پل سالم، کارشناس ارشد مؤسسه خاورمیانه یا ام ای آی، به وضعیت کنونی خاورمیانه پرداخته است.

به گزارش هم میهن، او در مطلبی در اینباره نوشت: به نظر می رسد توافق بین ایالات متحده و ایران در این مقطع بعید است. ترامپ نشانه های این وضعیت را می بیند و این را هم گفته که بعد از حمله به ایران، او دیگر نیازی به توافق ندارد. این یعنی آتش زیر خاکستر تقابل ایران و اسراییل همچنان می ماند و خطر تشدید تنش در هر لحظه همچنان برقرار است. فعلاً، به نظر می رسد نتانیاهو به ترامپ فرصتی داده تا او بتواند در میانه پایگاه رأی خود به تبعات سیاسی درگیرکردن آمریکا در جنگ دیگری در خاورمیانه رسیدگی کند. خود اسراییل هم فعلاً پیش از برنامه ریزی برای گام بعدش، مشغول ارزیابی اثرات حملات به ایران است.

بدون توافق، ایران می تواند به تمدید دوران آرامش امیدوار باشد، یا نوعی آتش بس حقیقی که در آن هیچ حرکت قابل توجهی برای بازسازی برنامه هسته ای یا حرکت به سمت تسلیحاتی سازی نکند و نیروهای هم پیمانش را هم از حملات جدی به اسراییل یا ایالات متحده دور نگه دارد. در این سناریو، ایران، بعد از مشکلات اخیر، صرفاً از هر آسیب دیگری جلوگیری می کند و زمان می خرد تا بازیابی کند و مسیر ادامه راه را بیابد.

ترامپ شاید با این مشکلی نداشته باشد و با گذر از این موضوع به سراغ موضوعات متعدد دیگری برود که در دستور کار شلوغ و آشفته اش هستند؛ اما نتانیاهو راضی نخواهد بود. او می داند که اسراییل فعلاً موقعیت تعیین کننده و شاید موقتی نسبت به ایران دارد. ترامپ مشتاق بود که روبانی با عنوان 12 روزه روی جنگی ببندد که اسراییل آغازیده بود، اما نتانیاهو جنگ ماه گذشته را صرفاً شروع ماجرا می بیند و شروعی موفق. او شاید چند هفته یا چند ماه دیگر صبور باشد اما منطق راهبردی او می گوید در آینده نه چندان دور به اقدام نظامی مستقیم علیه ایران بازگردد.

محور مقاومت ضربه خورده اما پابرجاست. توانایی آنها برای آزار اسراییل و آمریکا و به صورت بالقوه دیگر دوستان و متحدان ایالات متحده همچنان برقرار است.

حتی در این وضعیت آسیب دیده، حماس به عنوان عضو محور تقریباً دو سال است اسراییل را درگیر جنگ نگه داشته و احتمالاً سال سوم را هم داشته باشد. حوثی ها در یمن توانسته اند با کاهش قابل توجه رفت وآمد دریایی از مسیر کلیدی دریای سرخ، به منافع اسراییل و آمریکا آسیب بزنند و به نظر می رسد بتوانند این را نامحدود ادامه دهند، علی رغم تلاش های متعدد نظامی آمریکا و اسراییل برای متوقف کردن شان. در لبنان، حزب الله هنوز در صحنه است. علی رغم ضرباتی که خورده و پذیرش عقب نشینی از جنوب لیتانی، هنوز خلع سلاح در باقی کشور را نپذیرفته و در همان جنوب لیتانی و نیز در جامعه شیعه، همچنان حزب مسلط سیاسی است. ایران هم به آن نگاه بلندمدت دارد.

در سوریه نیز روند گذار قطعیتی ندارد. نفوذ ایران در عراق در جنگ 12 روزه کم نشده است. محور مقاومت ایران از لحاظ اهمیت راهبردی و کارآیی تا حدی افت کرده اما احتمالاً همچنان مفید دیده می شود و همچنان ارزش ادامه سرمایه گذاری دارد، حتی اگر این سرمایه گذاری نسبتاً کمتر باشد. در واقع، در شرایط فعلی، ممکن است مقامات تهران کاهش تنش را به وضع کنونی با این شدت بالای درگیری و نیز تغییرات جزیی در سیاست کلیشان را به هر گونه تغییر عمده ترجیح دهند.

اما در اسراییل هم معلوم نیست نتانیاهو حاضر باشد یا بتواند اقدامات نظامی اش را به پیروزی های سیاسی تبدیل کند، یا معلوم نیست آیا اسراییل را میان جدالی با پایان باز محصور کرده یا نه. پیروزی در صلح معمولاً به همان سختی پیروزی در جنگ است یا حتی سخت تر. ایالات متحده در بعد از پیروزی های نظامی اولیه اش در افغانستان و عراق این را دریافت؛ اما گذار از پیروزی جنگی به ایجاد صلح و پیروزی در آن، نیاز به تعهدی عمیق و دقیق دارد که نتانیاهو علاقه شدیدی در این زمینه نشان نداده است.

دو سال پس از شروع درگیری، تعریف حداکثری از هدف نابودی حماس این معنا را ایجاد کرده که تا وقتی یک مبارز حماس برپا یا مخفی باشد، هدف اسراییل محقق نشده و جنگ باید ادامه یابد. این نه تنها به حماس راه بسیار آسانی می دهد که اعلام پیروزی مقاومت کند، بلکه نتانیاهو را هم درگیر جنگی در غزه کرده که به نظر ابدی می آید. نتانیاهو توانایی این را ندارد که پیروزی را بپذیرد یا آن را با نوعی ترتیبات پس از جنگ به پیروزی در صلح تبدیل کند. دلیل اصلی هم به نظر این است که هر نوع پایان جنگ که در آن حماس حتی اسماً بر جا مانده باشد، باعث خروج شرکای راست افراطی او از ائتلاف، سقوط دولتش و احتمالاً پایان عمر سیاسی او خواهد بود. این شامل پاسخگویی بابت ناکامی ها در هفت اکتبر و دردسرهای احتمالی قضایی هم می شود.

هرازگاهی صحبت ها دوباره شروع می شوند و باز متوقف می شوند، صحبت ها برای اینکه لااقل آتش بسی موقت و تبادل زندانی انجام شود اما جنگی که در غزه جاری است، در معرض ورود به سومین سال خود است، با ویرانی، مرگ و رنج سنگین برای مردم فلسطین و ادامه حضور گروگان های اسراییل. ادامه جنگ هم به این معناست: تبعات مهمی هم که صلح می تواند داشته باشد، یعنی پیشرفت توافق آمریکا-عربستان-اسراییل که شامل عادی سازی اسراییل و عربستان هم می شود، باید برای همیشه به تعویق بیفتد.

این مسئله برای امنیت و پیشرفت اسراییل بسیار اساسی اما به نظر نتانیاهو نمی تواند دستاوردهای نظامی را به پیشرفت های سیاسی تبدیل کند. در واقع، سخت بتوان درباره اهمیت پایان دادن به جنگ در غزه اغراق کرد، پایان به شکلی که چرخه خشونت را متوقف کند و شرایط را برای ترتیبات صلح آمیز و مطمئن هم در این نقطه و هم در منطقه فراهم کند. این وضعیت بحرانی جدید در غزه شروع شد و کاهش تنش منطقه ای و برقراری صلح هم باید از همان غزه آغاز شود.

سیاست اسراییل در سوریه هم پیچیده و اغلب متناقض است. نتانیاهو مدعی سهمی، لااقل غیرمستقیم در سقوط رژیم اسد است اما هم زمان نسبت به گروه اسلام گرای تندرو که قدرت را به دست گرفته هم نگران است. اسراییل برای دهه ها هم زیستی ناآرامی با دولت اسد داشت، اما در طول چند روز پس از سقوط او، نتانیاهو دستور داد بیشتر نیروهای مسلح سوری نابود شوند و هجومی زمینی را هم آغازید.

در روزها و هفته های اخیر، او حفاظت از دروزی ها در جنوب سوریه را دلیل بمباران وزارت دفاع سوریه و اهدافی بسیار نزدیک به کاخ ریاست جمهوری در سوریه کرد. به رغم ملاحظات و دغدغه های بسیار، ایالات متحده و بیشتر شرکای منطقه ای از رهبر جدید سوریه حمایت کردند و چنین نتیجه گرفتند که او نمایانگر بهترین فرصت برای این کشور جنگ زده است که روبه آینده پیش برود؛ اما به نظر می رسد اسراییل در جهت دیگری حرکت می کند و تلاش می کند تضمین کند این گذار، لااقل با الشرع، موفق نمی شود و سوریه همچنان کشوری شکست خورده و قلمروی متفرق باقی می ماند.

دمشق هم کاملاً روشن کرده که مایل است، ترتیباتی غیرتهاجمی با اسراییل بچیند و در نهایت گزینه صلح را بررسی کند. اینجا هم سؤال این است: آیا نتانیاهو می خواهد رفتن رژیم اسد و بیرون رفتن ایران از سوریه را به اهرمی تبدیل کند و مشوق ظهور کشوری باثبات و متحد شود یا هدف اولیه اش حفظ حضور نظامی بدون محدودیت و بلندمدت و آزادی عمل در سوریه است، حتی اگر نتیجه اش ادامه بی ثباتی و درگیری باشد.

در واقع، مخاطره در سوریه بسیار بالاست. کشورهای عرب حاشیه خلیج[فارس]، ترکیه، اروپا و ایالات متحده مسیری را از الشرع خواسته اند و خود او هم علناً از همین مسیر سخن گفته، حتی اگر طرفداران تندرو او مکرراً در جهت خلاف این مسیر حرکت کنند.

اگر الشرع به این مسیر پایبند بماند، سوریه می تواند نقطه عطفی شود برای خاورمیانه ای که روزبه روز یکپارچه تر و باثبات تر شود؛ اما اگر گذار سوریه شکست بخورد، این کشور می تواند به ورطه سرنوشتی بیفتد، حتی بدتر از آنچه با ادامه رژیم اسد تصور می شد. این ممکن است شامل جنگ فرقه ای و قومی خارج از کنترل در سوریه شود و درگیری هایی که اقلیت ها و دیگر جوامع را نه فقط در سوریه که در لبنان هم گرفتار کند و به دام بیاندازد.

ناکامی گذار ممکن است برای ایران منفعت داشته باشد و ایران دوباره بتواند جای پایی برای خود بیابد، اما اسراییل نباید چنین نگاهی داشته باشد. حکومت تحت رهبری الشرع، سال ها با آنچه باید فاصله دارد و باید بابت حملات و گاهی کشتار غیرنظامیان در دوران صدارتش پاسخ گو باشد اما سرمایه گذاری نتانیاهو در فروپاشی سوریه و ناکامی گذار، سیاست غلطی است.

نتانیاهو تعادل قدرت منطقه را تغییر داده اما از این استفاده نکرده که مسیری طرح ریزی کند، به سمت آینده سیاسی پایدار. برای فلسطینی های غزه، کرانه باختری و اورشلیم شرقی [بیت المقدس شرقی] پیشنهاد او و مسیری که بر اجرایش نظارت کرده، باز هم درگیری با پایان باز، اشغال و آوارگی بیشتر است، بدون هیچ سناریویی که در آن حکمرانی و هم زیستی سیاسی پایدار در کار باشد.

درباره ایران، او هیچ توافقی را نمی خواهد، بنابراین مسیر پیش رو درگیری نظامی با پایان باز است. درباره لبنان و سوریه، برخی سیاست های او کار دولت ها برای احیای خود را بسیار سخت تر می کنند. در توافق قرن واقعی، یعنی توافق بین ایالات متحده، عربستان سعودی و اسراییل هم فرصت های بسیاری هست اما نتانیاهو همچنان به نظر برای تحقق این موضوع بی میل یا ناتوان است.

اتفاقات پس از 7 اکتبر تغییر قابل توجهی در شرایط خاورمیانه ایجاد کرده اند. این فرایند برای سیاست گذاران ایالات متحده، هم سختی های تازه آفریده و هم فرصت های جدید. رییس جمهور ترامپ مکرر نشان داده ترجیح می دهد این مسیرهای تازه به سوی اتمام جنگ ها را پی بگیرد و توافقات ماندگار امضا کند. ترکیه و کشورهای مهم عربی هم با آمریکا هم نظرند. نتانیاهو اکنون در حال حرکت به سمت صلح و یکپارچگی نیست. ایالات متحده فرصتی هر چند گذرا دارد که به روندها شکل مثبت تری بدهد.