یک سال و 9 ماه از هفتم اکتبر 2023، روزی که حماس به اسراییل حمله کرد، می گذرد و حالا همانگونه که دیده بان حقوق بشر اعلام کرده گرسنگی به ابزار جنگی اسراییل در نوار غزه تبدیل شده است.

به گزارش هم میهن، به گفته وزارت بهداشت غزه، بیش از 60هزار فلسطینی کشته شده اند و سازمان IPC که با پشتوانه سازمان ملل مسئول نظارت بر گرسنگی در جهان است اعلام کرده که بدترین سناریوی قحطی هم اکنون در غزه در جریان است. حالا وخامت اوضاع در غزه باعث شده تا جامعه جهانی درخواست تکراری خود مبنی بر راه حل دودولتی یا دوکشوری را مطرح کند که تحت آن اسراییلی ها و فلسطینی ها می توانند در کمال صلح و امنیت در کنار یکدیگر زندگی کنند.

در یک هفته گذشته در رسانه های فرانسوی انتشار تصاویری از کودکانی که استخوان هایشان به پوست چسبیده باعث شد تا امانوئل مکرون، رییس جمهور فرانسه در پستی در شبکه ایکس بنویسد: در راستای تعهد تاریخی به صلحی عادلانه و پایدار در خاورمیانه، من تصمیم گرفتم که فرانسه، کشور فلسطین را به رسمیت بشناسد. و این اقدام قرار است در نشست مجمع عمومی سازمان ملل در اواخر سپتامبر انجام شود. از همان ابتدا فشارها بر دولت انگلستان بود تا پس از فرانسه دومین کشور قدرتمند غربی و عضو گروه هفت باشد که فلسطین را به رسمیت می شناسد.

در نهایت روز گذشته کی یر استارمر، نخست وزیر انگلستان اعلام کرد در صورتی که اسراییل برای آتش بس با حماس توافق نکند، دولت انگلیس نیز در مجمع عمومی سازمان ملل متحد که در ماه سپتامبر در نیویورک برگزار می شود، کشور فلسطین را به رسمیت خواهد شناخت.

بیانیه استارمر پس از جلسه فوری با اعضای کابینه اش بود که چرخشی قاطعانه به نظر می رسید. استارمر علاوه بر آتش بس گفت که دولت اسراییل نباید اراضی اشغالی در کرانه باختری را الحاق کند و باید به فرآیند صلحی متعهد شود که به تشکیل کشور فلسطین در کنار اسراییل منجر خواهد شد. احتمال اینکه دولت راست گرای بنیامین نتانیاهو به این درخواست ها تن دهد، بسیار کم است. نتانیاهو اخیراً اعلام کرد که کشور فلسطین سکویی برای نابودی اسراییل خواهد بود.

اما در عین حال با توجه به روابط دیپلماتیک نزدیک بریتانیا و آمریکا، این اقدام دولت بریتانیا از نظر سمبلیک وزنه سنگینی دارد؛ کشوری که در سال 1917 نقش مهمی در پیدایش اسراییل در اراضی فلسطین ها بازی کرد. اما به رسمیت شناختن کشور فلسطین به چه معناست؟ با توجه به شهرک سازی های غیرقانونی اسراییل در اراضی فلسطینی ها در کرانه باختری چگونه قرار است یهودی های ساکن این شهرک ها تحت حکومت فلسطینی ها زندگی کنند؟ آیا راه حل دوکشوری اساساً قابل اجراست یا صرفاً رویایی است غیرممکن؟

در میان 193 کشور عضو سازمان ملل متحد تاکنون 147 کشور فسلطین را به رسمیت شناخته اند. طارق باقونی، رییس اندیشکده الشبکه (شبکه سیاست فلسطین) سال گذشته در نیویورک تایمز نوشت راه حل دودولتی تمام معنای خود را از دست داده است. او می نویسد، باوجود مخالفت سرسختانه اسراییل در طی سال ها، با بسیاری از دیپلمات های غربی که روبه رو شده ام در محافل خصوصی دیده ام که در برابر چشم انداز دوکشوری پشت چشمی نازک می کنند، حتی با اینکه سیاستمداران آن ها این عبارت را به شکل بسیار زننده ای تکرار می کنند. در واقع مفهوم دوکشوری به یکی از محورهای اصلی و پایدار برای مطیع سازی فلسطینیان و معافیت از مجازات اسراییلی ها تبدیل شده است. همانگونه که طارق باقونی می گوید مطرح کردن ایده دوکشوری به عنوان مسیری برای برقراری عدالت در دل خود عادی سازی خشونت را دارد که روزانه از سوی رژیم آپارتاید اسراییل علیه فلسطینی ها در جریان است.

بسیاری از حقوق دان های بین المللی، امدادگران و سیاستمداران، اقدامات اسراییل را نسل کشی توصیف کرده اند. به گزارش گاردین کارشناسان دیوان کیفری بین المللی می گویند رای نهایی در مورد ارتکاب اسراییل به نسل کشی در غزه احتمالاً تا قبل از پایان 2027 صادر نخواهد شد. اسراییل در ابتدا قرار بود در روز دوشنبه دفاعیات خود را در برابر اتهام نسل کشی که از سوی آفریقای جنوبی به دیوان کیفری بین المللی مطرح شده بود، ارائه کند اما دادگاه به وکلا 6 ماه دیگر وقت داده است.

فرانسه از روز دوشنبه به همراه عربستان سعودی نشستی سه روزه را درباره درگیری اسراییل و فلسطین در سازمان ملل آغاز کرد. ژان نوئل بارو، وزیر خارجه فرانسه در آغاز این نشست گفت که هیچ آلترناتیوی وجود ندارد . بارو همچنین در گفت وگو با یکی از هفته نامه های فرانسوی گفت که کشورهای اروپایی دیگری هم تمایل دارند که کشور فلسطین را به رسمیت بشناسند.

در سال 1947، قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل به تقسیم بندی فلسطین، که در آن زمان تحت قیومیت بریتانیا قرار داشت، به دو کشور مستقل، یکی یهود و بقیه عرب را تصویب کرد. یک سال بعد، کشور اسراییل تشکیل شد. به مدت چندین دهه، اکثریت کشورهای عضو سازمان ملل از ایده راه حل دوکشوری و همزیستی اسراییلی ها و فلسطینی ها در کنار یکدیگر حمایت کردند اما پس از 21 ماه جنگ در غزه، گسترش ادامه دار شهرک سازی اسراییلی ها در کرانه باختری و اظهارات مقامات اسراییلی مبنی بر الحاق مناطق اشغالی کرانه باختری، تشکیل کشور فلسطین را از نظر جغرافیایی غیرممکن کرده است.

نشست سازمان ملل علاوه بر به رسمیت شناختن کشور فلسطین بر سه موضوع دیگر متمرکز خواهد بود؛ اصلاحات در تشکیلات خودگردان فلسطین، خلع سلاح حماس و حذف این گروه از زندگی فلسطینیان و همچنین عادی سازی روابط اسراییل با کشورهای عربی.

به رغم افزایش فشارهای بین المللی، اسراییل و آمریکا در این نشست شرکت نکردند. وزارت خارجه آمریکا این کنفرانس را نمایشی تبلیغاتی توصیف کرد که رسیدن به صلح را سخت تر می کند. او این نشست سه روزه را غیرسازنده و نامناسب برشمرد و این فشار دیپلماتیک را جایزه ای برای تروریسم دانست.

اینکه اسراییل بتواند در کنار کشور تازه تاسیس فلسطین زندگی کند برای حل بحران دیده شده به چه معناست؟ راه حل دودولتی یعنی تصمیم گیری در این باره که این سرزمین چگونه بین افرادی که در آن زندگی می کنند و افرادی که کنترل آن را در دست دارند تقسیم خواهد شد. به گزارش الجزیره ممکن است فکر کنید که این راه حل یعنی فقط اسراییلی ها و فلسطینی ها بر سر یک تقسیم بندی ساده توافق کنند اما هیچ چیز در مورد این توافق ساده نخواهد بود. در وهله اول کافی است که به نقشه جغرافیا نگاه کنید.

اراضی فلسطینی که تحت کنترل ارتش اسراییل قرار دارند تکه تکه شده و در سمت دیگر که نوار غزه قرار دارد به ویرانه ای تبدیل شده است. کرانه باختری بر اثر سال ها شهرک سازی های اسراییلی ها که تحت قوانین بین المللی غیرقانونی تلقی می شوند، چندپاره شده است. هم اکنون 700هزار شهرک نشین اسراییلی در اراضی فلسطینی زندگی می کنند که مسیر رسیدن به کشور فلسطینی پیچیده تر می شود. دیانا بوتو، حقوقدان و تحلیلگر فلسطینی می گوید: اگر مسئله دوکشوری و مرزبندی بود، باور کنید که مرزها خیلی وقت پیش کشیده شده بودند. مشکل اینجاست که مسئله هیچ وقت مرزکشی نبوده و اساساً به رعایت حقوق افراد و حتی تاریخ برمی گردد.

درگیری بر سر اراضی فلسطینی قدمتی هزارساله دارد و در طول تاریخ تحت کنترل پادشاهی ها و امپراتوری های باستانی مختلفی قرار گرفته است. در دوران مدرن فلسطین بخشی از امپراتوری عثمانی بود اما بریتانیایی ها در طول جنگ جهانی اول کنترل آن را به دست گرفتند که بعدها به فلسطین تحت قیومیت بریتانیا شناخته شد. به گزارش الجزیره سرشماری سال 1922 جمعیت آن را 78درصد مسلمان، 11درصد یهودی و 10درصد مسیحی نشان داد.

بریتانیایی ها حتی پیش از به دست گرفتن کنترل فلسطین در بیانیه بلفور از ایده تشکیل سرزمینی یهودنشین در فلسطین حمایت کردند و به یهودی ها وعده سرزمین ملی در فلسطین دادند که از اهداف جنبش صهیونیسم بود. این بیانیه یهودی ها را تشویق کرد تا به فلسطین تحت قیومیت بریتانیا نقل مکان کنند. در سال های 1920 و 1930 زمانی که تعداد بیشتری از اروپایی ها از افزایش ظلم و ستم فرار می کردند، افزایش جمعیت یهودی ها منجر به ایجاد تنش با جمعیت اعراب محلی شد.

تنش ها میان گروه های مسلح یهودی و اعراب بالا گرفت. یک کمیسیون بریتانیایی پیشنهاد تقسیم بندی اراضی را داد اما هیچ حمایتی از این ایده وجود نداشت و نارضایتی ها به مرحله تروریسم ارتقا پیدا کرد. در سال های 1940، مسئله فلسطین فوریت بیشتری پیدا کرد و فشارها برای ایجاد سرزمین یهود به ویژه پس از جنگ جهانی دوم و هولوکاست افزایش یافت. سال 1947 بود که بریتانیا از سازمان ملل خواست تا پیشنهاداتی را برای دولت آینده فلسطین ارائه کند و این نهاد هم طرح تقسیم سازی دیگری ارائه کردند که بر اساس آن 56درصد از اراضی را به کشور یهود اختصاص داد و 43درصد را به اعراب. اراضی باقی مانده از جمله اورشلیم با تمام مکان های مقدسش تحت کنترل بین المللی قرار می گرفتند.

مجمع عمومی سازمان ملل به این طرح رای داد، رهبران یهود آن را پذیرفتند اما رهبران عرب به ویژه به این دلیل که جمیعت اعراب در اکثریت قرار داشت آن را به شدت غیرمنصفانه دانستند و رد کردند. یک سال بعد اسراییل خود را کشور اعلام کرد و پنج کشور عربی با اسراییل وارد جنگ شدند. اسراییل آن را جنگ استقلال نامید و فلسطینی ها آن را نکبت به معنای فاجعه. در این درگیری بیش از 700هزار فلسطینی فرار کردند یا مجبور به ترک خانه هایشان شدند. خیلی ها سر از اردن، لبنان و سوریه درآوردند.

سوال مهمی که اینجا وجود دارد این است، زمانی که درباره یک کشور فلسطینی صحبت می کنیم آیا فلسطینی ها و نوادگان آن ها می توانند بر اساس حق بازگشت به خانه های خود برگردند یا نه. حالا پس از جنگ 1948، اسراییل 78درصد از اراضی که بسیار بیشتر از طرح تقسیم بندی سازمان ملل بود را به خود اختصاص داده و 22درصد از اراضی را برای فلسطینی ها باقی گذاشت و آن را بین کرانه باختری و اورشلیم شرقی تقسیم کرد که اردن کنترل را در دست داشت و مصر هم کنترل نوار غزه را برعهده گرفت. به این مرزها خط سبز 1967 گفته می شود که همچنان هم مرزهای شناخته شده بین المللی اسراییل به شمار می روند.

صحبت از راه حل دوکشوری کمابیش همان تصور ذهنی از تقسیم بندی است. اما در سال 1967، جنگ دیگری رخ داد. اسراییل، اردن و مصر را به عقب راند، کنترل کرانه باختری و اورشلیم شرقی و غزه را به دست گرفت و محاصره نظامی خود را آغاز کرد. به گفته بوتو بسیاری از کشورها فشار بر فلسطین را آغاز کردند تا موجودیت اسراییل را به رسمیت بشناسد که 78درصد از سرزمین تاریخی شان را گرفته و الان باید برای 22درصد اراضی باقیمانده بجنگند. ناتان براون استاد علوم سیاسی دانشگاه جورج واشنگتن می گوید: پذیرش تقسیم بندی اراضی بسیار بسیار سخت بود. اما به گفته براون تا سال های 1970 برخی به این باور رسیدند که دیگر نمی توانند فلسطین تاریخی را پس بگیرند و می توانند در بخشی از فلسطین آزادشده ساخت و ساز کنند.

چرخش رسمی در سال 1988 رخ داد که سازمان آزادی بخش فلسطین به گروه اصلی از نمایندگان فلسطینی ها تبدیل شد و یاسر عرفات، رییس این گروه استقلال فلسطین را اعلام کرد. با اینکه این بیانیه بیشتر سمبلیک بود اما اهمیت آن از این نظر بود که عرفات نشان داد که اصول تقسیم بندی و موجودیت اسراییل را که مسیر را برای پیمان نامه های اسلو باز کرد، پذیرفته است. این توافقنامه ها آغاز روند صلحی دیده می شدند که منجر به مذاکرات مخفیانه در پایتخت نروژ شد و در نهایت رهبران اسراییلی و فلسطینی پس از دهه ها مبارزه در حیاط کاخ سفید دست دادند و تعهد خود به همزیستی صلح آمیز را اعلام کردند.

در اولین توافق در سال 1993 اسراییل و فلسطین یکدیگر را به رسمیت شناختند که اتفاق بزرگی بود. بر اثر این توافق جدول زمانی ای برای اسراییل تعیین شد تا از بخش هایی از اراضی اشغالی خارج شود و فلسطینی ها خودمختاری بیشتری به دست آورند. پس از معاهده اسلو تشکیلات خودگردان فلسطین تاسیس شد. با توجه به اینکه قدرت این سازمان از همان زمان تا امروز همچنان محدود مانده، بیشتر شبیه یک شورای محلی به نظر می رسد تا یک دولت. در توافق دوم اسلو، کرانه باختری به سه منطقه اجرایی تبدیل شد این سازمان فقط در بخش هایی از اراضی فلسطین عمل می کرد.

روند صلح تماماً اینگونه نبود که اسراییل 78درصد از اراضی را قبول کند و بگذارد فلسطینی ها در 22درصد از اراضی باقی مانده آزادانه زندگی کنند. بلکه بیشتر به این برمی گشت که اسراییل 78درصد را برای خود برداشت و بر سر 22درصد باقی مانده مذاکره کرد. توافقنامه های اسلو قراردادهای موقتی بودند که قرار بود 5 سال طول بکشند و در آن زمان دو طرف قرار بود بر سر مسائل حساس مثل تقسیم بیت المقدس که برای هر دو طرف اهمیت مذهبی داشت و هر دو آن را پایتخت خود می دانستند، موضوع پناهجویان فلسطینی و اینکه آیا حق بازگشت به خانه های خود را پیدا می کنند یا نه، ترتیبات امنیتی و مرزها مذاکره کنند.

توافقنامه های اسلو به نظر می رسید که به سمت راه حل دوکشوری به پیش می بردند اما در عمل این اتفاق نیفتاد. به گفته ویلیام برنز، در کتاب خود به نام گفت وگوهای پشت پرده ، توافقنامه های اسلو به نحوی نوشته شدند که از ذکر هر موضوعی درباره فلسطین پرهیز می کردند اما دو طرف همچنان با یکدیگر صحبت می کردند و دیپلماسی در جریان بود و خیلی ها نسبت به آن خوش بین بودند. کنفرانس هایی برای صلح در سطح سیاستمداران، روزنامه نگاران، هنرمندان برگزار شد اما در هر دو طرف مخالفت هایی با فرآیند صلح وجود داشت. در اسراییل اعتراضات بزرگی برپا شد. در سال 1995، یکی از ملی گرایان یهودی اسحاق رابین نخست وزیر وقت را ترور کرد بنابراین یکی از اولین معماران اولیه اسلو خیلی زود حذف شد.

در طرف فلسطینی هم دلایل بسیاری برای اعتراض وجود داشت. بسیاری از فلسطینی ها بر این باور بودند که فلسطین به فلسطینی ها تعلق دارد و اسراییل در سال 1948 آن را گرفته و هیچ شانسی برای مصالحه باقی نگذاشته است؛ این همان دیدگاه برخی از نیروهای مسلح از جمله حماس و جنبش جهاد اسلامی فلسطینی بود که حملاتی را در اسراییل انجام دادند.

اسراییل هیچ وقت به وعده خود برای خروج کامل از اراضی فلسطینی عمل نکرد و در عوض به شهرک سازی های خود ادامه داد. فلسطینی ها احساس می کردند که سرشان کلاه گذاشته شده و معاهده صلح پوششی برای الحاق اراضی به اسراییل است. در اواخر دهه 90 میلادی نفس روند صلح به شماره افتاد. تلاشی برای نجات آن در کمپ دیوید آغاز شد. این نشست بدون امضای هیچ توافقنامه ای پایان یافت، دو طرف یکدیگر را مقصر شکست دانستند و بی اعتمادی به شدت افزایش پیدا کرد.

خیلی زود، زمانی که آریل شارون، یکی از سیاستمداران ارشد اسراییلی، به مسجدالاقصی رفت خشم و ناامیدی به اوج رسید. شورش ها منجر به انتفاضه دوم شد. فلسطینی ها به خیابان ها ریختند و برخی نیز حملاتی را در اسراییل انجام دادند. اسراییل هم حملات نظامی شدیدی را علیه فلسطینی ها آغاز کرد. این درگیری ها 4 سال ادامه داشت و روند صلح را تضعیف کرد. با این حال تلاش ها برای بازگشت به مسیر صلح ادامه داشت و راه حل دوکشوری به هدف اعلام شده در تمام دیپلماسی ها تبدیل شد. در این مقطع بود که آمریکا اعلام کرد که موجودیت فلسطین باید تحقق پیدا کند و در حالی که جامعه بین المللی بیشتر به سمت ایده دوکشوری حرکت می کرد، تلاش دیگری در مسیر مقابل آغاز شد.

اسراییل حتی در اوج مذاکرات صلح به شهرک سازی ها ادامه داد. بوتو می گوید، انگار که توافقنامه های اسلو چراغ سبزی به اسراییل داد تا شهرک سازی ها را توسعه دهد. تفکر آن ها این بود که باید تمام تپه ها را بگیرند و بعد مذاکره کنند. بین سال های 1993 و 2000 تعداد شهرک نشین ها دو برابر شد و از 200هزار نفر به تقریباً 400هزار نفر رسید. اسراییل باعدم توقف شهرک سازی ها این پیام را می فرستاد که با تشکیل کشور فلسطینی مخالف است چون تمایل دارد در اراضی فلسطینی ساخت وساز کند و هیچ قصدی برای ترک این مناطق ندارد.

سپس تحولات سیاسی در هر دوطرف مسیر متفاوتی به خود گرفتند. در طرف اسراییل، چرخش بزرگی به سمت راست گرایان پیدا شد و تعداد بسیار کمی از سیاستمداران از راه حل دوکشوری حمایت می کردند. ایدئولوژی ملی گرایانه که زمانی افراطی به نظر می رسید حالا به بخشی از جریان اصلی تبدیل شده بود. شهرک نشینانی که خواستار الحاق کامل تمام اراضی فلسطینی بودند، به ریاست وزارتخانه ها راه پیدا کردند. نتانیاهو در سخنرانی خود در سازمان ملل نقشه ای از اسراییل را به دست گرفت که تمام اراضی فلسطینی ها را اشغال کرده بود.

در سمت فلسطینی ها چالش بیشتر این بود که چه کسی خواسته های مردم فلسطین را مطرح می کند. چون از یک طرف سازمان آزادی بخش فلسطین بود که فلسطین را در جامعه بین المللی نمایندگی می کرد. عرفات که رییس آن بود در سال 2004 بر اثر مسمومیتی مشکوک جان باخت و محمود عباس جانشین او شد. اما سازمان آزادی بخش دیگر در غزه عمل نمی کرد و در سال 2006، حماس کنترل این باریکه را به دست گرفت. بنابراین رهبری فلسطین تا همین جا به دو بخش تقسیم شده بود. سپس سوال هایی درباره مشروعیت این گروه ها به وجود آمد.

از سال 2006 به بعد هیچ انتخاباتی برگزار نشد. محمود عباس محبوبیت چندانی نداشت و سازمان آزادی بخش متهم به فساد و همکاری نزدیک با مقامات اسراییلی بود. از سوی دیگر نظرسنجی ها نشان می دادند اسماعیل هنیه، رهبر حماس محبوبیت بیشتری نسبت به محمود عباس دارد اما چندین کشور حماس را در فهرست سازمان های تروریستی قرار داده بودند و از پذیرش حماس به عنوان نماینده فلسطینی ها امتناع می کردند. آخرین باری که مذاکرات مستقیمی درباره راه حل دوکشوری برگزار شد به سال 2014، در دوران دولت باراک اوباما برمی گردد.

رامی خوری از دانشگاه آمریکایی بیروت می گوید، در آن زمان به رهبران معتبر و مشروع نیاز بود که وجود نداشتند. نیاز به میانجی گری خارجی بود که وجود نداشت. نیاز به افکار عمومی منسجم در منطقه برای حمایت از طرفین مذاکره بود که وجود نداشت. اما آمریکا که نقش میانجی گری را به عهده داشت به عنوان نزدیکترین متحد اسراییل در جایگاه بحث برانگیزی قرار گرفته بود. واضح بود که اسراییل از نظر سیاسی، اقتصادی، دیپلماتیک و بین المللی کاملاً به آمریکا وابسته است. آمریکایی ها هیچ وقت از هیچ ابزاری برای اعمال فشار بر اسراییل استفاده نکردند فقط گهگاهی اقدامات اسراییل را محکوم کردند.

سپس می رسیم به هفتم اکتبر 2023. به ادعای مقامات اسراییل حدود 1000 نفر در حمله حماس به اسراییل کشته شدند. اسراییل وعده حذف حماس را داد. حالا پس از 21 ماه درگیری دوباره راه حل دوکشوری مطرح شده است؛ باز هم به عنوان تنها گزینه برای صلح پایدار از سوی تعدادی از رهبران جهان. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه دولت بایدن اعلام کرد که آمریکا بهترین راه را راه حل دوکشوری می داند. ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه گفت که باید تصمیمات سازمان ملل مبنی بر ایجاد کشور فلسطین اجرایی شود. مائورو ویرا، وزیر خارجه برزیل اعلام کرد که بر سر راه حل دوکشوری اتفاق نظر وجود دارد.

دوکشوری همچنان راه حلی است که سازمان آزادی بخش به عنوان اهداف خود یاد می کند. اما موضع حماس کاملاً مشخص نبود. در سال 2017 حماس سندی را مبنی بر پذیرش تشکیل کشور فلسطین در امتداد مرزهای 1967 ارائه کرد. برخی آن را اینگونه تعبیر کردند که حماس راه را برای دیپلماسی باز گذاشته درحالی که هیچ وقت اسراییل را به رسمیت نشناخته است و هنوز بر حق خود مبنی بر استفاده از خشونت علیه اشغالگران اصرار دارد. از سوی دیگر نتانیاهو به طور مرتب ایده دوکشوری را رد کرده است. تزیپی هوتوولی؛ سفیر اسراییل در بریتانیا اعلام کرد: زمان آن رسیده که جهان درک کند پارادایم اسلو در هفتم اکتبر شکست خورد و باید نسخه جدید آن ایجاد شود. هوتوولی گفت که در این ساختار جدید مسئله این است که کدام دسته از فلسطینی ها طرف مذاکره قرار می گیرند.

تمام اینها نشان می دهد که راه حل دوکشوری ایده ای است که عملی کردنش بسیار دشوار است مگر آنکه تداخل منافع و عزم سیاسی وجود داشته باشد که احتمال آن هم بسیار کم است. در عین حال این اتهام نیز وجود دارد که تمام حرف هایی که از راه حل دوکشوری زده می شود در واقع خود بخشی از مشکل است. در واقع از این عبارت برای پنهان کردن حقیقت و برای آرام کردن خشم فلسطینی ها استفاده می شود.

برخی می گویند پذیرش این باور راحت تر است که بالاخره راه حلی وجود دارد که روزی به کار گرفته می شود. برخی دیگر معتقدند که باید تغییر بزرگتری به سمت ذهنیتی واقع بینانه تر ایجاد شود. حالا اسراییلی وجود دارد که کنترل تام بر زندگی تمام فلسطینی ها را در اختیار دارد و سیستمی از تبعیض را به کار می گیرد که سازمان های حقوق بشری آن را آپارتاید توصیف می کنند. برخی استدلال می کنند که باید یک کشور وجود داشته باشد و به جای تقسیم اراضی، تمرکز بر حکومت داری آن باشد و حقوق برابر همه فارغ از مذهب یا قومیت تضمین شود. اما چگونه می توان رژیمی ایجاد کرد که در آن دموکراسی جایگزین سیستم آپارتاید شود؟ این ایده ای است که اجرا شدنش بیشتر شبیه معجزه است تا واقعیت.