ازن یکی از شش آلاینده اصلی هوا و در دسته بندی آلاینده هایی است که سلامت انسان را در معرض آسیب قرار می دهد که به همین سبب میزان غلظت آن باید مطابق با استانداردهای سلامت عمومی کنترل شود.

به گزارش ایسنا، ازن به طور کلی به دو نوع دسته بندی می شود که یکی ازن استراتوسفری است که در لایه های بالای جو قرار گرفته و دیگری ازن سطحی است. ازن استراتوسفری مانع ورود پرتو فرابنفش به سطح زمین می شود و ازن سطحی در نتیجه واکنش های شیمیایی آلاینده ها در سطح زمین به ویژه در تابستان ها تشکیل می شود. در حقیقت ازن سطحی که اغلب در ساعات اوج تابش و در حضور گرما و نور خورشید تشکیل می شود، به عنوان آلاینده ثانویه ریسک بیشتری را برای سلامت ایجاد خواهد کرد. شاخص این گاز در تهران با استفاده از سنجنده هایی اعلام می شود.

حمیدرضا خورشیدی ـ مدیرکل هواشناسی استان تهران، در پاسخ به این پرسش که شاخص ازن چیست و چه عواملی بر نوسانات آن در تهران اثرگذار است؟ اظهارکذد: در واقع با دو نوع فرایند تشکیل ازن مواجه هستیم؛ یکی از این فرایندها در فصل زمستان و دیگری در تابستان اتفاق می افتد.

وی ادامه داد: ازن در زمستان به عنوان یک آلاینده ثانویه از آلودگی شهری به ویژه ترکیبات نیتروژن دار مانند ناکس اثرپذیر است اما منبع اصلی تولید ازن در تابستان، بتابش شدید نور خورشید است.

خورشیدی با اشاره به فرآیند شیمیایی تشکیل ازن گفت: اتم های اکسیژن بر اثر افزایش تابش فرابنفش خورشید به رادیکال های اکسیژن تبدیل می شود. این رادیکال ها سپس به اکسیژن دو مولکولی تبدیل و ازن تشکیل می شود. این فرایند در تابستان به دلیل شدت گرما و تابش فرابنفش تشدید می شود. به همین سبب غلظت ازن نیز در هوا افزایش می یابد.

مدیرکل هواشناسی استان تهران درباره ابزارهای اندازه گیری شاخص ازن گفت: اندازه گیری ازن با استفاده از دستگاه های دیجیتال تخصصی و ویژه انجام می شود. غلظت این شاخص اولین بار روش اندازه گیری دابسون سنجیده شد که طی آن لایه ای از ازن فشرده می شود و مقدار آن از طریق محاسبه به دست می آید اما در مقدار ازن سطح زمین، با دستگاه ها اندازه گیری می شود.

وی افزود: داده های به دست آمده از این دستگاه ها از طریق سامانه هایی که توسط سازمان محیط زیست و شهرداری ها راه اندازی شده، به صورت عمومی اعلام می شود. این اطلاعات، بالاترین غلظت ثبت شده را نمایش می دهند و محدودیتی در اندازه گیری و اعلام آن وجود ندارد.

مدیرکل هواشناسی استان تهران درباره عوامل مؤثر بر افزایش یا کاهش این شاخص در تهران گفت: مقدار ازن در تابستان به طور مستقیم تحت تأثیر شدت تابش خورشید قرار دارد. هر چه شدت تابش پرتو فرابنفش بیشتر باشد، غلظت ازن نیز افزایش می یابد.

وی در پاسخ به پرسشی درباره تفاوت شاخص ازن در روزهای عادی با روزهای آلوده در فصل گرم نیز گفت: در تابستان برخلاف تصور رایج، افزایش ذرات معلق یا گردوغبار به طور مستقیم باعث تشدید شاخص ازن نمی شود حتی شاید گاهی به دلیل افزایش پراکنش آن، مقدار تشکیل ازن را کاهش دهد.

وی همچنین گفت که اگرچه موتورسیکلت های کاربراتوری به دلیل انتشار هیدروکربن ها، در فصل زمستان تأثیر بیشتری بر افزایش تمامی آلاینده ها دارند اما این شرایط به دلیل پایداری جو و عدم تخلیه است و در تابستان تابش فرابنفش بیشترین اثر را بر تشکیل ازن می گذارد.

خورشیدی افزود: شاید عواملی از این دست نیز بر غلظت ازن تاثیرگذار باشد اما با این وجود عامل اصلی اثرگذاری تابش خورشید است؛ به همین سبب نیز کنترل شاخص ازن در فصل گرم به راحتی امکان پذیر نیست.

وی به تفاوت های منطقه ای در سطح تهران اشاره کرد و گفت: رصد تفاوت های منطقه ای، اغلب از سوی متولیان محیط زیست انجام می شود اما در فصل تابستان، به طور کلی تفاوت محسوسی میان مناطق مختلف تهران به نظر نمی رسد و احتمالا تنها عامل اثرگذار ارتفاع باشد. شدت تابش فرابنفش در ارتفاعات بیشتر است و ممکن است غلظت ازن نیز بالاتر باشد.

به گفته وی، بیشترین میزان تابش فرابنفش و در نتیجه تولید ازن، معمولاً بین ساعت 10 صبح تا 16 اتفاق می افتد اما ممکن است میزان ازن در دستگاه های سنجش هوا با کمی تأخیر نمایش داده شود چون این دستگاه ها معمولاً میانگین 12 ساعت گذشته را گزارش می کنند بنابراین ازن تولیدشده در ساعت 10 صبح ممکن است بلافاصله در داده ها دیده نشود و بعد از مدتی بر سامانه ها تاثیرگذار باشد.

مدیرکل هواشناسی استان تهران در پاسخ به این پرسش که آیا وضعیت فعلی شاخص ازن در تهران نگران کننده است یا خیر؟ تصریح کرد: شاخص ازن، چه در تابستان و چه در زمستان، اگر از حدی بیشتر شود برای سلامت عمومی مضر خواهد بود اما اینکه این حد کجاست و از چه میزان به بعد خطرناک محسوب می شود، به شاخص های بهداشت و سلامت بستگی دارد و متخصصان این حوزه باید در این زمینه تشخیص قطعی ارائه کنند.

وی ارتباط میان تغییرات اقلیمی، تغییر شدت تابش خورشید و به همین سبب افزایش شدت پرتو فرابنفش و در ادامه تشکیل شدیدتر شاخص ازن را نیز تشریح کرد و گفت: تغییرات اقلیمی اثری بر شدت تابش خورشید و در نتیجه شدت پرتو فرابنفش نمی گذارد و بر همین اساس نیز بر غلظت ازن نیز اثرگذار نبوده است.

مدیرکل هواشناسی استان تهران در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش شاخص ازن در شهر، نشانه ظاهری دارد یا خیر؟ گفت: افزایش غلظت ازن برخلاف گردوغبار یا دیگر آلاینده ها، شکل ظاهری ندارد و صرفاً از طریق دستگاه های سنجش قابل اندازه گیری است.

خورشیدی در پایان ضمن ارائه توصیه هایی برای کاهش مواجهه شهروندان با آثار مخرب ازن توصیه کرد که در ساعات اوج تابش خورشید حضور در فضای باز با رعایت تمهیدات لازم انجام شود.