در روز گذشته پنجمین گزارش وضعیت کیفیت اینترنت ایران توسط کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک منتشر شد. بررسی داده های این گزارش نشان می دهد که تجربه کاربران ایرانی همچنان با سه گزاره پرتکرار در سال های اخیر یعنی کُند ، پراختلال و محدود عجین است. به همین دلیل و برای دور زدن سیاست اشتباه فیلترینگ هم همچنان استفاده از فیلترشکن ها و استارلینک در کشور با استقبال چشمگیر مواجه است؛ تا جایی که معادل 86 درصد از ایرانی ها و 93/8 درصد از جوانان زیر 30 سال فیلترشکن دارند و با وجود جرم انگاری اخیر مجلس برای استارلینک، همچنان استفاده از این اینترنت ماهواره ای در کشور افزایشی است.

به گزارش هم میهن، در سال های اخیر، هربار با انتشار گزارش ها و اظهارات متعدد و متنوعی، اشتباه بودن تداوم فیلترینگ بیشتر از قبل آشکار می شود، اما تاکنون به غیر از رفع فیلتر گوگل پلی و واتساپ گام مثبتی در جهت رفع یک باره و کامل محدودیت های اینترنت و شبکه های اجتماعی برداشته نشده است. درنتیجه هرچند دیگر از شنیدن گزاره ی تکراری ایران در قعر رده بندی های کیفیت اینترنت است تعجب نمی کنیم، اما نمی توان و نباید هم به این اینترنت بی کیفیت عادت کرد.

این درحالی است که انجمن تجارت الکترونیک این بار هم برای چندمین بار بر رفع کامل محدودیت های اینترنت در کشور برای پایان دادن به فیلترینگ به عنوان یک زیان جمعی، ملی، امنیتی و اقتصادی تاکید کرده است. طبق اعلام این انجمن، می توان با تغییر سیاست داخلی از طریق رفع فیلترینگ شبکه های اجتماعی و سایت های کاربردی و مهارتی و بهبود وضعیت شبکه (حذف اختلالات تحمیلی به بهانه جلوگیری از عملکرد فیلترشکن ها)، تجربه ی بهتری را برای کسب وکارهای دیجیتال، شهروندان کشور و بازگشت اعتماد عمومی ایجاد کرد.

گزارش پنجم کیفیت اینترنت ایران با تکرار گزاره ایران بدترین وضعیت کیفیت اینترنت در میان 100 کشور اول GDP یا همان بزرگ ترین کشورها در حوزه اقتصاد را دارد. شروع می شود و براساس آن، وضعیت کیفیت اینترنت کشور تفاوت محسوسی نسبت به گزارش چهارم (جایگاه 95 از 100 کشور) نداشته است. به همین دلیل، تجربه کاربران ایرانی اینترنت همچنان با سه گزاره کند (84 از 100)، پراختلال (92 از 100) و محدود (99 از 100) توصیف می شود که براساس رده بندی میانگین سه شاخص در رتبه 97 از 100 کیفیت اینترنت قرار گرفته است.

با وجود اینکه در سال های اخیر به خصوص از سال 1401 کارشناس ها و فعالان حوزه اینترنت بارها نسبت به تهدیدهای امنیتی فعالیت قابل توجه فیلترشکن ها در شبکه اینترنت کشور، تحت تاثیر اعمال فیلترینگ گسترده هشدار دادند و گوش شنوایی برای این خطر نبوده، حالا می توان نتیجه این انکار یا بی توجهی را در گزارش پنجم وضعیت کیفیت اینترنت کشور مشاهده کرد. سقوط آزاد اینترنت کشور در قعر بی کیفیت ترین و محدودترین اینترنت جهان موجب شده است تا تجربه استفاده اینترنت در ایران فقط از کشورهای کوبا، ترکمنستان، کامرون، آنگولا، سودان، کنگو و اتیوپی وضعیت بهتری داشته باشد.

درواقع این گزارش تجربه استفاده اینترنت در ایران مانند کشورهای در وضعیت جنگ و کشورهای کمتر توسعه یافته ی دنیا توصیف کرده است. هرچند تداوم فیلترینگ و محدویت ها، کاربران ایرانی را بیش ازپیش با اینترنت بی کیفیت درگیر کرده، اما آن ها همچنان با افزایش استفاده از فیلترشکن و استارلینک در مقابل این سیاست اشتباه مقاومت می کنند. نیاز ایرانی ها به همین دو ابزار، بازار سوءاستفاده یا در مواردی کلاهبرداری از آن ها را هم داغ کرده؛ تا جایی که کارشناس ها بخشی از علت عدم مقابله یا عزم جدی با مافیای فیلترشکن ها را گردش مالی چشمگیر آن می دانند.

رضا سپهوند، نماینده مجلس در اظهارات سال گذشته خود درباره ضرورت رفع فیلترینگ اعلام کرده بود که عده ای از فروش فیلترشکن سودهای کلان در حد 50 همت می برند و این هزینه از جیب ملت خارج می شود. در بخشی از گزارش پنجم کیفیت اینترنت ایران هم به نتایج همکاری کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک با مرکز افکارسنجی ایسپا درباره آخرین وضعیت استفاده از فیلترشکن اشاره شده است. طبق این داده ها که مربوط به خردادماه 1404 است، در حال حاضر 86 درصد کاربران اینترنت از فیلترشکن استفاده می کنند و این در حالی است که بیش از 62 درصد از کاربران تا پیش از سال 1401 و فیلترینگ گسترده پلتفرم های خارجی و محدودیت های شدید اینترنت از فیلترشکن و پروکسی استفاده نمی کردند.

بااین حال در حال حاضر 93/8 درصد از جوانان زیر 30 سال ایرانی از فیلترشکن استفاده می کنند. همچنین طبق این گزارش با وجود فیلترینگ، اینستاگرام انتخاب اول 63 درصد از کاربران اینترنت در ایران است. حتی بااینکه نمایندگان مجلس در تیرماه امسال طرحی تصویب و براساس آن، استفاده از ابزارهای الکترونیکی ارتباطی اینترنتی بدون مجوز مانند استارلینک را ممنوع کردند.

طبق گزارش انجمن، روند استفاده از اینترنت ماهواره ای استارلینک، همچنان افزایشی است. پیش از این، انجمن تجارت الکترونیک در گزارش چهارم کیفیت اینترنت، میزان کاربران اینترنت ماهواره ای استارلینک را بیش از 30 هزارنفر اعلام کرد، اما به گفته نویسندگان گزارش اخیر انجمن، هنوز نتوانسته اند آمار جدیدی در این خصوص به دست بیاورند.

حمیدرضا احمدی، نایب رییس کمیسیون اینترنت انجمن تجارت الکترونیک هم در نشست رونمایی از پنجمین گزارش کیفیت اینترنت در ایران با اشاره به این موضوع مطرح کرد: این آمارها برای چندمین بار اثبات می کند که سیاست فیلترینگ نه تنها مشکلاتی را حل نکرده؛ بلکه مشکلات بیشتری هم ایجاد کرده و علاوه بر استفاده قابل توجه از فیلترشکن، کاربران استارلینک به عنوان یک ابرفیلترشکن هم در ایران ماهانه درحال افزایش است.

این گزارش همچنین اشاره می کند که ایجاد محدودیت های گسترده نه تنها تاکنون هیچ سودی برای کشور نداشته است، بلکه باعث ترویج استفاده از فیلترشکن های خطرناک شده است. هدایت کاربران به این تصمیم علاوه بر تحمیل هزینه های اضافه به سبد خانوار، باعث آلودگی شبکه و از آن مهم تر، موضوعات ضدامنیتی شده است.

همین نگاه امنیتی و محدودکننده حاکمیت به اینترنت در دوران جنگ 12 روزه هم تشدید شد و قطع کامل و اختلال های اینترنت، ضربه های جبران ناپذیری بر بدنه نحیف اقتصاد دیجیتال وارد کرد. در روزهای ابتدایی جنگ محمد رهبری، مشاور وزیر ارتباطات، از کاهش 80 درصدی درآمد برخی از کسب وکارهای اینترنتی خبر داد. انجمن صنفی کسب وکارهای اینترنتی نیز ضرر هر یک ساعت قطعی اینترنت را برای کسب وکارها، بیش از 1/5 میلیون دلار خسارت برآورد کرد. همچنین براساس اظهارات وزیر ارتباطات در صحن علنی مجلس، خسارت هر دو روز جنگ برای اقتصاد دیجیتال معادل یک همت بوده است.

البته و باتوجه به اینکه محدودیت های جنگی برای اینترنت پس از آتش بس ادامه یافت، مشاغل اینترنتی همچنان با ضررهای مالی این موضوع دست وپنجه نرم می کنند و به این دلیل هنوز نتوانسته اند به نصف درآمدهای قبل از جنگ برگردند. جدای از قطع یا اختلال اینترنت، فیلترینگ ابزارهای تبلیغاتی مشاغل هم به آن ها آسیب وارد کرده است.

در اواسط تیرماه همین انجمن تجارت الکترونیک به وزیر ارتباطات نامه زد و خواستار رفع محدودیت های زیرساختی ازجمله دامنه گوگل ادز شد. طبق اعلام این انجمن، گوگل ادز شریان اصلی هدایت ترافیک کاربران به سمت کسب وکارهای دیجیتال است و انسداد آن موجب کاهش محسوس فروش، افت بازدید و دشواری در فرآیندهای جذب مشتری شده است. کسب وکارهای مجازی جدای از اعمال محدودیت برای پلتفرم ها و سایت های بین المللی، چندسال است که با ایران اکسز شدن هم درگیر هستند.

در دوران جنگ هم با ملی شدن اینترنت از این موضوع آسیب زیادی دیدند؛ زیرا آن ها بخش قابل توجهی از کاربران خود را از طریق سرچ در بستر گوگل جذب می کنند. انجمن تجارت الکترونیک هم در گزارش اخیر خود به این موضوع اشاره کرده و براساس آن، از دی ماه 1403 تاکنون درصد وب سایت های ایرانی که در وضعیت خوب، متوسط و بد از نظر شاخص RTT هستند، تغییر محسوسی نداشته اند. در این مدت، حدود 23درصد سایت های پرکاربرد ایرانی در وضعیت کیفیت بد، 70 درصد در وضعیت متوسط و حدود چهار درصدشان در وضعیت خوب قرار داشتند.

این درحالی است که در کشور ترکیه فقط پنج درصد سایت های پرکاربرد ترکیه در وضعیت کیفیت بسیار بد قرار دارند. علاوه بر این، انجمن فیلتر کردن سایت های داخلی برای کاربران خارج از کشور را عجیب تر از فیلتر کردن سایت های خارجی دانسته است. بر این اساس، بسیاری از وب سایت های دولتی و بانک های ایرانی برای کاربران بین المللی دردسترس نیستند. وب سایت های مهم کشور ازجمله مجلس، وزارتخانه ها، سازمان های بزرگ کشور و… برای کاربران خارج از ایران در دسترس نیستند.

نکته ی مهم در این زمینه، این است که از زمان انتشار گزارش چهارم تاکنون، با این که تعدادی از دامنه ها از محدودیت ایران اکسز خارج شدند اما تعدادی از آن ها هم به این محدودیت اضافه شدند. درواقع امروز حدود 80درصد از سایت های دولتی، ایران اکسز هستند. حتی باتوجه به اینکه در این دوره، هک سامانه های بزرگ مالی کشور از طریق سرورهایی از داخل ایران بوده، بیش ازپیش عبث بودن Iran Access کردن وب سایت های مهم را نشان داده است. درنتیجه انجمن تجارت الکترونیک اعلام می کند که ایران اکسز کردن، همانند سازوکار فیلترینگ هزینه های سنگینی به کشور و اقتصاد دیجیتال وارد کرده و خواهد کرد.

از آنجا که اینترنت در دوران جنگ 12 روزه با قطع کامل چندروزه و اختلال های شدید مواجه شد، گزارش پنجم، وضعیت اینترنت کشور در قبل و بعد از حمله رژیم صهیونیستی را هم بررسی کرده و براساس آن، با گذشت یک ماه از جنگ هنوز اینترنت به وضعیت قبل برنگشته است. نرخ پذیرش پروتکل های مهم اینترنتی مانند HTTP/3 و IPv6 هنوز عادی نشده است.

حتی پروتکل HTTP/3 همچنان در اغلب اپراتورها مسدود باقی مانده و اختلالات فنی، ادامه دارد. پویا پیرحسینلو، رییس کمیسیون اینترنت و زیرساخت انجمن تجارت الکترونیک هم در نشست روز گذشته، با تاکید بر اینکه هنوز پروتکل HTTP/3 (سومین و جدیدترین نسخه از پروتکل HTTP است که برای برقراری ارتباط بین مرورگر وب و سرور استفاده می شود) باز نشده است، گفت: با وجود پایان جنگ، هنوز پروتکل های مهم مانند HTTP/3 مسدود است و پروتکلی مانند IPV6 نیز با وجود بازگشایی، با اختلال شدید همراه است.

طبق پیگیری که انجام داده ایم، پروتکل HTTP/3 که تاثیر قابل توجه ای روی کیفیت اینترنت دارد، به دستور شورای عالی فضای مجازی مسدود شده است. درحالی که پیرحسینلو از پاسخگو نبودن مرکز فضای مجازی درباره دلیل تداوم مسدودیت یکی از پروتکل های مهم اینترنت خبر می دهد، در اوایل تیرماه روزنامه شرق گزارشی درباره کاهش پهنای باند واتساپ به دستور مرکز ملی فضای مجازی منتشر کرد. براساس این گزارش که چندساعت پس از انتشار حذف شد، محمدامین آقامیری، رییس مرکز ملی فضای مجازی، دستوری مبنی بر کاهش 50 درصدی پهنای باند واتساپ صادر کرده بود.

این تصمیم که بدون اخذ مجوز از رییس جمهور و هماهنگی با وزارت ارتباطات اتخاذ شده، دلیل اصلی کندی و اختلالات این پلتفرم در آن زمان اعلام شد. البته مسئولان دلیل قطع یا اختلال های اینترنت چه در زمان جنگ و چه پس از آن را حملات سایبری اعلام کردند. این در حالی است که به اعتقاد کارشناس ها، با قطع یا اعمال اختلال در اینترنت نمی توان مانع از حملات سایبری شد؛ زیرا بخش زیادی از این حملات ناشی از شبکه داخلی آلوده اینترنت در کشور است.

درمجموع گزارش پنجم از کیفیت اینترنت ایران، درحالی همزمان با جنجال های اخیر اینترنت طبقاتی برای خبرنگاران و کسب وکارها و یک سالگی دولت چهاردهم منتشر می شود که بیش ازپیش ضرورت و اهمیت رفع فیلترینگ یک باره و گسترده را نشان می دهد. این درحالی است که مسعود پزشکیان در زمان مناظره های انتخاباتی، وعده رفع فیلترینگ را به مردم داد و تاکید کرده بود که مقابل این سیاست اشتباه می ایستد.

حتی در این مدت بارها از سمت مسئولان مطرح شد که چه رییس جمهور و چه وزارت ارتباطات، اختیار چندانی در رفع محدودیت های اینترنت ندارند. حداقل آنچه از دولت فعلی توقع می رود این است که صراحتاً بیان کند کدام گروه و جریان به خصوص در شورالی عالی فضای مجازی بر سیاست استمرار فیلترینگ استمرار دارند و مسئول این وضعیت دون از شأن اینترنت در ایران، چه کسی است.

کمااینکه وزیر ارتباطات نیز چند روز پیش در صحن علنی مجلس تاکید کرد که فیلترینگ و محدودیت ها ارتباط ما را با جهان قطع کرده و باید برداشته شود. حقیقت این است که کشور عمیقا و شدیدا به بازنگری در تصمیم گیری و قاعده گذاری در حوزه اینترنت نیاز دارد و باید هر چه زودتر به مسیر توسعه واقعی و استفاده از ظرفیت های اقتصاد دیجیتال برگشت وگرنه ممکن است با استمرار وضعیت فعلی فرصت هایمان را بیشتر و بیشتر از دست بدهیم.