وقتی پای سلامتی به میان می آید نگاه ها به سمت حمایت های دولتی و چگونگی تامین دارو می چرخد، هر چند در سال های گذشته قیمت دارو به واسطه پرداخت ارز ترجیحی 4200 تومانی پایین تر بود، اما با حذف ارز ترجیحی نگرانی ها نسبت به افزایش قیمت دارو بالا گرفته است که به نظر می رسد ریشه تمامی این مشکلات به کسری بودجه دولت برمی گردد.

به گزارش اعتماد، به گفته کارشناسان حوزه دارو کمبود نقدینگی در بخش تجهیزات پزشکی و دارو بسیار جدی شده است و تنها در بخش دارو، حدود 2 میلیارد یورو ارز ترجیحی مصرف می شود که امروز با نرخ 28500 تومان و در نظر گرفتن مابه التفاوت ارز 4200 تومانی حدود 50 هزار میلیارد تومان می شود که این همان 2 میلیارد یورویی است که قبلا با نرخ 4200 تومانی تامین می شد و امروز فشاری سنگینی را بر دوش زنجیره تامین دارو و تجهیزات پزشکی قرار داده است. هر چند زمزمه های حذف ارز ترجیحی از سال گذشته مطرح شده بود در نهایت در ابتدای سال 1404 ارز ترجیحی 4200 تومانی برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی حذف و نرخ جدید 28,500 تومانی برای آن تعیین شد، این تغییر در سیاست ارزی با هدف مدیریت منابع ارزی و بهینه سازی تخصیص یارانه ها صورت گرفت و افزایش قیمت دارو در سال جدید را رقم زد.

پس از حذف ارز 4200 تومانی، قیمت اقلام وارداتی مانند تجهیزات مصرفی پزشکی تا 7 برابر و کالاهای تولید داخل حدود 5 برابر افزایش پیدا کرد و این جهش قیمت، فشار مضاعفی بر تولیدکننده و واردکننده وارد ساخت. در این میان ناهماهنگی سازمان غذا و دارو با سازمان های بیمه گر پایه، منجر به قیمت گذاری و اعمال قیمت های جدید و در نتیجه فشار مقطعی بیماران شد با این وجود در حال حاضر به گفته کارشناسان امروز پرداختی از جیب بیماران گاهی به 70 تا 80 درصد هم می رسد، این در حالی است که طبق اهداف توسعه، این سهم باید حدود 30 درصد باشد.

در سال 1403، مبلغ سه میلیارد و 153 میلیون دلار ارز برای واردات دارو، مواد اولیه دارویی و تجهیزات پزشکی اختصاص یافت که این مبلغ بخشی از کل ارز تخصیص یافته به واردات کالاهای اساسی و دارویی در این سال بود.

در دو ماهه ابتدای سال 1404، بانک مرکزی برای واردات دارو و تجهیزات پزشکی، حدود 358 میلیون دلار ارز تامین کرده است. همچنین طبق اعلام رسمی بانک مرکزی، مجموع تخصیص و تامین ارز برای واردات دارو، مواد اولیه دارویی و تجهیزات پزشکی تا تاریخ 18 خرداد 1404، از مرز یک میلیارد و 40 میلیون دلار عبور کرده است. این رقم شامل ارز تامین شده با دو نرخ ترجیحی و غیرترجیحی بوده که در قالب سیاست های حمایتی از حوزه سلامت کشور پرداخت شده است.

علیرضا چیذری، رییس انجمن صنفی تولید، تامین و توزیع صادرکنندگان تجهیزات پزشکی و دارویی، با اشاره به وضعیت کنونی این صنعت حساس می گوید: این صنعت زیر فشار خاموشی ها، نوسانات شدید نرخ ارز و کمبود سرمایه در گردش، روزهای دشواری را سپری می کند، بسیاری از واحدها عملا سه روز در هفته هم امکان تولید ندارند و با احتساب دو روز تعطیلی آخر هفته، عملا فقط دو روز می توانند فعالیت کنند که این مساله فشار اقتصادی سنگینی را بر تولیدکنندگان وارد می کند.

چیذری توضیح می دهد: صنایع دارویی و تجهیزات پزشکی، برخلاف صنایع بزرگ، بیشتر متشکل از واحدهای کوچک و خصوصی اند. در حال حاضر حدود 1900 واحد در حوزه تجهیزات پزشکی و حدود 500 واحد در حوزه تولید دارو یا تولید قراردادی فعال هستند. این مجموعه ها توان خرید یا راه اندازی مولدهای برق پرقدرت را ندارند. چیذری تاکید می کند: فرآیند تولید دارو یا تجهیزات حساس پزشکی، قابل توقف نیست. اگر برق در میانه تولید قطع شود، کل خط تولید از کار می افتد و خسارت هایی تا چند میلیارد تومان به واحدهای کوچک وارد می شود. گاهی فقط یک قطعی برق پیش از تکمیل یک مخزن تولید، زیان مالی بسیار بزرگی برجای می گذارد. او می گوید: برخی واحدها ناچارند فقط در روزهای دارای برق، با دو شیفت کار کنند تا بخشی از زیان را جبران کنند، اما این راهکار هم کافی نیست.

رییس انجمن صنفی تجهیزات پزشکی و دارویی تصریح می کند: در حال حاضر کشور از نظر تامین دارو و تجهیزات پزشکی، دچار بحران نیست. البته ممکن است برند خاصی از یک دارو یا کالا در بازار نباشد، اما جایگزین جنریک آن وجود دارد. بنابراین مشکل کمبود فراگیر نداریم. او هشدار می دهد: با این حال اگر وضعیت خاموشی ها و نابسامانی ارزی ادامه پیدا کند، در آینده با چالش های جدی در حوزه تولید و توزیع مواجه خواهیم شد.

چیذری درباره آثار جهش نرخ ارز می گوید: پس از حذف ارز ترجیحی 4200 تومانی و حرکت به سوی نرخ های نیمایی یا آزاد، هزینه تامین مواد واسطه ای و مصرفی در تولید تجهیزات پزشکی تا 7 برابر افزایش یافته است. برخی اقلام از نرخ 4200 به 70 هزار تومان رسیده اند. او تاکید می کند: این افزایش در حالی رخ می دهد که سرمایه در گردش بسیاری از تولیدکنندگان ثابت مانده یا حتی کاهش یافته و همین موضوع بقای تولید را تهدید می کند.

چیذری توضیح می دهد: از نظر تعدادی، حدود 90 تا 95 درصد داروی مصرفی کشور را در داخل تولید می کنیم و حدود 60 درصد تجهیزات پزشکی نیز تولید داخلی است. اما از نظر ارزی و ارزش بازار، سهم واردات بسیار بالاست. او ادامه می دهد: ما سالانه حدود 3 و نیم میلیارد دلار دارو و تجهیزات پزشکی وارد می کنیم و با احتساب مواد اولیه، ماشین آلات و دستگاه های خطوط تولید، این عدد به حدود 4 تا 4 و نیم میلیارد دلار می رسد. این مساله فقط مختص ایران نیست. حتی امریکا نیز 75 تا 80 درصد مواد اولیه دارویی اش را از چین و هند وارد می کند.

چیذری با اشاره به وضعیت بیماران می گوید: در شرایط فعلی، هزینه نهایی تولید تجهیزات پزشکی به شدت افزایش پیدا کرده است. به طور مثال، وسیله ای که پیش تر با قیمت دو میلیون تومان وارد بازار می شد، اکنون با همان سهم وارداتی باید نزدیک به 19 میلیون تومان قیمت گذاری شود. او می افزاید: حتی اگر بیمه ها بخشی از این هزینه را پوشش دهند، پرداخت نزدیک به 2 میلیون تومان از سوی بیمار فشار زیادی وارد می کند. تجهیزات جراحی خاص، نمونه بارز این فشار اقتصادی است.

چیذری همچنین به ناکافی بودن یارانه های حوزه سلامت اشاره می کند و ادامه می دهد: در سال گذشته، در قالب طرح دارویار حدود 75 هزار میلیارد تومان تخصیص داده شد، در حالی که در سال پیش از آن، این عدد حدود 34 هزار میلیارد تومان بود. با وجود این رشد، باز هم این رقم با توجه به افزایش نرخ ارز، پاسخگوی نیاز نیست. او اضافه می کند: در سال جاری، کل یارانه دارو و تجهیزات پزشکی به حدود 80 هزار میلیارد تومان رسیده که همچنان کفایت نمی کند. همین موضوع باعث نارضایتی شدید مردم شده؛ مساله ای که در داروخانه ها و مراکز درمانی کاملا قابل مشاهده است.

چیذری می گوید: کمبود نقدینگی در بخش تجهیزات پزشکی و دارو بسیار جدی شده است و تنها در بخش دارو، حدود 2 میلیارد یورو ارز ترجیحی مصرف می شود که امروز با نرخ 28500 تومان و در نظر گرفتن مابه التفاوت ارز 4200 تومانی حدود 50 هزار میلیارد تومان می شود که این همان 2 میلیارد یورویی است که قبلا با نرخ 4200 تومانی تامین می شد و امروز فشار سنگینی را بر دوش زنجیره تامین دارو و تجهیزات پزشکی قرار داده است.

او با تاکید بر نقش دولت و نهادهای وابسته اضافه می کند: وقتی از دولت صحبت می کنیم، منظور بیمارستان های دولتی، مراکز درمانی نیروهای مسلح، سازمان تامین اجتماعی و دیگر مراکز عمومی است که همه با مشکل کمبود نقدینگی مواجهند. چیذری درباره تبعات حذف ارز ترجیحی نیز توضیح می دهد: پس از حذف ارز 4200 تومانی، قیمت اقلام وارداتی مانند تجهیزات مصرفی پزشکی تا 7 برابر و کالاهای تولید داخل حدود 5 برابر افزایش پیدا کرد و این جهش قیمت، فشار مضاعفی بر تولیدکننده و واردکننده وارد ساخت. او در ادامه با اشاره به وضعیت فعلی تخصیص ارز می گوید: در دو ماه اخیر، تخصیص ارز از سوی دولت انجام شد، اما تخصیص به معنای تامین واقعی نیست. وقتی سرمایه فعالان این حوزه از نرخ 4200 تومان به 28500 تومان تغییر کرد عملا توان خرید آنها به یک هشتم رسید و در نتیجه، بسیاری از شرکت ها حتی پس از دریافت تخصیص، قادر به تامین ریال مورد نیاز برای خرید ارز نیستند. چیذری در پایان تاکید می کند: وقتی دولت ارز را با نرخ بالاتر عرضه می کند، باید بپذیرد که خود گرانفروش است. بنابراین لازم است تا دولت، شرایط پرداخت مدت دار یا تنفس مالی را برای واردکنندگان و تولیدکنندگان فراهم سازد؛ چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی. بدون این حمایت، زنجیره تامین تجهیزات پزشکی کشور تاب آوری خود را از دست می دهد.

خسرو حیدری، فعال صنف تجهیزات پزشکی با اشاره به نقش پررنگ تولید داخل در بزنگاه های سخت می گوید: تجربه جنگ 12 روزه و بحران هایی مثل دوران کرونا نشان می دهد که اتکا به دانش فنی داخلی و صنایع بومی تا چه اندازه می تواند در شرایط سخت، کشور را از بحران عبور دهد. همان طور که در دوران کرونا، کشورها از صادرات ونتیلاتور (Ventilator) یا دستگاه تنفس مصنوعی خودداری می کردند، ما با اتکا به توان شرکت های دانش بنیان داخلی، این تجهیزات حیاتی را تولید و نیاز بیمارستان ها را برطرف می کنیم. او تاکید می کند: صنعت تجهیزات پزشکی فقط محدود به دستگاه های بیمارستانی نیست؛ بلکه تمام ملزومات مصرفی، قطعات، مواد اولیه و حتی تجهیزات آزمایشگاهی را هم شامل می شود. طبق اعلام اداره کل تجهیزات پزشکی، ما هم اکنون بیش از 470 هزار آی آر سی IRC (کد کالای پزشکی) در کشور داریم. این عدد نشان می دهد که این حوزه چقدر متنوع و گسترده است.

حیدری ادامه می دهد: بخش قابل توجهی از این اقلام را شرکت های دانش بنیان داخلی تامین می کنند. شرکت هایی که بعضا توان ساخت تجهیزات سرمایه ای پیشرفته را دارند. در شرایطی که تحریم ها واردات را محدود می کند، این شرکت ها با مهندسی معکوس یا نوآوری، نیاز کشور را پاسخ می دهند. به گفته این فعال صنفی، مشکل اصلی این روزهای تولیدکنندگان، کمبود شدید نقدینگی است، او در این خصوص توضیح می دهد: بخش بزرگی از مواد اولیه ما از خارج وارد می شود. پیش تر این واردات با ارز نیما (28500 تومان) انجام می گرفت، اما حالا قیمت ارز در بازار توافقی به بالای 80 هزار تومان رسیده. این جهش قیمت، هزینه تولید را چند برابر کرده است. همزمان، نقدینگی در دسترس تولیدکنندگان کاهش پیدا کرده و تامین مالی به شدت دشوار شده است. او اضافه می کند: دولت باید از مسیر تسهیلات هدفمند، این کمبود نقدینگی را جبران کند. اکنون نه تنها ارز گران تر شده، بلکه حتی دسترسی به همان ارز توافقی هم با سقف تخصیص و تاخیر زیاد انجام می شود. این یعنی تولیدکننده باید چند ماه در صف تخصیص ارز بماند.

حیدری به تاخیر جدی در پرداخت مطالبات از سوی مراکز درمانی اشاره می کند و می گوید: کالای سلامت محور را تولید می کنیم، تحویل مراکز درمانی می دهیم، اما پول آن تا 9 ماه یا بیشتر هم بازنمی گردد. در سال گذشته بخشی از مطالبات دانشگاه ها پرداخت شد، اما با افزایش نرخ ارز، دوباره عدد بدهی ها بزرگ تر شده است. به عبارتی، مطالبات انباشته می شوند، اما خط اعتباری بانک ها محدود است و شرکت ها از هر دو سمت در مضیقه قرار می گیرند.

او از ضعف سیاستگذاری در تخصیص ارز گلایه دارد و تاکید می کند: برخی تولیدکنندگان به سختی ارز دریافت می کنند، چون اولویت بندی دولت در زمینه تخصیص ارز بعضی اقلام را غیرضروری تلقی می کند. مثلا در حوزه پوست و زیبایی، تولیدکننده دستگاه لیزر باید ماه ها در صف بماند، چون گفته می شود این کالا اولویت ندارد. اما همین اقلام از مسیر قاچاق وارد بازار می شوند. وقتی یک کارخانه با 80 تا 100 نیرو درگیر این تبعیض ارزی می شود، آسیب می بیند و با خطر تعطیلی مواجه می شود.

حیدری در مورد صادرات تجهیزات پزشکی ادامه می دهد: در حال حاضر، چرخه صادرات بسیار کند پیش می رود. تحقق هدف گذاری یک میلیارد یورویی در برنامه هفتم توسعه، فقط با حرف محقق نمی شود. مقدمات صادرات از جمله تسهیل روابط بین المللی، رعایت استانداردهای بین المللی، حمایت قانونی و دیپلماسی اقتصادی باید فراهم شود. اینها کار یک دستگاه خاص نیست؛ هم وزارت بهداشت، هم وزارت صمت و هم دستگاه دیپلماسی باید در این زمینه هماهنگ باشند.

او با اشاره به تبعات تصمیمات ارزی هشدار می دهد: با حذف ارز 4200 تومانی و حرکت به سمت ارز توافقی، قرار بود بیمه ها مابه التفاوت هزینه را جبران کنند، اما عملا این اتفاق نیفتاده است و امروز پرداختی از جیب بیماران گاهی به 70 تا 80 درصد هم می رسد. این در حالی است که طبق اهداف توسعه، این سهم باید حدود 30 درصد باشد.

حیدری با ذکر نمونه ای ملموس می گوید: ما تولیدکننده دستگاه سی تی اسکن هستیم. سال گذشته تیوب دستگاه حدود 400 میلیون تومان قیمت داشت، اما اکنون با ارز 28500، قیمت آن به 3 تا 4 میلیارد تومان رسیده است. دستگاه های 16 اسلایس نیز که تا دو سال پیش 6 تا 7 میلیارد تومان بودند، حالا با همان کیفیت، چند برابر گران تر شده اند. این قیمت ها اصلا با افزایش تعرفه های خدمات درمانی تناسب ندارد. حیدری هشدار می دهد: اگر روند فعلی ادامه پیدا کند، در 2 تا 3 سال آینده در دسترسی به تکنولوژی های جدید پزشکی دچار عقب ماندگی می شویم. سال هاست می گوییم پزشکان ما در منطقه سرآمد هستند، اما بدون زیرساخت و تجهیزات به روز، این جایگاه قابل حفظ نیست.