25 خردادماه امسال قرار بود دور ششم مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در مسقط برگزار شود. سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه رییس جمهور آمریکا در امور خاورمیانه از 5 دور مذاکره پیشین اظهار رضایت کرده و این مذاکرات را جدی و مثبت ارزیابی کرده بودند اما آغاز حملات رژیم اسراییل به ایران دو روز قبل از انجام این مذاکرات، عملاً مذاکرات ایران و آمریکا را در محاق فرو برد.

به گزارش هم میهن، داریل کیمبال، مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات، تاکید دارد که هر حمله ای به تاسیسات هسته ای کشور دیگر غیرقانونی و نقض حقوق بین الملل است و البته حمله به تاسیسات ایران به این دلیل که تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار داشت، اقدامی خطرناک تر محسوب می شد. با این حال این کارشناس عدم اشاعه هسته ای معتقد است که در صورت وجود اراده و انعطاف از سوی طرف ها همچنان راهی برای رسیدن به یک توافق هسته ای میان ایران و غرب وجود دارد. در ادامه متن کامل گفت وگوی داریل جی. کیمبال، مدیر اجرایی انجمن کنترل تسلیحات (Arms Control Association) مطالعه می کنید.

مقام های جمهوری اسلامی ایران حمله به تاسیسات هسته ای فعال ایران را اقدامی بی سابقه در تاریخ جنگ ها توصیف کرده اند. به اعتقاد شما این نظر تا چه اندازه درست است و حمله به تاسیسات هسته ای فعال از لحاظ حقوقی چه وضعیتی دارد و چه تاثیری بر نظام ایمنی هسته ای بر جا می گذارد؟

هیچ تردیدی وجود ندارد که حمله به تاسیسات هسته ای ایران اقدامی بی سابقه در تاریخ معاصر بود. اقدام به حمله به هر تاسیسات هسته ای غیرقانونی است. این حمله به طور خاص یک نقض فاحش و خطرناک بود چراکه به تاسیسات هسته ای ایران انجام شد که در غنی سازی اورانیوم نقش داشتند و تحت نظارت پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار داشتند.

علاوه بر این منشور ملل متحد حملاتی را که در راستای دفاع از خود نباشند، منع می کند. بر اساس ارزیابی ما، حمله اسراییل به ایران و بمباران آمریکا اقدامی در دفاع از خود نبود. البته برنامه هسته ای ایران ریسک اشاعه دارد، چراکه مواد غنی شده ایران می توانست به سطح تسلیحاتی غنی شود و به تسلیحات تبدیل شود، اما این موضوع در آن زمان یک تهدید فوری برای آمریکا یا اسراییل نبود. به همه دلایلی که گفته شد به نظر من این حملات یک اشتباه و یک عقب گرد بود و باعث شد چیزی که بیش از هر چیز دیگر مورد نیاز است، یعنی مذاکرات بین ایران و ایالات متحده، ایران و کشورهای اروپایی را پیچیده تر کند و البته روابط ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی را نیز پیچیده تر کرد.

رابطه ایران با آژانس به این دلیل ضروری بود که می توانست به دنیا تضمین بدهد که برنامه هسته ای ایران صلح آمیز باقی می ماند. علاوه بر این معتقدم که ایران باید چنین اطمینانی را ارائه بدهد که برنامه هسته ای اش صلح آمیز باقی می ماند. من فکر می کنم در نتیجه تصمیم های بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل و دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا برای انجام این حملات، در شرایط غیرمطمئن تری قرار داریم.

مقام های ایرانی آژانس بین المللی انرژی اتمی و غرب را به دلیل محکوم نکردن این حملات مورد انتقاد قرار می دهند. ما قبلاً مشاهده کرده بودیم که وقتی جنگ اوکراین به اطراف نیروگاه هسته ای زاپروژیا در اوکراین کشیده شد، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی شخصاً به منطقه سفر کرد و با شدیدترین ادبیات حملات احتمالی به آن منطقه را محکوم کرد اما در پرونده حملات به تاسیسات هسته ای ایران ما چنین شکلی از محکومیت ها و واکنش ها را مشاهده نکردیم. فکر می کنید چرا چنین تفاوت هایی وجود دارد؟

درست است که آقای گروسی تصرف تاسیسات در حال فعالیت انرژی هسته ای اوکراین را محکوم کرد و در گزارش اش به آژانس بین المللی انرژی اتمی و شورای امنیت بار دیگر تاکید کرد که حمله به هر تاسیسات هسته ای غیرقانونی است، من فکر می کنم که نباید نارضایتی از این موضوع را به آقای گروسی منتسب کرد. او کسی نبود که دستور حملات نظامی را داد. کار او این است که با همه طرف ها همکاری کند. در اوکراین او موظف بود که هم با اوکراین و هم با روسیه همکاری کند، در نتیجه مجبور است که از ادبیات متوازن و متعادل استفاده کند. در مورد برنامه هسته ای ایران، او باید به شورای حکام آژانس گزارش بدهد که ده ها کشور در آن عضو هستند و در عین حال باید به ایران هم گزارش بدهد. در نتیجه او باید روابط همکارانه ای با همه این طرف ها حفظ کند.

من فکر می کنم که برای انتقاد از اقدام هایی که قوانین بین المللی را نقض می کند یا صلح و امنیت را به خطر می اندازد، صحیح تر این باشد که به اقدام ها و تصمیم های دولت های مستقل توجه کنیم.

یک نکته که می خواهم اشاره کنم این است که تاسیسات غنی سازی و تبدیل در ایران، راکتورهای فعال هسته ای محسوب نمی شوند. این مسئله با پرونده راکتور هسته ای زاپروژیا متفاوت است که یک راکتور اتمی فعال بود و حمله به آن احتمال فاجعه بسیار بزرگ تر هسته ای بر جا می گذاشت و ضروری بود که اطراف آن الزامات ایمنی حفظ شود.

به هر حال به نظر من مهم است که نباید به خاطر اقداماتی که توسط اسراییل و آمریکا انجام شده است، آژانس بین المللی انرژی اتمی را نکوهش کرد.

به نظر شما در مجموع اثر این حملات بر نظام عدم اشاعه هسته ای چیست؟ به هر حال ممکن است در این حملات بخشی از مواد غنی سازی یا ابزارهای ایران آسیب دیده باشد یا مفقود شده باشد.

دیدگاه سازمان ما، یعنی انجمن کنترل تسلیحات این است که سال ها تجربه تاریخ عدم اشاعه هسته ای نشان می دهد که اثرگذارترین مسیر برای جلوگیری از اشاعه بیشتر تسلیحات هسته ای و فناوری های حساس هسته ای از طریق دیپلماسی، از طریق احترام به پادمان های آژانس بین المللی انرژی اتمی و از طریق تلاش های کشورهای دارای سلاح هسته ای برای اجتناب از مسابقه تسلیحاتی بیشتر و حرکت به سمت دنیای بدون سلاح هسته ای می گذرد. در نتیجه اینکه اثربلندمدت این حملات چیست، مسئله ای است که باید منتظر باشیم و با تحولات آینده ارزیابی کنیم. عوامل اثرگذار در این موضوع تصمیم های رهبران منطقه از جمله ایران و تصمیم های ایالات متحده و مردم کشورهای ما هستند.

به نظر من همه این موضوع را فهمیده اند و به نظر من حتی دونالد ترامپ و همچنین رییس جمهور ایران و رهبر معظم ایران هم متوجه هستند که بهترین راه برای حل و فصل بن بست موجود در فعالیت های حساس هسته ای ایران از طریق دیپلماسی ممکن است. متاسفانه ایالات متحده و به طور اخص دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده به توافق 2015 برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) احترام نگذاشت و از آن خارج شد. به نظرم ترامپ در دوره دوم ریاست جمهوری اش به تدریج متوجه شد که یک توافق دیپلماتیک، مسیر بهتری است. من فکر می کنم که او همچنان متوجه این موضوع هست، اما در پی این حملات دیگر کمتر تمایل دارد و احساس فوریت می کند. دلیلش این است که به اعتقاد من یک باور غلط دارد که حملاتی که دستورش را داد، توانمندی های هسته ای ایران را کاملاً نابود کرد. خوب یا بد، این اتفاق رخ نداده است.

دولت ایران همچنان همه یا مقداری از آن اورانیوم غنی شده 60 درصدی که حدود 408 کیلوگرم بود در اختیار دارد و حتی اگر نطنز و فردو به شدت آسیب دیده باشند، همچنان توانمندی ساخت سانتریفیوژهای جدید دارد. تحریم ها همچنان پابرجا هستند و می دانیم که سه قدرت اروپایی گفته اند که اگر ایران به بازرسان آژانس اجازه ندهد که به کشور بازگردند به دنبال بازگشت قطعنامه های تحریمی شورای امنیت علیه ایران هستند.

با این اوصاف من معتقدم که اثر این حملات بر تلاش های چنددهه ای عدم اشاعه با توجه به تصمیم هایی که در چند هفته آینده گرفته می شود و این تصمیم ها بسیار اهمیت دارند، مشهود خواهد بود. من معتقدم که همه باید درک کنند که دیپلماسی بهترین گزینه است، نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی بسیار مهم است و هر توافقی در آینده که تحریم ها را برطرف کند و مقرراتی برای برنامه هسته ای ایران تعیین کند، نیازمند اطلاعات بنیادینی است که توسط آژانس ارائه می شود. این اطلاعات شامل این است که فعالیت های هسته ای ایران چیست و مواد هسته ای ایران چقدر است و در کجا قرار دارد.

در عین حال ضروری است که همه طرف ها از تهدیدها اجتناب کنند. ایالات متحده آمریکا و اسراییل، در شرایطی که ایران با آژانس همکاری می کند تا این اطلاعات بنیادین به دست بیاید، باید از حملات و اقدامات تروریستی بیشتر جلوگیری کنند. نهایتاً نیاز به یک نوع توافق وجود دارد، می توانیم در مورد اینکه این توافق چه شکلی دارد بیشتر صحبت کنیم، اما آینده نظام عدم اشاعه که در چارچوب منافع همه ملت ها است و اینکه این حملات چگونه بر این نظام تاثیر می گذارد، کاملاً به تصمیم هایی که در طول چند هفته آینده گرفته می شود، بستگی دارد.

اصلی ترین نقطه اختلاف میان ایران و غرب، مسئله غنی سازی است. ایران تاکید دارد که قصد دارد توانمندی غنی سازی را در خاک خود حفظ کند و ایالات متحده و متحدانش تاکید می کنند که اجازه نمی دهند این اتفاق رخ دهد. فکر می کنید آیا شاهد انعطافی در هر یک از طرفین برای حل این مسئله باشیم؟

انعطاف در هر دو طرف ضروری است. من موافقم که مسئله کلیدی غنی سازی است. دو موضوع را مورد اشاره قرار می دهم که معتقدم مخاطبان شما باید به آن توجه کنند. ماده 4 پیمان عدم اشاعه هسته ای 1968 (NPT) استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای را برای همه کشورهای جهان از جمله کشورهایی که هسته ای نیستند، تضمین می کند. این ماده پیمان به صورت مشخص اشاره نمی کند که حق غنی سازی اورانیوم را تضمین می کند.

در ماده 3 این پیمان هم آمده است که همه کشورهای غیرهسته ای جهان باید با پادمان های آژانس انرژی اتمی همکاری کنند تا تضمین شود که فعالیت های صلح آمیز هسته ای برای ساخت سلاح هسته ای مورد استفاده قرار نمی گیرد. من باور دارم در این چارچوب جا برای مصالحه وجود دارد.

در گذشته شاهد چنین مصالحه ای بودیم، برای مثال برجام این موضوع را به رسمیت شناخت که ایران تحت پیمان عدم اشاعه (NPT) حق غنی سازی اورانیوم دارد تا از انرژی صلح آمیز هسته ای استفاده کند. اما به دلیل سابقه ایران و نگرانی هایی که در مورد مطالعات و پژوهش های [ادعایی] ایران در مورد ساخت سلاح هسته ای پیش از سال 2003 وجود داشت، هر دو طرف توافق کردند که محدودیت هایی برای برنامه غنی سازی ایران قائل شوند و آن را زیر نظر پادمان های سختگیرانه تر آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دهند تا اطمینان جامعه بین المللی بهبود پیدا کند. من فکر می کنم که در آینده شکل متفاوتی از همین مصالحه امکان پذیر است. چیزی که ما در انجمن کنترل تسلیحات پیشنهاد داده ایم، این است که یکی از راه های حل مسئله این است که ایران برای مدت مشخصی غنی سازی اورانیوم را تعلیق کند تا آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران بازگردد و اطلاعات بنیادین در مورد فعالیت های هسته ای ایران، محل قرار گرفتن مواد هسته ای غنی شده و مراکز تولید سانتریفیوژ را تکمیل کند.

همزمان ایالات متحده و سه قدرت اروپایی تضمین کنند که در دورانی که ایران با آژانس همکاری می کند، دیگر هیچ تهدید، اقدام نظامی و اقدام تروریستی بیشتر علیه ایران وجود نخواهد داشت. همانطور که عرض کردم چنین اقداماتی در هر صورت غیرقانونی است. برای یک راهکار درازمدت تر به نظر من برای ایران مناسب است که بپذیرد دستاوردهای علمی اش در توسعه فناوری غنی سازی اورانیوم، قابل حفظ هستند و می تواند انرژی هسته ای و فناوری هسته ای را برای مثال برای توسعه ایزوتوپ های هسته ای قابل استفاده در درمان سرطان، که بسیار مهم هستند و من شخصاً خودم هم از منافع آن بهره مند شده ام و ارزش آن را می دانم، حفظ کند.

البته این قابلیت ها باید در چارچوب نیازهای واقعی ایران باشد و در حال حاضر ایران نیاز مشخصی به غنی سازی اورانیوم برای تولید سوخت هسته ای برای تولید انرژی ندارد. من همچنین فکر می کنم که برای ایران و همسایگانش، به ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، مفید باشد که رویکردهای همکاری و چندجانبه را برای ایجاد ساز و کار تولید مشترک سوخت هسته ای برای انرژی هسته ای دنبال کنند. رویکردهای مختلفی وجود دارد که مثلاً اجازه می دهد یک کشور توانمندی تولید سانتریفیوژها را داشته باشد، یک کشور دیگر میزبان تاسیسات غنی سازی اورانیوم باشد و یک کشور دیگر موادی را تولید کند که قابل استفاده در راکتورهای هسته ای هستند.

این رویکرد اجازه می دهد توانمندی ها در کشورهای مختلف پخش شود تا تضمین شود که هیچ یک از این کشورها به تنهایی توانایی تولید تمامی عناصری را که برای تولید تسلیحات هسته ای مورد نیاز است، نداشته باشند. من فکر می کنم امکان راهکارهای چندجانبه ای وجود دارد که می تواند زمینه یک راهکار بلندمدت را ایجاد کند. چنین راهکارهایی هم به ایران اجازه می دهد که حق انرژی صلح آمیز هسته ای را حفظ کند و هم دستاوردهای علمی اش در حوزه فناوری هسته ای را حفظ کند و همزمان به جهان و منطقه اطمینان دهد که علاوه بر اسراییل دیگر هیچ کشور دیگری دارای تسلیحات هسته ای نخواهد شد.

بسیاری در ایران، نه تنها مقام ها و عوامل حکومت، بلکه در میان افکار عمومی تصور می کنند که در موضوع هسته ای با ایران به شکل تبعیض آمیزی برخورد می شود. در نیم قرن گذشته چندین کشور بدون اینکه به عضویت پیمان عدم اشاعه درآیند، به سلاح هسته ای دست پیدا کرده اند و حتی کسری از فشار و تحریم و اقدام های نظامی که علیه ایران شده است، تحمل نکرده اند. در حالی که ایران همواره اعلام کرده است که قصدی برای دستیابی به سلاح هسته ای ندارد و همچنین تحت قوی ترین و سختگیرانه ترین نظارت ها و بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارد. فکر می کنید دلیل این امر چیست؟ آیا واقعاً رویکرد تبعیض آمیزی نسبت به ایران وجود دارد؟

نخست اینکه نباید برای کسی غافل گیرکننده باشد که بگوییم نظام بین الملل در همه زمینه ها منصفانه و متوازن نیست. دوم اینکه واکنش های آمریکا و اروپا به ایران در طول 40 تا 50 سال گذشته ناشی از برآیند روابط نظام انقلابی ایران و غرب بوده است. این رابطه در بهترین حالت در طول دهه های گذشته غیردوستانه بوده است.

در نتیجه این روابط من فکر می کنم در غرب نسبت به دسترسی ایران به فناوری های حساس هسته ای حساسیت بیشتری ایجاد شده است. اینها فناوری هایی هستند که از آن ها می توان برای تولید سلاح هسته ای استفاده کرد. البته ایران هم [ادعا می شود که] در گذشته فعالیت هایی در زمینه پژوهش های طراحی و تولید سلاح هسته ای داشته است و هنوز کاملاً پاسخ به سوال ها را در مورد فعالیت های گذشته نداده است.

در نتیجه نگرانی و شک در غرب وجود دارد. این یک واقعیت است. من معتقدم که واکنش ایالات متحده، اروپا و برخی کشورهای دیگر به برنامه های تسلیحات هسته ای هند و پاکستان و از همه مهم تر اسراییل، بسیار ضعیف تر بوده است. به اعتقاد من این واکنش ضعیف و کم اثر به هیچ وجه عاقلانه نبود. من و موسسه تحت مدیریتم برای مثال نسبت به امضای توافق همکاری هسته ای صلح آمریکا میان ایالات متحده آمریکا و هند که حدود 15 سال پیش امضا شد، منتقد بودیم. از لقبی که به خاطر انتقاداتم گرفتم خیلی خوشم می آید، به من گفتند آیت الله عدم اشاعه که البته هدف شان توهین به من بود، اما از نظر من این یک تحسین بود.

من موافقم که واکنش های متفاوتی وجود دارد و این تفاوت گذاشتن به هیچ وجه کارایی ندارد. اما همانگونه که پدران و مادران ما از بچگی به ما یاد داده اند اینکه یک اشتباه را دو جا انجام دهیم، باعث نمی شود که کارمان درست باشد. ایالات متحده در مورد برنامه هسته ای هند و پاکستان، زیرسبیلی رد کرد و اساساً برنامه هسته ای اسراییل را مورد توجه قرار نداد. اما معنایش این نیست که دیگر کشورها باید این گزینه را داشته باشند که قوانین را زیر پا بگذارند.

به نظر من نگاه ما باید رو به جلو باشد و به فکر راه حلی برای مشکلاتی باشیم که امروز با آن مواجهیم. به نظرم برای رهبران و افکار عمومی در ایران مهم این است که با دقت روی این موضوع فکر کنند که برنامه هسته ای به شکلی که اکنون وجود دارد می تواند منافع بلندمدت ایران را تامین کند یا نه و اینکه ایران چگونه می تواند برای تامین امنیت کشور و منافع مردم، خودش را تطبیق دهد و مصالحه کند. خلاصه اش اینکه قطعاً تفاوت های عمده ای میان روش های برخورد با پرونده های عدم اشاعه وجود داشته است، اما واقعیت این است که وضعیت پرونده هسته ای ایران و جامعه جهانی، در حال حاضر همین است که می بینیم.

فکر می کنید اگر توافقی به دست نیاید و ایران نهایتاً از پیمان عدم اشاعه خارج شود، اثر چنین اقدامی بر نظام عدم اشاعه در منطقه و جهان چه خواهد بود؟

نخست باید بگویم که خروج از پیمان عدم اشاعه (NPT) هیچ منفعتی برای ایران ندارد. به اعتقاد من چنین اقدامی این پیام را به بخش بزرگی از جهان ارسال خواهد کرد که رهبر معظم ایران نظرش را در مورد ساخت سلاح هسته ای تغییر داده است و نقض فتوایی است که در مورد منع سلاح های هسته ای وجود داشت. این اقدام در عین حال قدرت عناصری را در آمریکا، اسراییل و دیگر نقاط جهان که معتقدند از هر اقدامی برای مقابله با برنامه هسته ای ایران باید استفاده کرد، بیشتر خواهد کرد. این اقدام به شدت تنش ها را افزایش خواهد داد و به شکل اساسی زمان موجود برای دیپلماسی و حل و فصل مسئله را کاهش خواهد داد.

در عین حال باید اشاره کنم که از دیدگاه من در اختیار داشتن تسلیحات هسته ای برای ایران و یا هر کشور دیگر، امنیت را بهبود نمی دهد، بلکه باعث افزایش مخاطرات علیه آن کشور می شود. برای مثال اسراییل را ببینید. اسراییل از اواخر دهه 1960 تسلیحات هسته ای در اختیار دارد، اما همچنان نگرانی های امنیتی اسراییل با در اختیار داشتن تسلیحات هسته ای کاهش پیدا نکرده است.

اشغال سرزمین های فلسطینی یک منبع مزمن تنش برای اسراییل ایجاد کرده است که تنها از طریق مصالحه و راهکار دودولتی قابل حل و فصل است. اختلاف های اسراییل با کشورهای پیرامونی اش از جمله ایران با سلاح هسته ای قابل حل و فصل نیست، چراکه استفاده از سلاح های هسته ای واکنش اجماعی بین المللی را بر می انگیزد و نمی تواند مسائل زیربنایی را حل کند.

به همین دلیل من تصور می کنم که در اختیار داشتن سلاح هسته ای برای ایران باعث تحریک خصومت و حملات بیشتر می شود و بیش از پیش ایران را از جامعه جهانی منزوی می کند که بسیاری قبول دارند چنین مسئله ای منافع بلندمدت هیچ کشوری را از جمله ایران تامین نمی کند. همه اینها را گفتم که تاکید کنم خروج از NPT تنش ها را افزایش می دهد و حل این مسئله را از اینکه هست، بسیار سخت تر خواهد کرد.

فکر می کنید با نگاهی به مجموعه شرایطی که در آن قرار داریم آیا بختی برای یک توافق و مسیری برای رسیدن به یک معامله وجود دارد؟

من فکر می کنم که همچنان مسیری به سمت توافق وجود دارد. در طول روزهای اخیر برخی نتایج نسبتاً به دردبخور از گفت وگوهای اخیر آقای عراقچی و همتایانش را از آلمان، فرانسه و بریتانیا دیده ایم. سه قدرت اروپایی این سیگنال را داده اند که آمادگی دارند تلاش های شان برای بازگشت فوری (اسنپ بک) تحریم های بین المللی را تحت قطعنامه 2231 در صورت همکاری ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی به تعویق بیاندازند.

به نظرم برای رسیدن به چنین توافقی، مهم است که سه قدرت اروپایی به دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا فشار بیاورند که تهدید نسبت به اقدامات نظامی بیشتر را علیه ایران متوقف کند. او در همین روزهای اخیر این تهدید را تکرار کرده است. سه قدرت اروپایی و دونالد ترامپ باید به بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل اطلاع دهند که مادامی که ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی همکاری می کند، حملات بیشتر علیه ایران نباید اتفاق بیفتد. چنین اقداماتی زمان بیشتری به مذاکرات می دهد.

اما دو طرف در مورد چه چیزی باید مذاکره کنند؟ به اعتقاد من همانگونه که گفتم ضروری است که بازرسان به ایران بازگردند تا اطلاعات بنیادین آژانس دوباره شکل بگیرد. آمریکا و اسراییل باید تضمین بدهند که در حین اجرای این برنامه هیچ حمله دیگری انجام نمی شود. ایران تا اطلاع ثانوی عملیات غنی سازی اورانیوم را تعلیق کند. در هر صورت نطنز و فردو در حال حاضر غیرقابل بهره برداری هستند و در نتیجه ادامه غنی سازی فعلاً اساساً گزینه جاری نیست، آنگونه که ما در آمریکا می گوییم برای رهبران هوشمندانه این است که از لیمو آب لیمو درست کنند [آب ریخته را نذر امام زاده کنند] و اعلام کنند که به صورت موقت غنی سازی را متوقف می کنند.

سه قدرت اروپایی و آمریکا باید این را رسماً بپذیرند که ایران مطابق ماده 4 پیمان عدم اشاعه (NPT) حق استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای دارد و اعلام کنند که ایران در آینده می تواند در چارچوب یک کنسرسیوم منطقه ای با دیگر کشورهای خلیج فارس فعالیت های محدود غنی سازی، برای تولید سوخت هسته ای و هر نیاز هسته ای که در آینده پیش بیاید داشته باشد.

در نتیجه من فکر می کنم که راهی برای رسیدن به یک توافق وجود دارد که بتواند تنش ها را کاهش دهد. البته اگر ایران توافق کند که چنین کارهایی را انجام دهد، آنگاه واجب است که اروپایی ها و آمریکایی ها تحریم های ملی را که علیه ایران وضع کرده اند برطرف کنند. این تحریم ها باعث شده است که ایران نتواند به راحتی در تجارت جهانی مشارکت کند و زندگی را برای شهروندان عادی ایرانی مشکل تر کرده است.