عطاءالله مهاجرانی، وزیر ارشاد دولت اصلاحات، در روزنامه ایران نوشت: سیاست در شوروی سابق یا در نظام های استبدادی مانند زمستان سنگین است. هشام مطر (متولد 1970) رمان نویس اهل لیبی که بسیار خوش درخشیده است، در اولین رمان خود با عنوان کشور مردان آنچنان سیمای سیاه، تباه و قیراندودی از لیبی زمان قذافی ترسیم می کند که نفس ما می گیرد.

مثل صدام که گفته می شد به اندازه جمعیت عراق، تابلوها، تصاویر و مجسمه های صدام در همه جای عراق حضور دارد. هر کس در عراق زمان صدام در هر اداره ای که بود، وقتی رایانه اش را روشن می کرد، تصویر صدام پدیدار می شد که لبخند دندان نما می زد. تمام وزیران و مقامات سیاسی و نظامی و امنیتی می بایست به اجبار در خانه های سازمانی زندگی می کردند که تمام گفت وگوها در همه اتاق ها شنود می شد.

گاه برای در امان ماندن از شنود برای گفت وگو به پشت بام می رفتند! که البته پنهان نمی ماند و آغاز ماجرا بود. در لیبی هم به روایت هشام مطر همین بود. سایه قذافی بسیار سنگین بود. راوی حکایت پسر نُه ساله که نامش سلیمان است، از آزاد شدن پدرش با صورت خرد شده از زندان است. مادرش تمام آینه ها را از توی خانه جمع کرده بود. پدرش با حالتی مثل عرب های بادیه نشین که در بیابان دچار طوفان شن می شوند و صورتشان را می پوشانند، صورتش همیشه پوشانده بود.

برق چشمانش دیده می شد. یک چشمش از حالت طبیعی و تقارن خارج شده بود. میهمانان که به خانه می آمدند، تا می خواستند سخنی بگویند، پدرش به قاب بزرگ عکس قذافی که به دیوار نصب شده بود اشاره می کرد، یعنی ایشان حضور دارند، نبایست سخنی گفت. در ایران عصر پهلوی دوم تمام کتاب های درسی ما با عکس شاه و فرح و اشرف و ولیعهد آغاز می شد. در تمام کلاس های درس دبستان، دبیرستان و دانشگاه و در تمام مساجد عکس شاه به دیوار نصب شده بود. در مساجد عکس شاه عکس با احرام در خانه خدا بود. در تمام سینماها در آغاز هر فیلمی سرود شاهنشاهی پخش می شد، فیلمی از شاه و خانواده سلطنتی و در پایان فیلم شاه، همه مردم به قول تاجیک ها ایستاده مانده ، کف می زدند. مجسمه شاه در میدان مرکزی همه شهرها وجود داشت. خیابان اصلی هر شهری نامش خیابان پهلوی بود، بعد خیابان فرح و خیابان ولیعهد.

در سال 1365 به همراه آیت الله اسدالله بیات و آیت الله زین العابدین قربانی و دکتر محمد اصغری سفری به سوریه داشتیم. مرحوم دکتر صادق آیینه وند، رایزن فرهنگی ایران، میهماندار ما در سوریه بود. ترتیبی داد تا ما به حلب و نیز برای زیارت مرقد عمّار به رقّه برویم. از دمشق تا حمص و حماه و معرّه النعمان، زیارت مرقد ابوالعلاء معری و حلب تا رقّه و تا کنار فرات رفتیم و بازگشتیم. در تمام شهرهای مسیرمان، حتی در بیابان ها اگر تپه ای دیده می شد؛ بر بلندا یا دامنه تپه ها مجسمه طلایی یا برنزی حافظ اسد می درخشید.

دست راستش را تا شانه بالا گرفته بود؛ دست پولادین قدرت بود بر سر مردم سوریه. او نتوانست دست مدارا و محبتش بر دل های مردم باشد. در حلب برای نماز جماعت به مسجدی رفتیم. مردی میانسال در مسجد با شوق به سوی ما آمد و با اصرار ما را برای ناهار به خانه اش برد. برایمان ناهار درست کرد. خانواده اش در سفر بودند. از دست ستم و استبداد عاصی شده بود. گفت پسرش در زندان است. عروس جوانش می خواسته خودکشی کند و از همان عروس سه تا نوه یک تا پنج ساله دارد.

به گمانم سرانجام صدام حسین در عراق و قذافی در لیبی و خاندان اسد در سوریه و خاندان پهلوی در ایران و نظام شوروی، به دلیل سنگین بودن وزن سیاست در جامعه و زندگی مردم بود. مردم در دفاع به خیابان نیامدند. به تعبیر پابلو نرودا از پشت پنجره به خیابان نگاه کردند! در روز مبادا به خیابان نیامدند. گفته شده است که القَسْرُ لا یدوم حرکت یا رفتار مبتنی بر فشار و اجبار ماندگار نیست. ما در ایران و در نظام جمهوری اسلامی می بایست از این پنج سرنوشت عبرت بگیریم.

مردم ایران به رغم همه نارسایی ها، ناترازی ها، آزردگی ها و توطئه بسیار سنگین سالیان متمادی جنگ روانی برای جدا کردن آنان از نظام، جدا کردن جمهوری اسلامی از ایران، جدا کردن ایران از اسلام، جدا کردن شیعه از سنی، جدا کردن اقوام ایرانی فارس و ترک و کرد و بلوچ و عرب و… از یکدیگر، که به عنوان استراتژی آمریکا و اسراییل و اروپا و هم پیمانان، سال هاست پیگیری می شود، به گونه ای در میدان دفاع از کشور و بالطبع نظام حضور پیدا کردند که حیرت همگان از دوست و دشمن و تحسین ناظران را بر انگیخت. آیت الله خامنه ای در سپاسگزاری از مردم ایران از تعبیر هزار بار تشکر استفاده کردند.

بسیار خب، این حضور بایست یکی از دستاوردهایش تجدید نظر منطقی و اندیشیده و سنجیده در برخی راهبردها، سیاست ها و کاهش وزن سنگین سیاست باشد. مردم بایستی نشانه هایی را ببینند که مطلقاً برای نظام هزینه ای در بر ندارد. بلکه برعکس تداوم آن شیوه ها خسارت بار و هزینه افزاست. به دو مورد مشخص در کاهش سنگینی وزن سیاست اشاره می کنم.

یکم: نظارت استصوابی شورای نگهبان در انتخابات مجلس و ریاست جمهوری و خبرگان، به گونه ای که اعمال شده است؛ قابل دفاع نیست. نخبگان و مردم را به حاشیه رانده است. در انتخابات مجلس به گونه ای رفتار شده است که افراد با صلاحیت که لزوماً دغدغه حفظ اعتبار و آبرویشان را هم دارند، جریده می روند و کناره می گیرند و نامزد نمی شوند. مردم حضورشان در انتخابات در گذار سال ها کاهش یافت و به زیر 50 درصد رسید. شما درصد آرای نامزدهای دوره اول مجلس شورای اسلامی در سال 1358 را مقایسه کنید با دوره فعلی مجلس. ببینید تعداد رأی

10 نفر اول دوره اول مجلس با 10 نفر دوره فعلی، با توجه به جمعیت ایران در هر دو زمان، چه تفاوت دهشتناکی دارد! البته به لحاظ شخصیت سیاسی و فکری و علمی، که داستان دیگری است و اصلاً قابل قیاس نیستند؛ چیز دیگری است! این هم دستاورد نظارت استصوابی که در مجلس پنجم به ابتکار همانانی که اکنون پشیمانند؛ بعد از 30 سال چه دستاوردی داشته است.

افرادی انتخاب می شوند که تماشایی اند. در انتخابات ریاست جمهوری و حتی خبرگان، چهره هایی صلاحیت شان احراز نمی شود یا مردود می شوند که از مهم ترین شخصیت های انقلاب بوده و هستند. اگر این شیوه اصلاح شود شاهد تشکیل مجالسی با کیفیت مطلوب خواهیم بود، همان که گفته شده است مجلس عصاره فضایل ملت است ؛ مجلسی که بایست بیشترین نسبت را با ملت ایران داشته باشد.

دوم: برخی منتقدان، حتی اگر زبان تیز و تندی هم داشته باشند، که دارند، اما می دانیم که افراد مستقل و دلسوزی هستند. جای اینان در زندان نیست. آنان که به هر ترتیب حرفشان را می زنند. چرا با نگه داشتن آنان در زندان برایشان اعتبار و مشروعیت اضافی و ناخواسته ایجاد کنیم که نتوان به نقد نظر و آرای آنان پرداخت!؟

درباره مبانی فکری، نظری و سیاسی اصلاحات ساختارشکن که با احتیاط اصلاحات ساختاری بیان می شود، نقد جدی وجود دارد. اما به دلیل اینکه مطرح کنندگان در حبس یا حصرند، فضای مناسب و منطقی برای نقد و بررسی چنان که شایسته است فراهم نیست. نمی توان سخنی گفت. این افراد بایست آزادانه در منظر عمومی نظریات شان را مطرح کنند. طرفداران شان و منتقدان سخن بگویند. این شیوه حتماً به خیر و مصلحت کشور و ملت و نظام و نیز خود همان افراد است.

بایزید در بسطام بر منبر نشسته بود. مسجد سرشار از جمعیت بود. فردی برخاست و گفت: خداوند رحمت کند کسی را که برخیزد و گامی جلو بیاید! بایزید سکوت کرده بود. گفت: تمام سخن همین بود که این مرد گفت! و از منبر پایین آمد.

برخیزیم و گامی فراپیش نهیم!