نخل از قدیمی ترین درختانی است که به دست انسان کشف شده و پرورش یافته است؛ قدمت آن به قبل از تاریخ مکتوب باز می گردد. هسته های هفت هزار ساله خرما و شواهد کاشت نخل در ایران زمین، نشان دهنده قدمت آن در این سرزمین است.

به گزارش اطلاعات، به باور دیرینه شناسان، نخل برای نخستین بار در بین النهرین کاشته و پرورش یافت و از آنجا به دیگر مناطق جهان گسترش یافته است.

نخل از درختان مقدس در ادیان ابراهیمی بوده و در اوستا هم از خرما به عنوان خوردنی ترین میوه روی زمین یاد شده است. در بسیاری از فرهنگ ها با نخل همانند انسان برخورد می شود و اگر نخلی از دست برود برای آن مراسم سوگواری برگزار می کنند.

در منطقه بین النهرین (عراق امروزی) درختانی وجود دارد که یادگار اولین نخل هایی هستند که برای نخستین بار توسط بشر کاشته شده اند. افزون بر آن، در کربلا نوعی نخل وجود دارد که فقط و فقط در این منطقه پرورش می یابد و خرمای آن قابل خرید و فروش نیست.

نخل همچنین در خاستگاه سرزمینی خود (ایران) از تنوع بسیاری برخوردار است. ایران مهم ترین تولیدکننده و صادرکننده خرما در جهان به شمار می آید. براساس آمار، حتی عراق بخشی از خرماهای صادراتی خود را از ایران وارد می کند. خرمای زاهدی (زهدی) و خرمای مضافتی (خستاوی)، محصول مشترک ایران و عراق از آن جمله اند.

تائر العصامی، شاعر و نویسنده عراقی می گوید: نخل، جایگاه ویژه ای در میان عراقی ها دارد و نماد پایداری، استواری و بذل و بخشش است، افزون آن که ما نخل را به عنوان نمادی از خود عراق می شناسیم.

عراق در طول تاریخ همواره در برابر حوادث، بلایا و تهاجم استوار ماند و تا جایی که توانست به اطرافیانش بذل و بخشش کرد. در جنگ آمریکا علیه عراق، عراقی ها برای آن که از چشم دشمن پنهان بمانند، در پشت درختان نخل پناه می گرفتند. آمریکایی ها درختان تنومند نخل را به آتش کشیدند و نخل های بسیاری را نابود کردند اما همان گونه که با آتش زدن نخل ها مقاومت از بین نرفت و سرانجام آمریکایی ها مجبور به ترک مخاصمه شدند، درختان سوخته هم دوباره جوانه زدند و سر از خاک بیرون آوردند. بنابراین برای ما عراقی ها نخل یعنی خود عراق!

العصامی می افزاید: در عراق بیش از 500 نوع خرما وجود دارد که یکی از محبوب ترین آن ها، خرمای برحی است. این خرما رنگی گندمی و مزه ای گَس دارد؛ نه خیلی شیرین است و نه خیلی گَس!

محمد السعدی، نویسنده و پژوهشگر عراقی می گوید: خرمای عراق خیلی خوشمزه است و می تواند بهترین سوغاتی برای هر گردشگر خارجی باشد. متنوع ترین و بهترین خرماهای دنیا متعلق به عراق است. در جنگ یا در واقع تهاجم و اشغال عراق توسط آمریکا تعداد زیادی از درختان خرما یا نابود شدند یا به کمک ماشین های مخصوص، درخت را با خاک های اطرافش از ریشه درآوردند و با کامیون و کشتی به آمریکا منتقل کردند. چندی بعد از آن طی سفری که به آمریکا داشتم، نخل های عراقی کاشته شده در آنجا را دیدم. نخل را اگر بتوانید درست از خاک در بیاورید، می توانید به هر کجای دنیا منتقل کنید.

نخل درختی مقاوم و کم توقع است، در هر نوع آب و هوایی به جز منطقه ای چون شمال ایران، رشد و پرورش می یابد و وقتی به بار بنشیند، هر درخت، بالغ بر 70 الی 100 کیلو خرما می دهد.

به خاطر اتفاقاتی که در عراق افتاد، مانند جنگ ایران و عراق و تهاجم آمریکا، تعداد نخل های عراق که حدود دو میلیون اصله بود به 500 هزار اصله کاهش یافت.

این پژوهشگر خاطرنشان می کند: البته آمریکا فقط نخل ها را به یغما نبرد بلکه خاک سرخ کربلا را هم که خاکی حاصلخیز و کم نظیر است به سرقت برد. خاک سرخ کربلا، خاکی فوق العاده برای زراعت و بتن کاری ساختمان است. در این خاک، هر نوع زراعتی به عمل می آید و در واقع مرغوب ترین خاک برای کشت ارگانیک محسوب می شود. در بتن کاری ساختمان هم شما وقتی شن و سیمان را با هم ترکیب می کنید برآمدگی های ماسه بر روی دیوار محسوس است اما با ترکیب خاک سرخ با سیمان، دیوار بتن کاری شده، نرم و صاف همچون گچ کاری با رنگی دلپذیر است. آمریکایی ها نه تنها نخل ها را از ریشه درآوردند و با خود بردند بلکه خاک سرخ کربلا را هم با خود بردند.

السعدی درباره نجات نخل های فاو توسط ایرانیان می گوید: در جنگ ایران و عراق، شبه جزیره فاو به مدت هشت ماه در دست ایرانیان بود. فاو پر از نخل های خاص این منطقه است، نخل هایی با قامت کوتاه! ایرانی ها برای این که این نخل ها در جریان جنگ آسیب نبینند و از بین نروند، مانند پدر و مادری که از فرزند خود مراقبت می کنند نخل های آسیب پذیر را با احتیاط از ریشه درآوردند و به اهواز منتقل کردند. ایرانی ها در واقع نخل هایی را که می رفتند تا در جریان جنگ از بین بروند و نابود شوند نجات دادند و از نابودی آن ها جلوگیری کردند. امروز اهواز و فاو، بهترین خرماهای دنیا را در خاک حاصلخیز خود پرورش می دهند.

این پژوهشگر می گوید: نهال نخل بعد از آن که به نخلستان منتقل می شود بالای 20 الی 30 سال طول می کشد به بار بنشیند؛ همانند فرزند انسان که در 30 سالگی به اوج شکوفایی خود می رسد.

نخل هم برای ما مثل فرزند می ماند و مایه تبرک و روزی است، پس محبت خاصی به آن داریم. این نگاه محبت آمیز به نخل در میان تمامی نخل کاران مشترک است؛ چنانچه در جنگ ایران و عراق، ایرانی ها می توانستند مانند آمریکایی ها نخل های فاو را آتش بزنند و از بین ببرند، اما این کار را نکردند و در واقع مانع از بین رفتن آن شدند اما آمریکایی ها هرگز آن نگاه انسانی ایرانی ها را نداشتند و تعداد بی شماری از درختان نخل را نیست و نابود کردند.

ما هیچ وقت برگ های سبز نخل را قطع نمی کنیم، چرا که با بریدن برگ های سبز، انگار انگشتان درخت را قطع کرده ایم. نخل تنها درختی است که در تمام ایام سال می توان نهال آن را کاشت.

السعدی می گوید: نخل هم مانند انسان، نر و ماده دارد. برای بارور شدن نخل ماده، کسانی که دانش این کار را دارند هاگ و پرچم را از درخت نر جدا می کنند و آن را بر روی درخت ماده تکان می دهند تا لقاح انجام شود، البته این کار با وزش باد هم انجام می شود اما خرماهایی ضعیف و نامرغوب به عمل می آورد. شناسایی نخل های ماده و نر، دانش خود را لازم دارد.

این نویسنده عراقی می گوید: در درجه اول، زهدی (زاهدی) و در درجه دوم خستاوی از بهترین خرماهای صادراتی و محبوب ترین خرماها از نگاه مردم عراق هستند؛ زیرا ماندگاری بالایی دارند. شما می توانید این خرماها را بین دو تا سه سال در خارج از یخچال، نگهداری و انبار کنید. خرماهای بربند و مکتوم هم از ماندگاری بالایی بیرون از یخچال برخوردارند اما به فراوانی زهدی و خستاوی نیستند.

السعدی می افزاید: برترین خرمای عراق، خرمایی است در منطقه عین التمر کربلا؛ درختان نخلی که کاشته دست بشر امروز نیست بلکه همواره در این منطقه وجود داشته است. خرماهای این درختان تناور، قابل فروش و عرضه نیست بلکه مخصوص عده ای از شیخ های عرب، شیخ های خلیجی و حاکمان برگزیده دنیاست.

همان طور که کسی نمی داند این نخل های بی همتا را برای اولین بار چه کسی و در چه زمانی کاشته است، کسی هم نمی داند چرا خرماهای این درختان نباید در دسترس مردم عادی قرار بگیرد. البته سعی کردند با قلمه و پیوند زدن این نوع خرمای خاص را گسترش دهند ولی هیچ گاه موفق نشدند و خرمای به عمل آمده هرگز مانند اصل خود نشد.

اصعمی، ادیب و دانشمند دوره عباسی، داستان نخلی را روایت می کند که دو سال میوه نمی داد. یک باغبان تشخیص داد که این نخل، عاشق نخل دیگری در باغی دوردست شده است. وقتی از گرده نخل معشوق برایش آوردند و گرده افشانی کردند دوباره پر از میوه شد.

آقا سامان، فروشنده خرما ضمن روایت داستان فوق می گوید: در فرهنگ ایرانی، نخل نمادی از زندگی است؛ یک دوست و یک همراه همیشگی که مانند انسان عاشق می شده! ایران ما منبع تولید خرماهای رنگارنگ است؛ مضافتی بم، پیارم بندرعباس، کبکاب بوشهر، زاهدی فارس، استعمران خوزستان، ربی سیستان و بلوچستان و... که هر کدام طعم و ویژگی خاص خود را دارند.

در فرهنگ عامه برای نخل، شخصیتی تقریبا انسانی قائلند و می گویند اگر آب از سرنخل بگذرد غرق می شود و اگر سرش را قطع کنند می میرد. در ادب کهن فارسی به خصوص در شاهنامه فردوسی، نخل به عنوان نماد آبادانی توصیف و در اشعار شاعران بزرگی مانند حافظ، سعدی و مولانا نیز به خرما و خواص آن اشاره شده است.

سامان می افزاید: خرما نه تنها به عنوان یک منبع غذایی مهم بلکه به شکل نمادی از زندگی در فرهنگ و ادب ایران زمین همواره حضور داشته و دارد. نخلستان ها نقش مهمی در اقتصاد و معیشت مناطق جنوبی کشور ایفا می کنند و خرما یکی از محصولات صادراتی مهم ایران به شمار می رود.

کشور ما مقام اول را از نظر سطح زیرکشت خرما به خود اختصاص داده است و با تولید انواع خرماهای مرغوب، یکی از کشورهای مهم تولیدکننده خرما در جهان به حساب می آید. بسیاری از کشورها از جمله روسیه، آلمان، چین، اوکراین، ترکیه و حتی کشورهای تولیدکننده خرما همچون عراق، پاکستان، امارات متحده عربی و... خرماهای ایرانی را به صورت فله با قیمت ناچیز می خرند و بافرآوری و بسته بندی جدید به کشورهای دیگر صادر می کنند.

متأسفانه نخل کاران ایرانی آن گونه که باید از نتایج زحمات خود بهره مند نمی شوند؛ در صورتی که ایران می تواند با فرآوری و بسته بندی های شکیل و زیبا مهم ترین و بزرگترین صادرکننده خرما در جهان باشد.