کارت زرد مجلس به وزیر فرهنگ و ارشاد انتقادهای فراوانی را متوجه نمایندگان ساخت.

در این رابطه مهرداد خدیر در هم میهن نوشت: سیدعباس صالحی که سال گذشته در همین مردادماه با آرای اکثریت قریب به اتفاق نمایندگان همین مجلس بار دیگر وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی شده بود دیروز از همان نمایندگان کارت زرد گرفت! کارت زرد که در واقع اصطلاحی مربوط به داوری مسابقات فوتبال است به تازگی وارد ادبیات پارلمانی شده و به معنی تلنگر نمایندگان به وزیری است که از او سؤالی می پرسند ولی قانع نمی شوند.

با این حال جنبه نمادین دارد و به مثابه مقدمه استیضاح نیست. با این حال آنچه در جلسه هفتم مردادماه مجلس شورای اسلامی گذشت از چند نظر مایه تأسف است. اول این که یادآور این سخن عباس عبدی است که مهم ترین ناترازی موجود نه در حامل های انرژی و آب که در نسبت نداشتن بافت مجلس با خواست اکثریت مردم ایران است.

مشکل برخی از نمایندگان سؤال کننده از وزیر فرهنگ این است که چرا فیلم پیرپسر به نمایش درآمده است؛ فیلمی که تعداد تماشاگران آن از مجموع آرای شماری از همین منتقدان بیشتر است و انگار وزیر فرهنگ وظیفه دارد بر جزییات محتوایی هر تولید هنری نظارت مستقیم داشته باشد. در حالی که از دهه 60 و هنگامی که سیدمحمد خاتمی سکان وزارتخانه را در دست گرفت سه خط قرمز اعلام کرد: اولی ترویج اباحه گری آشکار که مبانی مسلم دینی را انکار کند و نه خوانش های گونه گون.

دوم نمایش خشونت عریان مثلاً بریدن سر یا شکنجه های بسیار آزارنده. کما این که قبل از آن صحنه قطع سر در فیلم سفیر بحث انگیز شده بود. سومی هم نمایش روابط تنانه و تن کامانه و صحنه های اروتیک و جنسی بود. حاصل این محدودیت که مخالفت چندانی هم برنینگیخت و به موازات آن حمایت از سینمای هنری و فکری رشد و شکوفایی سینمای ایران شد.

در اوج جنگ در دهه 60 نمایشگاه کتاب برگزار شد و مردم با شوروشوق هم فیلم می دیدند و هم کتاب می خواندند. خاطره صف های طولانی برای تماشای برخی فیلم ها در جشنواره فیلم فجر و گاه بیش از 10 ساعت منتظر ایستادن هنوز از ذهن هنردوستان نرفته است. در سال 71 خاتمی از وزارت ارشاد رفت و جای خود را به علی لاریجانی داد تا او بتواند با تهاجم فرهنگی مقابله کند.

دوران وزارت او اما یک سال بیشتر نپایید چون به صداوسیما رفت تا جای محمد هاشمی را بگیرد و در آن عرصه پروژه مقابله با تهاجم فرهنگی را پیش ببرد. از 72 تا 76 سکان وزارتخانه به دست یک مهندس احتراق موتور افتاد که نسبتی با فرهنگ و هنر نداشت و عملکرد او یکی از دلایل گرایش نخبگان و هنرمندان به خاتمی در انتخابات سال 76 بود.

در دولت بعد عطاء الله مهاجرانی بر کرسی وزارتخانه ای نشست که هنوز با نام ارشاد شناخته می شد نه مثل امروز که عنوان فرهنگ آن غالب تر است؛ خاصه بعد از اعتراضات 1401 که گشت ارشاد مطعون تر از گذشته است و ارشاد به جای آن که یادآور حسینیه ارشاد باشد (و به همین خاطر دکتر ناصر میناچی عنوان وزارت اطلاعات و جهانگردی یا فرهنگ و هنر را به ارشاد ملی تغییر داد) صحنه های زننده برخوردهای گشت ارشاد با دختران و زنان این سرزمین را در اذهان تازه می کند.

قصد ندارم در اینجا تاریخ وزارت ارشاد در عصر جمهوری اسلامی را مرور کنم و این اشارات به خاطر آن است که رفتار دیروز نمایندگان با وزیر فرهنگ و ارشاد خاطره برخوردهای مجلس پنجم با وزیر خاتمی را تازه کرده است؛ خاصه در روز استیضاح. این در حالی است که با گسترش فضای مجازی و پررنگ شدن نقش وزارت ارتباطات، وزارت فرهنگ و ارشاد اهمیت گذشته را ندارد ولی مجلس فعلی هم انگار متعلق به عصر ماقبل دیجیتال یا آنالوگ است و از مرداد 1404 خورشیدی و در مجلس دوازدهم می شود به اردیبهشت 1378 یا 26 سال قبل نقب زد.

مهاجرانی که سال 76 با سِحر کلام و البته با توجه به ذهن پذیرای نمایندگان آن دوران اعتمادشان را جلب کرده بود در جلسه استیضاح دو سال بعد هم سیاوش وار از آتشی که برای او برپا کرده بودند به سلامت به درآمد اگرچه یک سال ونیم بعد و در فضای بعد از توقیف فله ای مطبوعات مستقل در اردیبهشت 1379 چاره ای جز کناره گیری در پاییز همان سال ندید.

26سال قبل نمایندگان استیضاح کننده به موارد متعددی گیر داده بودند. مثلاً این که چرا فلان هفته نامه داستانی از ابراهیم گلستان را درج کرده و انگار وزیر باید محتویات نشریات را قبل از چاپ بخواند. یا چرا در آیین گرامی داشت چهره های درخشان ادبیات داستانی در 20 سال بعد از انقلاب از سیمین بهبهانی تجلیل شده است و وزیر توضیح داد: اولاً سیمین بهبهانی (شاعر غزل سرا) نبوده و سیمین دانشور (نویسنده سووشون و همسر جلال آل احمد) بوده ثانیاً اگر به اولی هم جایزه داده می شد خطا نبود منت ها موضوع شعر در میان نبود و بحث داستان بود و ادبیات داستانی.

به مرور اما از اهمیت وزارت ارشاد کاسته شد و با گسترش اینترنت توجه ها به شبکه های اجتماعی و فضای مجازی بود. در تاریخ ایران سابقه نداشته که ازیک وسیله جدید در یک سال 20 میلیون در اختیار ایرانیان قرار گیرد و اولین بار این اتفاق برای تلفن همراه هوش مند رخ داد و به همین خاطر در دولت روحانی آن قدر که به وزیر ارتباطات توجه می شد کاری به وزیر ارشاد نداشتند که اتفاقاً همین آقای صالحی بود؛ سیدعباس صالح شریعتی با تحصیلات حوزوی و مرتبط با روحانیون و مورد وثوق گروه های مختلف فکری و سیاسی و دور از جنجال با این باور که فضای فکری و فرهنگی باید آرام و مساعد کار تولیدکنندگان و آفرینندگان باشد و به سبب همین روحیات بود که بعد از درگذشت سیدمحمود دعایی با حکم رهبری رییس مؤسسه اطلاعات شد.

در آن حکم سیدعباس صالحی واجد سوابق درخشان علمی و مبارزاتی و انقلابی و تصدی مسئولیت های خطیر در نظام جمهوری اسلامی توصیف شد تا راه مرحوم دعایی را در انعکاس صدای بی صدایان و نخبگانی که نظرات متفاوتی دارند ادامه دهد.

او با این که در اطلاعات پسادعایی حاشیه امن داشت به اصرار رییس جمهور پزشکیان که به دنبال چهره ای بود تا از عرصه فرهنگ و هنر و جلب نظر طیف های مختلف آسوده خاطر باشد پذیرفت بازگردد و حالا باید با نمایندگانی سر و کله بزند که بر سر نمایش یک فیلم (پیرپسر) یا انتشار یک کتاب (اشغال؛ صادق زیباکلام) یا برپایی جشنواره کوچه در بوشهر بر او خرده می گیرند درحالی که هم آن فیلم مورد استقبال قرار گرفته و هم به کتاب توجه شده و هم مردم بوشهر منهای اقلیتی شناخته شده از آن جشنواره خرسند بودند و از بخت بد با حادثه انفجار در بندر شهید رجایی هم زمان شد و به جای برنامه های عادی به سوگواری و مراسم آیینی پرداختند و شور و حال خاصی دادند و سنگ تمام گذاشتند.

عباس صالحی، مهاجرانی نیست و وزارت فرهنگ و ارشاد هم اهمیت گذشته را ندارد ولی مجلس سراغ او رفته است. چرا؟

حالا نوبت بیان دلیل دوم است. شاید به این خاطر که عقب نشینی در حوزه حجاب و اجرا نشدن قانون داغ و درفش برای زنان و دختران ایران که سبک زندگی دیگری برگزیده اند این تصور را ایجاد نکند که غافل اند و اگر برای آب و برق و توسعه و اقتصاد برنامه مشخصی ندارند از تکرار رفتارهای گذشته هم غفلت می کنند!

یا شاید تصور شود مشکل اصلی با آقای صالحی این باشد که چرا راه سلف خود در دولت مرحوم رییسی را ادامه نمی دهد که سودای ریاست جمهوری داشت و اکثر اعضای دولت مرحوم رییسی گواهی دادند از صلاحیت ریاست جمهوری برخوردار است ولی شورای نگهبان کاندیداتوری او را به رسمیت نشناخت.

این که یک فیلم اجتماعی به کارگردانی فرزند روشنفکر فقید ایرانی و بر اساس رمان های مشهور از جمله برادران کارامازوف ساخته شود و به رغم وقفه بعد از جنگ 12 روزه فروش خوبی داشته باشد مطلوب آقایان نیست. شاید سینمای پژمان را دوست دارند و فروش فیلم های بعضاً لوده را تا بتوان به آمار آن ها بالید.

یکی شان دیروز گفته برخی از این فیلم ها موجب رواج طلاق در جامعه شده و یکی نگفته مگر چند درصد مردم سینما می روند و در کدام پژوهش اجتماعی و در زمره عوامل متعددی چون مشکلات اقتصادی، تغییر سبک زندگی، اختلاف بر سر فرزندآوری، فقدان مسکن، دخالت های اطرافیان، تنوع طلبی یا خیانت به تماشای فیلم هم اشاره شده و اینها در کدام دنیا زندگی می کنند که تغییر نسل هم بر آنان اثر نمی گذارد؟

دقت در مواردی که یکی از نمایندگان مطرح کرد نشان می دهد نه تنها در حال وهوای قبل از جنگ 12 روزه اند که باور ندارند دولت ریسی تغییر کرده و اگر قرار بر اجرای سیاست های قبل بود وزیر پیشین گزینه بهتری بود.

با این همه به دشواری می توان باور کرد دغدغه شان این است که چرا 20 فیلم فاخر تولید نکرده و پول گزاف به کارگردانان خودی نداده تا به رؤیای هالیوود اسلامی جامه تحقق بپوشانند یا چرا خانواده ها برای خرید یک مانتوی مناسب به سختی می افتند یا چرا آقای وزیر معاونی دارد که به اوباما نامه نوشته بود.

یکی هم چنان عکس معاون وزیر با آقای خاتمی رییس جمهوری ایران در سال های 76 تا 84 و فرزند فاضل و با تقوا و متعهد امام خمینی را نشان می دهد که انگار با نتانیاهو عکس یادگاری گرفته است!

بعید است مشکل شان اینها باشد یا ندانند دغدغه غالب مردم آب و برق و معیشت است.

احمد شاملو در شعر زندان خود در توصیف جرمی که او را به حبس انداخته توضیح می دهد جرم او از جنس دزدان و متجاوزان و قاتلان و رباخوران و شکستن دندان طلای مردگان نیست و یادآور می شود اگر دربند نبود شاید بامدادی همچو یادی دور و لغزان از تراز خاک سردِ پست می گذشت و در ادامه تأکید دارد: جُرم این است…

انگار که حد و اندازه ای تعریف شده و تلاش برای عبور از آن فعلی مجرمانه است. مادام که در آن تراز اثری هنری و ادبی تولید می شود مشکلی نیست ولی وقتی تماشاگر بیش از سه ساعت پای فیلمی می نشیند که به جای شوخی های رکیک و تلاش برای خنداندن به هر قیمت او را به تفکر وامی دارد و محو بازی های درخشان می کند انگار تراز ی بر هم خورده و قرار نیست در همچنان بر پاشنه پیشین بچرخد.

جرم اما شاید این هم نباشد و ریشه مشکل را در جای دیگری باید جُست. شاید از احتمال تغییر در مدیریت صداوسیما باخبر شده اند و چون اگر بنابر اصلاح و تغییر باشد دکتر صالحی در زمره دو سه گزینه نخست خواهد بود سراغ او رفته اند.

صداوسیما برای خود یک قوه مستقل است. هم بودجه کلان دارد و هم به جایی پاسخ گو نیست و خیلی ها دوست ندارند مناسبات حاکم بر آن تغییر کند و به همین سبب بر انحصار اصرار دارد. حالا پیشاپیش سراغ صالحی وزیر ارشاد رفته اند چون مواضع او در نقد صداوسیما را برنتافته اند یا نگران اند او را در آینده در نقش رییس صداوسیما ببینند.

اگر قرار بر هر تغییر رویکرد سیاسی و اجتماعی و فرهنگی باشد که ضرورت آن مورد تأکید مشاوران عالی رهبری لاریجانی و ولایتی- هم قرار گرفته هچ نمادی به اهمیت صداوسیما نیست تا آن را بازتاباند و هیچ گزینه ای همچون سیدعباس صالحی قادر به جذب همه سلایق نخواهد بود و شاید جرم اصلی او همین باشد که نه شبیه سلف خود در دولت مرحوم رییسی است (محمدمهدی اسماعیلی) و نه شباهتی به زوج جبلی جلیلی دارد بلکه شبیه ترین است به سید محمود دعاییِ اطلاعات که رهبری در حکم خود به همین آقای صالحی تصریح کرده بود: روزنامه کهن سال اطلاعات در دوران نظام جمهوری اسلامی همواره نماینده و نمایش گر یکی از اضلاع نظام و انقلاب و سخن گوی قشرهایی از مردم عزیز بوده که غالباً سخن آنان بیش از هر جای دیگر در این روزنامه انعکاس می یافته است. چندوجهی بودن نگاه ها و سلایق سیاسی در میان نخبگانی که در اعتقاد راسخ به انقلاب و نظام اسلامی مشترک اند، وجود روزنامه ای با این خصوصیت را مفید و شاید الزامی می کرده و اکنون نیز آن چنان است.

شاید عده ای نگران تسری این نگاه به صداوسیما برای ایران پساجنگ هستند که یک فیلم و کتاب را بهانه کرده اند؛ جُرم این است…

شرح عکس: فتح الله توسلی از نمایندگان مخالف دولت در جلسه دیروز

عکس: علی شریف زاده، ایرنا