در آستانه ضرب الاجل 18 اکتبر و تهدید تروییکای اروپایی به فعال کردن اسنپ بک، ایران می گوید این سه کشور، نه از منظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای سوءاستفاده از این سازوکار برای بازگرداندن تحریم ها علیه ایران را ندارند. سخنگوی وزارت خارجه تاکید کرده است که این اقدام قطعا تبعاتی در پی خواهد داشت؛ هم برای رژیم عدم اشاعه و هم برای خود این سه کشور. روزنامه دنیای اقتصاد در گزارشی تحلیلی سه سناریوی تمدید، فعال شدن و حل وفصل را درباره مکانیسم ماشه تحلیل کرده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، در شرایطی که زمان و مکان دور بعدی مذاکرات با اروپا هنوز مشخص نیست و تهران برای ورود به گفت وگو با واشنگتن نیز شروطی ازجمله پرداخت غرامت را مطرح کرده، مقامات ایران در آستانه نزدیک شدن به موعد فعال شدن احتمالی مکانیسم ماشه، به تروییکای اروپا بارها و بارها هشدار داده اند؛ از جمله روز گذشته سخنگوی دستگاه دیپلماسی گفت که سه کشور اروپایی نه از منظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای سوءاستفاده از این سازوکار جهت بازگرداندن تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران ندارند.

ضرب الاجل 18 اکتبر - زمان انقضای مفاد برجام - است و تروییکای اروپا در صورت تصمیم به فعال سازی مکانیسم ماشه باید از یک ماه قبل تر این موضوع را اعلام کنند. براساس مفاد قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل که به توافق هسته ای 2015 رسمیت بخشیده، امکان بازگردانده شدن تحریم های سازمان ملل علیه ایران (موسوم به مکانیسم ماشه) پیش از انقضای کامل توافق وجود دارد. پیش تر رویترز در گزارشی نوشته بود سه کشور اروپایی که نمی خواهند با پایان یافتن رسمی توافق، اهرم فشار خود را از دست بدهند، هشدار داده اند که اگر توافق جدیدی درباره برنامه هسته ای حاصل نشود، مکانیسم ماشه را فعال خواهند کرد. این اقدام به بازگرداندن تمامی تحریم های قبلی سازمان ملل علیه ایران منجر خواهد شد.

اسماعیل بقایی، سخنگوی دستگاه دیپلماسی، روز گذشته در نشست هفتگی با خبرنگاران در این رابطه گفت که این سه کشور (بریتانیا، آلمان و فرانسه)، نه از منظر حقوقی و نه از منظر اخلاقی، هیچ حقی برای سوءاستفاده از این سازوکار جهت بازگرداندن تحریم ها علیه جمهوری اسلامی ایران ندارند.

وی تاکید کرد: برای آن ها نیز روشن شده است که هرگونه سوءاستفاده از این ابزار، قطعا تبعاتی در پی خواهد داشت؛ هم برای رژیم عدم اشاعه و هم برای خود این سه کشور. به گفته بقایی، در صورت هرگونه سوءاستفاده از سازوکار موسوم به پس گشت، ایران واکنش نشان خواهد داد. اکنون با توجه به اینکه به موعد فعال سازی مکانیسم ماشه نزدیک می شویم و از یک سو تهران نسبت به این مساله هشدارهای جدی داده و از سوی دیگر روز جمعه سوم مردادماه با سه کشور اروپایی در استانبول گفت وگوهایی در این رابطه داشت، سه سناریو در این راستا قابل ارزیابی است که در ادامه به آن ها پرداخته شده است. ترتیب این 3 سناریو بر مبنای احتمال وقوع بیشتر است.

یکی از محتمل ترین سناریوها درباره بحث فعال سازی اسنپ بک پیشنهاد تمدید چندماهه (3 تا 6ماهه) مهلت فعال سازی این مکانیسم توسط کشورهای اروپایی به ایران است. همزمان با برگزاری نشست استانبول، خبرگزاری رویترز به نقل از دیپلمات ها مدعی شد که سه کشور اروپایی پیشنهاد تمدید 6ماهه مهلت مکانیسم ماشه را مطرح کرده اند. این رسانه افزود: آن ها در مقابل، این خواسته ها را دارند؛ ورود تهران به مذاکرات با واشنگتن، همکاری کامل با آژانس و ارائه گزارش درباره ذخایر اورانیوم با غنای بالا.

پیش تر دیپلمات های غربی به رسانه انگلیسی فایننشال تایمز گفته اند هرگونه تمدید مهلت فعال سازی سازوکار ماشه از سوی تروییکای اروپایی در صورت به نتیجه رسیدن گفت وگویشان با ایران، برای مدتی چندماهه و مستلزم تصویب قطعنامه ای در شورای امنیت خواهد بود. همچنین لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، پس از گفت وگوهای اروپا با ایران در کنسولگری استانبول نوشت: گفت وگویی معنادار با ایران انجام شد، همراه با یک پیشنهاد مشخص از سوی سه کشور اروپایی/اتحادیه اروپا برای دنبال کردن مسیر دیپلماسی. سه کشور اروپایی آماده اند از مکانیسم بازگشت خودکار تحریم ها (Snapback) استفاده کنند، اما در صورتی که ایران گام هایی بردارد، از تمدید هم استقبال می کنند. ایران این پیشنهاد را رد نکرد.

در این بین شاید یکی دیگر از سناریوها با شانس بسیار بالا با توجه به وضعیت امروز و نه فردا که تبعات زیادی هم به همراه خواهد داشت، فعال شدن مکانیسم ماشه است؛ یعنی ایران با آمریکا، تروییکای اروپا و آژانس به تفاهم های لازم نرسد و اروپا دست به چنین اقدام پرخطری بزند. در صورت محقق شدن این گزینه، یکی از اهرم هایی که ایران در اختیار دارد خروج از ان پی تی یا همان پیمان عدم اشاعه است. با توجه به تهدید اروپایی ها برای فعال کردن این سازوکار تا پایان ماه اوت (اواسط شهریور) نباید از امکان وقوع بالای آن چشم پوشید.

رحمن قهرمانپور، پژوهشگر مسائل بین الملل، پیش تر در این خصوص برای روزنامه دنیای اقتصاد نوشت: هرچند خروج از این پیمان محدودیت های حقوقی خاص خود را دارد و باید به تایید شورای امنیت سازمان ملل برسد، اما صرف اعلام خروج ایران از این پیمان می تواند یادآور بحران خروج کره شمالی از پیمان منع اشاعه در سال 2002 باشد و تنش های سیاسی را افزایش دهد و افزون بر آن ها نظام کنترل تسلیحاتی در دنیا را با یک چالش جدی مواجه کند؛ نظامی که پیمان منع اشاعه یا همان NPT اساس و رکن آن به شمار می رود. همچنین در راستای تلاش ها برای فعال نشدن این گزینه، سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه کشورمان، در نامه ای به دبیرکل و رییس شورای امنیت، ادعاهای تروییکای اروپایی درباره فعال سازی مکانیسم های توافق هسته ای را رد و تاکید کرد این کشورها نباید با سوءاستفاده از قطعنامه ای که خود به آن پایبند نبوده اند، اعتبار شورای امنیت را زیر سوال ببرند.

در نهایت یکی از گزینه هایی که مدنظر ایران است و به نظر می رسد در گفت وگوهای دور قبل در استانبول در خصوص آن صحبت شده است، منصرف کردن اروپا از فعال کردن ماشه است؛ به این معنی که به طور جامع با رایزنی و گفت وگوی طرفین مساله اسنپ بک حل وفصل شود. در این خصوص غریب آبادی با اشاره به اینکه طرف اروپایی پیشنهاد تمدید شش ماهه قطعنامه 2231 را با برخی شروط داد، توضیح داد: اما ما پیشنهاد کردیم که در مورد خاتمه اسنپ بک و قطعنامه 2231 باید گفت وگو کنیم. سه کشور اروپایی حق فعال سازی اسنپ بک را ندارند و قطعنامه 2231 باید در موعد خودش منقضی شود و تاکید بر این شد که متناسب با منافع و امنیت ملی تصمیم گیری خواهد شد.

معاون حقوقی و بین الملل وزارت امور خارجه روز یکشنبه گفت که تلاش ما در جهت جلوگیری از فعال کردن اسنپ بک است؛ البته اگر اسنپ بک فعال شود، از جنبه تحریمی چیزی به تحریم های فعلی اضافه نمی شود، اما آثار روانی خاص خودش را دارد که باید آن را مدیریت کنیم. به گفته ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، غریب آبادی روز یکشنبه در کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت که با چین و روسیه برای پاسخ به فعال سازی فرآیند اسنپ بک هماهنگ هستیم و نشست سه جانبه داشتیم. فارغ از تلاش ایران برای حل وفصل این موضوع، اما بدون تحقق شروط ادعایی اروپایی ها برای حل اسنپ بک، امکان تحقق این سناریو ضعیف است. در گام اول این موضوع مستلزم بازگشت ایران به گفت وگو با آمریکا و از سرگرفتن همکاری با آژانس است.

از همین زاویه است که مساله آژانس در شرایط کنونی محوری است. بقایی در بخش دیگری از صحبت هایش در نشست خبری، به سفر هیات فنی آژانس به تهران کمتر از 10روز آینده پرداخت و گفت که درحال حاضر هیچ بازرسی در ایران حضور ندارد و همکاری های آژانس با ایران قطعا باید براساس مصوبه مجلس تنظیم شود. او با اشاره به اینکه در حالت تعلیق همکاری با آژانس به سر می بریم، گفت: ما در شرایط خاص قرار داریم و منتظر هستیم این دیدار انجام شود.

سخنگوی دستگاه دیپلماسی تشریح کرد: هم ایمنی تاسیسات ما و هم ایمنی بازرسان آژانس ضروری است و حتما لازم است در مورد نحوه تعامل با آژانس تجدیدنظر شود. سفر آتی مقامات آژانس برای این است که در مورد نحوه تعامل با آژانس صحبت کنیم. این سفر، با در نظر داشتن مصوبه مجلس، برای گفت وگو درباره نحوه تعامل است.

همزمان ابراهیم عزیزی، رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی، روز گذشته در فضای مجازی نوشت: هیات آژانس بین المللی انرژی اتمی که هفته آینده به ایران سفر می کند صرفا مجاز به مذاکرات فنی با طرف ایرانی است. هیچ گونه دسترسی به تاسیسات هسته ای یا بازرسی مرتبط طبق قانون مجلس ممکن نیست و چنین مواردی در برنامه دولت و سازمان انرژی اتمی خارج از دستورکار است.

سخنگوی دستگاه دیپلماسی به گمانه زنی ها و ابهامات در خصوص مذاکرات احتمالی در آینده بین ایران با اروپا و آمریکا نیز پاسخ داد. بقایی در پاسخ به این سوال که عراقچی در مصاحبه اخیری که با فایننشال تایمز داشت گفت که پیام های مستقیمی بین او و ویتکاف رد و بدل شده است، با توجه به این موضوع آیا امکان دارد که مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا نیز از حالت غیرمستقیم به مستقیم تغییر پیدا کند، گفت: خیر. این مقام وزارت خارجه درباره مذاکره بعدی با 3 کشور اروپایی نیز توضیح داد: در نشستی که در استانبول برگزار شد تفاهم شد گفت وگوها ادامه داشته باشد و هنوز زمان و مکان مشخصی تعیین نشده است. موضوع مذاکره هسته ای است و ما از ابتدا با جدیت وارد هر روندی شدیم و معتقدیم باید نتیجه مند باشد. آن ها بحث هایی را در بیرون مذاکرات مطرح می کنند که هیچ فایده ای ندارد.