در شرایطی که تهدیداتی مانند حملات موشکی و نگرانی های ناشی از زلزله و دیگر بلایای طبیعی به دغدغه ای روزمره برای کلان شهرها بدل شده اند، تهران همچنان از نبود یک ساختار منسجم در حوزه اطلاع رسانی بحران رنج می برد. نصب بلندگوهای شهری برای پخش آژیر هشدار یا پیام های اضطراری، اگرچه می تواند گامی مثبت تلقی شود، اما بدون تعیین متولی نگهداشت، نبود آموزش عمومی و بی توجهی به تجربه های جهانی، می تواند به پروژه ای نمایشی و ناکارآمد تبدیل شود. این هفته مهدی بابایی با بیان اینکه نصب بلندگوها برای اعلان عمومی در سطح شهر از طرف شهرداری تهران اقدام مثبتی است، گفت این بلندگوها در شرایط عمومی در زمان اذان به پخش اذان می پردازند و در شرایط بحران هم باید برای نحوه استفاده از آن ها تصمیم گیری شود.

به گزارش شرق، این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه باید در شرایط جنگی از روش های مختلف برای اعلان عمومی استفاده کنیم، گفت: در جنگ 12روزه، وزارت ارتباطات ناچار شد اینترنت را در برخی مقاطع محدود کند و شاید در شرایط جنگی ناچار شوند تلفن های همراه را موقتا مسدود کنند. در این شرایط، اطلاع رسانی با تلفن همراه روش درستی نیست، بنابراین باید روش های مختلفی را برای اطلاع رسانی به مردم در شرایط اضطراری داشته باشیم که یکی از این موارد، نصب سیستم های اعلان عمومی است.

او با تأکید بر اینکه دغدغه ای که در این زمینه وجود دارد، این است که باید متولی نگهداشت سیستم ها مشخص باشد تا در سال های آینده از بین نرود، خاطرنشان کرد: سازمان مدیریت بحران چنین اقدامی را با همکاری سازمان فاوا در یک دهه قبل انجام داد، اما امروز اثری از آن ها نمی بینیم. باید از آن تجربه استفاده و متولی این موضوع را مشخص کنیم تا بدانیم کدام نهاد پاسخ گوی نگهداشت و توسعه بلندگوها خواهد بود.

بابایی درباره روند نصب بلندگوها در سطح شهر یادآور شد: تعدادی از این بلندگوها در میادین اصلی شهر نصب شده و در حال توسعه است. هنوز نصب آن ها تکمیل نشده اما در حال اجراست. رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران با بیان اینکه این سیستم ها هم قابلیت پخش آژیر خطر و هم فایل های صوتی مختلف را دارند، گفت: بسته به نیاز مدیریت شهری یا ستاد بحران می توان از این بلندگوها استفاده های مختلفی داشت. در شرایط جنگی، بستگی به تصمیم نهادهای متولی دارد که آژیر پخش شود یا اعلان عمومی به شکل دیگری صورت بگیرد.

روز گذشته مهدی چمران، رییس شورای شهر تهران نیز با اشاره به موضوع نصب و راه اندازی سیستم های آژیر هشدار در سطح شهر گفت: قرار بود آژیر هشدار در برخی میادین شهری نصب و فعال شود؛ حتی در لایحه ای که خود شهرداری به شورا ارائه کرده بود و ما در مدت یک هفته آن را بررسی کردیم، این موضوع پیش بینی شده بود، اما تاکنون جزییات این طرح از سوی شهرداری ارائه نشده است.

باید صبر کنیم و ببینیم دقیقا چه برنامه ای دارند و آیا اجرای آن منطقی و عملیاتی است یا خیر. چمران با تأکید بر اینکه تشخیص ضرورت نصب این آژیرها بر عهده نهادهای امنیتی است، گفته که ما نباید به تنهایی درباره ضرورت داشتن یا ضرورت نداشتن اجرای این طرح تصمیم بگیریم. نهادهای مسئول امنیتی باید موضوع را بررسی کرده و در صورت تأیید، طرح اجرا شود. رادیو و تلویزیون، گوشی های هوشمند و حتی برخی گوشی های ساده هم قابلیت اطلاع رسانی دارند، اما اگر تشخیص داده شود که سیستم صوتی هم نیاز است، آن را نیز باید اجرا کرد.

مهدی اقراریان، عضو شورای شهر تهران هم با اشاره به ضرورت توجه جدی به زیرساخت های ایمنی پایتخت، تأکید کرد که موضوع آژیرهای هشدار باید در قالب یک نظام یکپارچه و نه صرفا به صورت بخشی بررسی شود. او گفت: مطرح کردن آژیر هشدار، یکی از موضوعاتی است که نباید به صورت بخشی به آن نگاه کرد. ما تجربه دوران هشت سال دفاع مقدس را داریم؛ حملات هوایی عراق به تهران در دوره ای رخ داد که اینترنتی در کار نبود، اما رادیو و تلویزیون وظیفه اطلاع رسانی را به درستی انجام می دادند و مردم مطلع می شدند. او ادامه داد: در آن مقطع، پناهگاه هایی در مدارس تهران برای دانش آموزان پیش بینی شده بود و مردم هم در منازل، محل های امن را می شناختند.

حتی در زمان زلزله هم اهمیت دارد که فرد در چه موقعیتی قرار دارد؛ مثلا چهارچوب در، از مکان هایی است که در زمان زلزله می تواند محافظت ایجاد کند. در حملات نظامی هم میزان آسیب پذیری به موقعیت جغرافیایی فرد بستگی دارد. اقراریان همچنین با انتقاد از طرح های موردی و مقطعی گفت: اصل موضوع، ارتقای ایمنی شهر تهران است؛ مسئله ای که فراتر از جنگ یا بحران های نظامی است. از پایان جنگ تاکنون بیش از 30 سال گذشته و خوشبختانه مورد مشابهی تجربه نشده، اما این به معنی بی نیازی از آمادگی نیست.

به گفته این عضو شورا، تهران نیازمند زیرساخت هایی برای تاب آوری در شرایط بحرانی است: مدیریت بحران باید در قالب ساختارهای کلان و پایدار دیده شود، نه در قالب تصمیم های مقطعی و تبلیغاتی. آژیر هشدار یکی از اجزای این زنجیره است. او همچنین یادآور شد: در برخی کشورها مانند اسراییل، هنگام حمله هوایی مردم آموزش دیده اند که حتی در جوی آب دراز بکشند تا جان شان حفظ شود.

اما ما نمی توانیم نسخه های تقلیدی را بدون توجه به فرهنگ و زیست بوم کشور خودمان اجرا کنیم. هرگونه برنامه ریزی باید متناسب با شرایط اجتماعی و فرهنگی ایران باشد. اقراریان با اشاره به گزارش هایی درباره آسیب پذیری تهران در برابر زلزله گفت: تهران جزء 10 شهر با خطر زلزله بالاست. گسل ها وجود دارند و این موضوع جدی است.

اما خطر اصلی امروز، خطرهای عینی هستند؛ مثل آلودگی هوا که مرگ خاموش را رقم می زند و روی فرزندان ما اثرات مخرب دارد. یا مثلا خطر حاشیه نشینی که شهر را از درون می فرساید. او افزود: آیا واقعا ضرورت دارد که صنایع و حتی مراکز نظامی در تهران باقی بمانند؟ نمونه هایی مانند پادگان 06 یا جنگ افزارسازی سابق که اکنون واگذار شده اند، باید به عنوان الگو برای خروج دیگر صنایع نظامی از شهر در نظر گرفته شود.

اقراریان همچنین با انتقاد از نگاه موجی به موضوع انتقال پایتخت افزود: متأسفانه ما در حکمرانی دچار رفتار سینوسی هستیم؛ موضوعی داغ می شود، در دستور کار قرار می گیرد و بعد به فراموشی سپرده می شود. این نشان دهنده نقص جدی در حکمرانی ماست. او با تأکید بر لزوم ساختار فرماندهی منسجم در بحران گفت: حوادث اخیر، به ویژه آنچه در مدت 12 روز جنگ رخ داده، نشان می دهد که آتش نشانی در کشور نیازمند انسجام و یکپارچگی است. ما باید سازمان آتش نشانی را به عنوان یک ساختار ملی بازطراحی کنیم.

او افزود: یکی از الگوهایی که می توان به آن استناد کرد، تشکیل یک وزارتخانه تخصصی برای مدیریت بحران است. وزارتخانه ای که تمام نهادهای درگیر ازجمله هلال احمر، آتش نشانی، پدافند غیرعامل و حوزه های مرتبط با آمایش سرزمینی و مسائل مربوط به زلزله و پناهگاه ها را تحت یک سقف هدایت کند. اقراریان درباره دلیل پیشنهاد ساختار یک وزارتخانه توضیح داد: وزارتخانه ها به دلیل پاسخ گویی مستقیم به نهادهای قانون گذار، مثل مجلس شورای اسلامی، ساختارهای شفاف تری دارند.

این شفافیت باعث افزایش مشارکت مردم در نظارت بر عملکرد نهادهای مرتبط با ایمنی و بحران می شود. شاید این ساختارها بی نقص نباشند، اما در مقایسه با ساختارهای فعلی وضعیت بهتری دارند. او تأکید کرد: درحال حاضر شاهد نوعی فقدان پاسخ گویی و ناهماهنگی بین دستگاه ها هستیم. به همین دلیل پیشنهادهایی مثل آژیر خطر یا ساخت پناهگاه را بدون داشتن یک نهاد راهبر قوی، چندان کارآمد نمی دانم. ما باید نگاه کلان تری به این مسائل داشته باشیم.

ناصر امانی، عضو شورای اسلامی شهر تهران هم درباره ابهام در نحوه استفاده از بلندگوهای شهری در شرایط بحران واکنش نشان داد. او گفت که در مصوبه مربوط به آمادگی شهر برای شرایط بحرانی، عملکرد مشخصی درباره استفاده از بلندگوها به ما ارائه نشده است. گفته شده که در لایحه ای مربوط به شرایط جنگی که از سوی شهرداری ارائه شده، استفاده از بلندگوها مدنظر بوده تا شهر برای مواقع بحران آماده شود؛ چه پیش از حمله و چه پس از آن، ازجمله برای هدایت شهروندان به سمت پناهگاه ها یا تأمین نیازهای فوری مردم. او افزود: اگر صرفا آژیر به صدا دربیاید ولی مردم ندانند کجا باید بروند، عملا کارایی آن زیر سؤال می رود. این مسئله می تواند نه تنها بی اثر، بلکه حتی مضحک باشد. استفاده از بلندگو باید در کنار اقدامات دیگر دیده شود و بدون برنامه مشخص، پذیرفتنی نیست.

احمد صادقی، عضو شورای شهر تهران نیز با اشاره به تهدیدات نوین در حوزه پدافند غیرعامل گفت: موشک هایی که امروزه به کار گرفته می شوند، اصلا قابل ردیابی نیستند و فرصت واکنش در لحظه بسیار محدود است. به همین دلیل موضوع اطلاع رسانی فوری اهمیت فوق العاده ای دارد. او افزود: اطلاع رسانی صرفا محدود به آژیر یا یک بلندگوی ثابت نباشد، بلکه باید از ابزارهای متنوع مانند بلندگوهای سیار، تلویزیون، رادیو و دیگر سامانه های ارتباط جمعی نیز استفاده شود. در زمان بحران، همه دستگاه ها باید تحت فرماندهی واحد و سیستم امنیتی یکپارچه عمل کنند.

در بیش از 70 کشور جهان، شبکه های گسترده بلندگوهای عمومی به عنوان بخشی از سامانه های هشدار سریع چندخطری برای اعلام بلایا به کار گرفته می شوند. این بلندگوها فقط آژیر نمی کشند، بلکه پیام های صوتی به زبان های مختلف با دستورالعمل های دقیق مانند تخلیه منطقه یا پناه بگیرید پخش می کنند. ژاپن پیشتاز این حوزه است؛ تست ماهانه آژیرها در ساعت پنج عصر اولین دوشنبه هر ماه، بخشی از فرهنگ ایمنی این کشور شده است. آلمان، هلند و اتریش نیز پس از سیل های مرگبار 2021، سیستم های صوتی هشدار خود را ارتقا دادند. در اوکراین این سامانه ها به صورت روزانه برای هشدار حملات موشکی استفاده می شوند.

کارشناسان، بلندگوها را به دلیل پوشش وسیع، سرعت انتقال هشدار و امکان بیدارکردن افراد در خواب، حیاتی می دانند. پروژه نصب بلندگوهای شهری برای اعلان عمومی در تهران را می توان گام آغازینی در مسیر ارتقای ایمنی شهری دانست؛ بااین حال، واقعیت آن است که بدون تعریف یک ساختار فرماندهی مشخص، آموزش شهروندان و تدوین سناریوهای واکنش، این سیستم ها کارایی کافی را در بحران نخواهند داشت.

برخی از اعضای شورای شهر بارها بر لزوم هماهنگی بین نهادهای امنیتی، شهرداری و سازمان های امدادی تأکید کرده اند. از سوی دیگر، برخی از اعضای شورا نیز از ناهماهنگی در حوزه پدافند غیرعامل و نبود ساختار متمرکز در مدیریت بحران انتقاد کرده اند و خواستار تأسیس وزارتخانه ای تخصصی برای بحران شده اند؛ نهادی که بتواند تمام اجزای پراکنده امروز، از آتش نشانی گرفته تا هلال احمر و سامانه های هشدار را تحت فرماندهی واحد درآورد. به نظر می رسد اگر بلندگوها بخواهند روزی در زمان بحران مؤثر باشند، پیش از صدا، باید فرمان مشخصی برای آن ها وجود داشته باشد؛ فرمانی که از دل یک مدیریت یکپارچه و دکترین دفاع شهری برآمده باشد، نه تصمیم های بخشی و مقطعی. در غیر این صورت، آژیرها نه هشدار، بلکه پژواکی از سردرگمی خواهند بود.