گفته وی، شرکت هایی (غالباً غیرعرب) با بهره گیری از تسهیلات اعتباری (LC) دوبی، اقدام به خرید عمده موتور برق های درجه سه از کارخانه های چینی می کنند. این شرکت ها سپس این کالاهای بی کیفیت را به جای محصولات درجه یک، به تجار ایرانی می فروشند، به طوری که در حال حاضر موتور برق هایی در بازار وجود دارد که روی آن قید شده 10 کیلووات اما تنها 8 کیلووات تولید برق دارد که همین امر منجر به تخریب موتور می شود و چون از دوبی فروخته شده گارانتی ندارد.

رییس اتحادیه بر لزوم حضور کارشناسان اتحادیه در گمرک برای کنترل کیفیت و جلوگیری از ورود این کالاهای نامرغوب تأکید می کند. وی همچنین از افزایش حدود 20 درصدی قیمت موتور برق ها در پی افزایش شدید تقاضا خبر می دهد.

افزایش 100 درصدی فروش و رشد چشمگیر واردات ژنراتورهای خانگی و صنعتی، گواه روشنی از تبدیل این دستگاه ها به کالایی ضروری برای بسیاری از مردم است. با این حال، این راه حل اضطراری، هزینه های گزافی به همراه دارد: از جهش قیمت ها و چالش های فنی مانند ناسازگاری گاز شهری، تا تهدید جدی محصولات بی کیفیت و تقلبی که از کانال های مشکوک وارد می شوند. بدین ترتیب تا زمانی که مشکل پایه ای تأمین پایدار برق مرتفع نشود، بازار داغ ژنراتورها و چالش های پیرامون آن، همچنان بخشی از واقعیت زندگی روزمره در ایران خواهد بود. نظارت دقیق بر کیفیت واردات و حمایت از تولید داخلی باکیفیت، می تواند بخشی از بار این بحران را کاهش دهد.