نایب رییس پیشین مجلس شورای اسلامی گفت: وقتی که از ملیت ایرانی و وطن دوستی سخن می گوییم، ضمناً درباره اسلام و اسلام دوستی هم صحبت کرده ایم و وقتی از اسلام می گوییم ملیت ایرانی و وطن دوستی هم درون آن است. به همین جهت امام خمینی(ره) همیشه از اسلام سخن می گفتند که شامل ایران و وطن دوستی ایرانیان هم می شود و البته با ناسیونالیسم و ملت پرستی و تعصب نژادی مغایر است.

مشروح گفت و گوی جماران با علی مطهری استاد فلسفه دانشگاه تهران در پی می آید:

از ابتدای جنگ تحمیلی شاهد تقویت ملی گرایی در کشور و سطوح رسمی بوده ایم که اوج آن را در مراسم شب عاشورای حسینیه امام خمینی شاهد بودیم. اساسا ملی گرایی با اسلام و تشیع چه نسبتی دارد؟ آیا تأکید امام خمینی بر اسلام، با ملیت و ملی گرایی مغایرت داشت؟

ملی گرایی اگر به معنی ناسیونالیسم و ملت پرستی و تعصب نژادی باشد، امری مذموم و نکوهیده و مخالف اسلام است. اما ملی گرایی به معنی وطن دوستی طبیعی است که مغایرتی با اسلام ندارد. آنچه در جریان جنگ 12 روزه و بعد از آن به طور طبیعی بروز پیدا کرد و از طرف نظام هم تبلیغ می شود وطن دوستی است، نه ناسیونالیسم و تعصب نژادی، و البته باید مراقب باشیم به سمت ناسیونالیسم و ملت پرستی نرویم.

ناسیونالیسم ابزاری است که استعمار غرب قرنهاست از آن برای جدایی و تفرقه ملتهای مسلمان استفاده می کند و پان عربیسم و پان ترکیسم و پان ایرانیسم را به وجود آورده و همان چیزی است که رژیم شاه دنبال می کرد و می خواست ایران را به ایران باستان و ایران قبل از اسلام بازگرداند و برای این کار جشنهای 2500 سال شاهنشاهی ایران را برگزار کرد و تاریخ اسلامی را تبدیل به تاریخ شاهنشاهی کرد و با اوج گرفتن نهضت اسلامی در سال 1356 نقشه های او نقش بر آب شد.

کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران استاد مطهری برای روشن کردن رابطه اسلام و ایران و خنثی کردن این سیاست رژیم شاه به نگارش درآمد. رژیم گذشته در کتابهای درسی و غیر آن تبلیغ می کرد که اسلام برای ایران یک امر بیگانه است چون از بیرون ملت ایران آمده است.

استاد مطهری در آن کتاب می گوید ملاک و معیار ملی بودن یا بیگانه بودن یک پدیده برای یک ملت دو چیز است: یکی این که آیا به طور آزادانه و با اختیار از طرف آن ملت پذیرفته شده یا نه، و دیگر این که آن پدیده آیا رنگ ملت خاصی را دارد یا بی رنگ است و جهانی و بشری است. اسلام هردو شرط را دارد، هم از طرف ایرانیان آزادانه و با اختیار طی چند قرن پذیرفته شده و هم رنگ قوم یا نژاد خاصی را ندارد و بی رنگ و جهانی و بشری است.

بنابراین، اسلام برای مردم ایران یک امر ملی است و به عبارت دیگر یکی از عناصر مهم هویت ایرانی اسلام است و تفکیک میان ملیت و اسلام درباره ملت ایران خطاست و این طور نیست که ما یک ملت داریم که مظهر آن مثلاً کوروش و داریوش و مانند اینها هستند و یک اسلام داریم که مظهر آن پیامبر اسلام(ص) و امام علی علیه السلام و سایر ائمه علیهم السلام اند. مطمئن باشید که حداقل کوروش که آدم عاقلی بوده اگر در زمان ظهور اسلام بود، اسلام می آورد و مسلمان می شد.

پس وقتی که از ملیت ایرانی و وطن دوستی سخن می گوییم، ضمناً درباره اسلام و اسلام دوستی هم صحبت کرده ایم و وقتی از اسلام می گوییم ملیت ایرانی و وطن دوستی هم درون آن است. به همین جهت امام خمینی(ره) همیشه از اسلام سخن می گفتند که شامل ایران و وطن دوستی ایرانیان هم می شود و البته با ناسیونالیسم و ملت پرستی و تعصب نژادی مغایر است.

البته صرف وطن دوستی خوب است ولی امری است مشترک میان انسان و سایر جانداران. آنچه مهم تر و با ارزش تر و مختص انسان است، مکتب دوستی و یک ایده آل فکری مانند اسلام داشتن و در راه تحقق آن فداکاری کردن است. دفاع از وطن نیز در این مقوله جا می گیرد.

به نظر شما تأکید امروز بر عنصر ملیت یک رخداد طبیعی به خاطر جنگ است یا انتخابی آگاهانه؟

تأکید امروز بر عنصر ملیت یک رخداد طبیعی است. وقتی که سرزمین مردمی مورد هجوم ناگهانی و ناجوانمردانه و فریبکارانه قرار می گیرد، طبیعی است که غرور ملی آن مردم با هر قومیت و گرایش فکری و سیاسی آسیب می بیند و حس وطن دوستی و دفاع از وطن در آنها بروز پیدا می کند.

مردم ایران چون از رشد اجتماعی و سیاسی خوبی برخوردارند خیلی زود فهمیدند که نه تنها جمهوری اسلامی بلکه اساساً ایران در خطر است و برنامه ای برای انهدام ایران دارند، لذا به سرعت وارد صحنه شدند و حس دفاع از ایران و اسلام را بروز دادند. این امر در کنار واکنش قدرتمند نظامی کشور باعث درخواست توقف جنگ از طرف دشمن خبیث شد.

بنابراین، تأکید بر عنصر ملیت یک رخداد طبیعی به خاطر جنگ است و البته همان طور که عرض کردم ملیت ایرانی جدا از اسلام نیست.

الزامات نگاه ملی چیست؟ امروز مصادیق تقویت حس ملی چگونه می تواند باشد؟

الزامات نگاه ملی همان الزامات وحدت و انسجام ملی است. مصادیق تقویت حس ملی هم همان مصادیق تقویت اتحاد ملی است. باید برخی کارهایی را که در گذشته باعث تفرقه و کمرنگ شدن انسجام ملی می شد انجام ندهیم. سیاسیون از گروه گرایی و تعصب جناحی و حزبی بپرهیزند. در اظهارنظرها از تخریب یکدیگر خودداری و تقوا را رعایت کنند.

مجلس و دولت به اولویت ها بپردازند و در بهبود معیشت مردم و کاهش گرانی ها متحد عمل کنند. از طرف دیگر در انتخابات های آینده نوع بررسی صلاحیتها که موجب حذف بسیاری از افراد صالح و کاهش مشارکت مردم می شد تغییر کند. اتحاد ملی با مشارکت بالای مردم در اداره کشور دوام پیدا می کند.

تجربیات و مشاهدات شما از روحیه ملی در سطوح مختلف جامعه طی این روزها چیست؟ لطفا شرح دهید.

آنچه که من در آن 12 روز و بعد از آن به طور مستقیم یا از طریق تلویزیون مشاهده کردم، واقعاً غرورآفرین بود و گاهی هم اشکم جاری می شد. حرفهایی که جوانهایی که انقلاب و جنگ را ندیده اند می گفتند یا احساساتی که خانم ها نشان می دادند و همین طور پیرمردان و پیرزنان، دل انسان را محکم می کرد که این ملت تا آخر ایستاده است.

این روزها هم این اظهارات و ابراز احساسات ادامه دارد و همین امر به اضافه قدرت و آمادگی نیروهای مسلح باعث خواهد شد که فکر تهاجم مجدد در مخیله دشمن خطور نکند.