روزنامه فرهیختگان در یادداشتی به نقد و بررسی فیلم زن و بچه پرداخته است.

این روزنامه در این زمینه نوشت: زن و بچه تا جایی که شروع نشده فیلم بدی است و از جایی که شروع می شود، مضحک می شود. تقریباً 45 دقیقه ابتدایی فیلم هرز می رود و تا مجلس خواستگاری مهناز (ایزدیار) و حمید (معادی) اتفاق ویژه ای نمی افتد. تا اینجا بخشی از زمان فیلم به معرفی علیار - پسر ایزدیار- می گذرد که تنها بازی خوب فیلم متعلق به اوست.

البته آنچه از علیار می بینیم محدود به بیرون کاراکتر و شیطنت هایش در مدرسه است و فیلمساز موفق نشده رابطه ای میان درون و بیرون پسربچه بسازد و تقریباً تماشاگر چیزی درباره درونیات و خلأهای علیار متوجه نمی شود. مسئله دیگر در پرده اول (اگر اصلاً بتوان چنین ساختاری برای فیلمنامه قائل شد!) عشق میان مهناز و حمید است. عشقی پلاستیکی و تحمیلی از جانب فیلمساز که هیچ منطقی ندارد.

حمید تقریباً هیچ ویژگی مثبتی ندارد، از سوی دیگر مشخص نیست مهناز با دو بچه از ازدواج قبلی اش، چرا عاشق چنین مردی شده است؟ در رابطه آن ها چیزی جز تملق و تمجید حمید از چهره مهناز نمی بینیم و این نمی تواند برای دلباختگی یک زن چهل ساله شکست خورده کافی باشد، برای دخترکی هفده ساله شاید. حمید کلکسیونی از رذایل اخلاقی است که بخشی از آن ها برای خود مهناز هم محرز شده و درباره برخی دیگر شک دارد. متأسفانه همه زن های فیلم روستایی عقب مانده ذهنی هستند و متأسفانه تر (!) این که فیلم می خواهد شعار حقوق زنان بدهد.

ترسیم زنان به عنوان پلانکتون هایی کم هوش، از مجلس خواستگاری شروع می شود. جایی که دوربین با تأکیدهای فیلمفارسی وار و گل درشتش، هیزی حمید را شیرفهم می کند. تأکید آن قدر زیاد است که به نظر می رسد همه دنیا متوجه نگاه هیز حمید می شوند جز زنانی که در مجلس خواستگاری حضور دارند! بعدازاین اتفاق قرار است جهان بر سر مهناز آوار شود و از همین جا سیل اتفاقات غیرمنطقی و مضحک راه می افتد.

فردایش علیار در خانه پدربزرگش می میرد و هم زمان خانواده حمید از خواهر مهناز خواستگاری می کنند. پس از این مهناز در شهر راه می افتد و از همه - جز خودش - بابت مرگ پسرش طلبکار می شود. اول سراغ قاضی می رود که علیه پدرشوهر سابقش رأی نداده، بعد سراغ مادرش می رود، بعد ناظم مدرسه علیار، همکارش در مطب، خواهرش و… شکست قطعی فیلم آنجاست که تماشاگر در هیچ کدام از این دوتایی ها حق را به مهناز نمی دهد. در واقع فیلمساز از دادن شعاری که می خواهد بدهد هم عاجز است.

چیزی که در این دوتایی های پیاپی تماشاگر را بیشتر کلافه می کند، استفاده مدام روستایی از دالی این و دالی اوت در میزانسن و دیالوگ نویسی مبتنی بر پرسش وپاسخ در گفت وگوهاست. روستایی در غیاب شخصیت پردازی دقیق، مدام از کاراکترهای دیگر - به ویژه در بحث با ناظم - از شخصی که مقابل ایزدیار قرار گرفته عقب می کشد و در مقابل دوربین را به سمت مهناز جلو می برد. این اوج هنر فیلمساز در ایجاد سمپاتی با کاراکتر اصلی اش است. غافل از اینکه سمپاتی از دل شخصیت پردازی در متن می آید و توسط دوربین و میزانسن تقویت می شود، نه برعکس.

در این سلسله صحنه ها تقریباً همه گفت وگوها به ابتدایی ترین شکل ممکن، یعنی بر اساس سؤالات مهناز از شخصیت های مقابل و پاسخ آن ها برگزار می شود. اشتباه مبتدیانه ای که در دومین تمرین نویسندگان تازه کار اصلاح می شود. این در حالی است که روستایی در فیلمنامه های قبلی اش به ویژه متری شیش ونیم نشان داده بود دیالوگ نویس خوبی است.

فیلم با بی منطقی باورنکردنی پیش می رود. مثلاً خواهر مهناز با حمید وارد رابطه می شود و دلیل این رابطه را امکان درددل کردن با حمید درباره فقدان علیار مطرح می کند! ناگهان مهناز تصمیم می گیرد - با چینش دست مریی نویسنده - با ماشین ناظم شاخ به شاخ کند تا جلوتر بهانه ای برای سلب صلاحیت او برای نگهداری از دخترش وجود داشته باشد.

ناگهان مهناز متوجه می شود، پدرشوهرش در کشته شدن علیار مقصر بوده بی آن که فیلمساز توانسته باشد اندکی تعلیق در این مورد ایجاد کند. در آخر هم خواهرشوهر سابق مهناز بعد از دعواهای مفصل مهناز و پدرشوهرش در دادگاه، تصمیم می گیرد پدرش را بعد از حمله قلبی به بیمارستانی ببرد که مهناز در آن کار می کند! در بیمارستان مهناز پرده های اتاق مراقبت های ویژه را می کشد و دستگاه ها را از پدرشوهر سابق قطع می کند. پرستارها می رسند و درحالی که انگار روح مهناز در اتاق است و کسی به پایین بودن پرده ها توجه نمی کند، پیرمرد را نجات می دهند و کسی به مهناز شک نمی کند.

خواهر مهناز از حمید باردار می شود و به شکلی سادومازوخیستی اسم پسرش را می گذارد علیار و… ازاین دست وقایع باورنکردنی و بی منطق در فیلم بسیار است. اتفاقاتی که گاه به جای تأثیر عاطفی جدی در تماشاگر، شلیک خنده او را موجب می شوند.

روستایی سینما را رها کرده و تمرکزش را بر آن گذاشته که فیلم را مستعد جایزه ای در کن کند. در قبرستان دوربینش را می چرخاند روی قبرهای کودکان که چهره های معصومشان روی قبرها حکاکی شده، مدرسه را شبیه زندان تصویر می کند، مستقیم گو و چندباره مسئله مردسالار بودن نظام قضایی ایران را مطرح می کند و خلاصه چک لیستی دارد از مسائل مختلف مورد علاقه غربی ها و مشغول تیک زدن آن هاست.

به یک مورد مستقیم گویی روستایی در فیلم اشاره می کنم. در ملاقات مهناز با وکیل، وکیل درباره ناعادلانه بودن ساختار قضایی ایران در قبال زنان می گوید. پس از این جمله وکیل که: سیستم قضایی ما مجازاتی بیشتر از جریمه نقدی برای ولی دم در نظر نگرفته ، ایزدیار با لبخند سرش را به طرف دوربین برمی گرداند و به دوربین نگاه می کند. به این ترتیب جمله وکیل مستقیماً به تماشاگر شلیک بازتاب پیدا می کند. همین قدر مستقیم.

بااین حال روستایی هنوز به درجه جعفر پناهی نرسیده که از همه مردم ایران هیولا بسازد. روستایی از بین مردهای هیولای فیلمش یکی را نگه می دارد - که ناظم است. شاید اگر ناظم شکایتش را پس نمی گرفت و مهناز را نجات نمی داد و در آن بین مثلاً یک مرد دیگر پیدا می شد که به مهناز تجاوز کند، فیلم روستایی به این میزان در کن بایکوت نمی شد.

زن و بچه فیلمی است که به گفته سازنده اش سرهم شده تا به فستیوال کن برسد. این ریشه همه مشکلات فیلم روستایی است و در همه تاروپود زن و بچه دیده می شود؛ از فیلمنامه بی چفت وبستش گرفته تا کارگردانی که جز یکی دو تکنیک برنامه ای برای ضبط فیلمنامه ندارد.

متأسفانه جهت دهی فستیوال های خارجی کاری با فیلمساز مستعد ما کرده که حتی نقاط قوت او در فیلم آخرش تبدیل به نقطه ضعفش شده اند. روستایی دو راه دارد. یا به سیم آخر بزند و مثل جعفر پناهی از ایران خانه هیولاها بسازد و جایزه بگیرد، یا اینکه برگردد و مثل دو فیلم اولش، مسیر خودش را پیش بگیرد. دیگر امیدی به روستایی ندارم اما آرزو می کنم حالت اول اتفاق نیفتد.

نویسنده: محمد قربانی