کشورمان ایران در یکی از وخیم ترین شرایط آبی چند دهه اخیر قرار گرفته است. افت محسوس بارندگی، افزایش میانگین دمای کشور و کاهش منابع آب تجدیدپذیر، تأمین پایدار آب شرب را در بسیاری از مناطق کشور مختل کرده است. به گزارش منابع رسمی، حجم منابع آب تجدیدپذیر ایران از حدود 132 میلیارد مترمکعب در دهه 1370 به کمتر از 90 میلیارد مترمکعب در سال های اخیر کاهش یافته است؛ افتی بیش از 30درصدی که هم زمان با رشد مصرف و افزایش بیش از 1.6درجه ای دمای کشور طی پنج دهه گذشته رخ داده است.

به گزارش تسنیم، در زمان حاضر، آمارهای رسمی از وضعیت نگران کننده سدهای کشور حکایت دارند. تا تاریخ 21 تیرماه، تنها 46 درصد ظرفیت مخازن سدها پر شده بودند و 18 سد مهم کشور کمتر از 20 درصد ذخیره دارند، همچنین، ورودی آب به سدها از ابتدای مهر تا تیرماه، با کاهش 43درصدی نسبت به سال قبل، به 22.4 میلیارد مترمکعب رسیده است و حجم آب موجود در مخازن نیز با افت 26درصدی، 23.67 میلیارد مترمکعب اعلام شده است.

بارندگی ها نیز کاهش کم سابقه ای را تجربه کرده اند، مجموع بارش های کشور تا 21 تیرماه تنها 146 میلی متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت (233.5 میلی متر) و میزان سال گذشته (244.5 میلی متر)، به ترتیب 39 و 40 درصد کاهش داشته است.

تهران، به عنوان پایتخت، در وضعیتی شکننده قرار دارد و جزو 52 شهری است که در لیست مناطق دارای تنش آبی شدید قرار گرفته اند. کاهش ورودی به سدهای پنج گانه و مصرف بالای آب در تابستان، این شهر را در آستانه بحران قرار داده است.

با این حال، علی شهباز، کارشناس محیط زیست، دیدگاه های افراطی در مورد رسیدن به وضعیت صفر مطلق منابع آب در این تابستان را رد می کند و می گوید: ما فعلاً به آن نقطه نرسیده ایم، منابع مختلفی برای تأمین آب تهران وجود دارد، هرچند سهم منابع سطحی به حدود 30 درصد کاهش یافته است، اما جای آن را منابع زیرزمینی گرفته اند، با این حال، برداشت این منابع در بلندمدت پایدار نیست.

وی همچنین به ضعف مدیریت و فرسودگی زیرساخت ها اشاره دارد و می افزاید: بیش از 22 درصد آب تهران به دلیل نشتی در شبکه هدر می رود، اگر حتی نیمی از آن مربوط به فرسودگی باشد، سالانه حدود 120 میلیون مترمکعب آب (معادل ظرفیت سد کرج) از بین می رود؛ این همان صرفه جویی 20درصدی است که انتظار می رود از مردم حاصل شود.

شهباز با تأکید بر لزوم مشارکت عمومی در مدیریت مصرف گفت: در حالی که بحران آب در تهران به شدت افزایش یافته است، شاهد اطلاع رسانی مؤثر و هشدارهای بصری در سطح شهر نیستیم. همان طور که در مناسبت های فرهنگی از نمادهای شهری استفاده می شود، بحران آب نیز باید در شهر ملموس و قابل دیدن باشد.

وی همچنین با توجه به جمعیت در حال رشد تهران و پیش بینی جمعیت 19میلیونی پایتخت تا سال 1425، هشدار داد: اگر همین روند ادامه یابد و به توان واقعی تولید آب توجه نشود، تهران با کمبود مزمن مواجه خواهد شد. راه حل صرفاً افزایش عرضه نیست؛ بلکه باید تقاضا را هم مدیریت کرد.

در همین راستا، دولت پروژه هایی برای مقابله با بحران آغاز کرده است. تاکنون 192 پروژه مدیریت تنش آبی در مناطق شهری و روستایی کلید خورده که بخشی از آن ها به بهره برداری رسیده اند، اما کارشناسان معتقدند این طرح ها بدون مشارکت مردم و تغییر رفتار مصرفی، تأثیر بلندمدتی نخواهند داشت.

مطالعات نشان می دهد که صرفه جویی 15 تا 20 درصدی در مصرف آب خانوارها می تواند کشور را از وضعیت بحرانی خارج کند. آموزش عمومی، فرهنگ سازی، شفاف سازی وضعیت منابع و جلب اعتماد عمومی، ارکان مهم عبور از بحران هستند.

در همین حال، توجه به مفهوم آب مجازی نیز ضروری است. این شاخص نشان می دهد برای تولید هر محصول چقدر آب در فرآیندهای مختلف (از کاشت و تولید تا حمل ونقل) مصرف می شود. در این زمینه، قهوه و کاکائو در صدر مصرف آب قرار دارند. برای تولید هر کیلو کاکائو، 27 هزار لیتر و برای هر کیلو قهوه، 21 هزار لیتر آب لازم است، حتی هر فنجان قهوه معادل 140 لیتر آب مصرف می کند، در حالی که این عدد برای چای تنها 15 لیتر است.

میان مواد پروتیینی، گوشت گاو با مصرف بیش از 15 هزار لیتر آب برای هر کیلو، بیشترین میزان مصرف آب را دارد. گوشت مرغ، گوسفند، برنج، تخم مرغ، شیر و بسیاری از میوه ها و سبزیجات نیز حجم بالایی از آب را در فرآیند تولید مصرف می کنند.

با توجه به این آمارها، اصلاح الگوی مصرف، توجه به نوع تغذیه و تغییر سبک زندگی، می تواند به عنوان راهکاری مکمل در مسیر مقابله با کم آبی مورد توجه قرار گیرد.

در نهایت، کارشناسان تأکید دارند که بحران آب صرفاً با طرح های فنی و عمرانی قابل حل نیست و نیازمند بازنگری در حکمرانی منابع، تخصیص عادلانه، جلوگیری از هدررفت، و مدیریت تقاضا است. بدون مشارکت جدی مردم و اراده جمعی، عبور از این بحران دشوار خواهد بود.