فرارو- دکتر عبدالله خلیفه الشایجی استاد علوم سیاسی دانشگاه کویت

به نقل از روزنامه القدس العربی، در ادبیات روابط بین الملل، اصطلاح دیپلماسی قهری به ابزاری گفته می شود که دونالد ترامپ، رییس جمهور ایالات متحده، به خوبی با آن آشناست و آن را با شدت و صراحت به کار می گیرد. ترامپ این شیوه را نه تنها علیه دشمنان، بلکه حتی برای وادارسازی هم پیمانان آمریکا به پذیرش مطالبات واشنگتن به کار می برد؛ تاکتیکی که هرچند اغلب با ژستی پیروزمندانه و دستاوردهای مقطعی همراه است، اما به باور بسیاری از تحلیلگران، فاقد عمق راهبردی هستند.

پس از سه مرتبه تعویق، ترامپ روز 31 ژوییه (نهم مرداد) با صدور دستورات اجرایی جدید، موج تازه ای از سیاست های حمایتی را کلید زد. بر اساس این دستورات، فهرستی بلندبالا از کشورها از همسایگان نزدیک و متحدان قدیمی گرفته تا کشورهای دوست و حتی دولت های فقیر و بحران زده با اقتصادهای شکننده در زمره مشمولان افزایش تعرفه ها و عوارض گمرکی بر صادرات خود به ایالات متحده قرار گرفته اند. این تصمیم که از 8 اوت (17 مرداد) اجرایی می شود، نشانه ای دیگر از اولویت سیاست های انزواطلبانه و فشار اقتصادی کاخ سفید بر منافع جهانی حتی متحدان واشینگتن است.

دیپلماسی قهری در سیاست خارجی ترامپ، صرفاً به کاربرد ابزار تعرفه های سنگین و تهدیدهای اقتصادی محدود نمی شود. این رویکرد، ابعاد گسترده تری پیدا کرده و به عرصه دخالت در امور داخلی کشورها نیز کشیده شده است؛ از مداخله در رویه های قضایی و سیاست خارجی گرفته تا اعمال فشار آشکار بر تصمیمات حاکمیتی حتی در مورد نزدیک ترین متحدان آمریکا.

در حالی که دونالد ترامپ با آغاز دور دوم ریاست جمهوری اش در ژانویه با افتخار وعده داده بود که از رهگذر مذاکره و فشار، ده ها کشور را به امضای توافق نامه های تجاری مطلوب ایالات متحده وادار خواهد کرد، پس از گذشت بیش از چهار ماه، تنها توانسته با هفت کشور متحد و اتحادیه اروپا به توافق برسد؛ نتیجه ای که به مراتب کمتر از ادعاهای اولیه کاخ سفید بود.

علی رغم این دستاورد محدود، رییس جمهور ترامپ اعلام کرده که نرخ تعرفه های گمرکی بر کالاهای وارداتی از حدود 70 کشور را افزایش می دهد؛ تصمیمی که بر اساس میزان تراز تجاری هر کشور با آمریکا متفاوت است. تعرفه ها از 10 درصد برای کشورهایی که تراز تجاری شان به نفع واشینگتن است، آغاز می شود؛ برای کشورهایی که مازاد تجاری اندکی به سود آن ها ثبت شده به 15 درصد می رسد و حتی برای برخی کشورها از جمله شماری از متحدان سنتی آمریکا به 15 تا 50 درصد افزایش خواهد یافت.

شاید شگفت انگیزترین وجه سیاست تجاری جدید دولت ترامپ، رویکرد تنبیهی بی سابقه علیه متحدان دیرینه آمریکا باشد. در تازه ترین موج افزایش تعرفه ها، کانادا، همسایه و شریک راهبردی واشینگتن با نرخ 35 درصدی روبه رو شده، هند با تعرفه 25 درصدی مواجه است و برزیل نیز با نرخ کم سابقه 50 درصد، در صدر فهرست تنبیه شدگان قرار دارند؛ آمیزه ای از سیاست و اقتصاد که با زبان تهدید و اجبار، چهره تازه ای از قدرت نمایی کاخ سفید را به نمایش گذاشته است.

در میان موج جدید سیاست های تجاری ترامپ، اقدام علیه کانادا و مکزیک بیش از همه جلب توجه می کند. رییس جمهور ایالات متحده با افزایش تعرفه های وارداتی از کانادا تا 35 درصد و تعیین مهلت 90 روزه برای مکزیک جهت دستیابی به توافقی تازه، عملاً اصول و تعهدات توافق نامه منطقه آزاد تجاری آمریکای شمالی (نفتا) را زیر سؤال برده است؛ توافقی که قرار بود روابط اقتصادی سه کشور را بر پایه همکاری و اعتماد متقابل تقویت کند. نکته قابل تأمل اینکه کانادا که عضو ناتو، گروه هفت کشور صنعتی و گروه بیست اقتصاد برتر جهان است، اکنون با یکی از بالاترین نرخ های تعرفه ای در تاریخ روابط دو کشور روبه روست؛ آن هم به بهانه ناکامی اتاوا در جلوگیری از عبور محموله های مواد مخدر از مرزهایش به ایالات متحده.

در تحولی قابل تأمل، دونالد ترامپ بار دیگر نشان داد که سیاست خارجی و تجارت را به هم گره زده است. پس از آنکه مارک کارنی، نخست وزیر کانادا اعلام کرد این کشور قصد دارد در نشست آتی مجمع عمومی سازمان ملل متحد در ماه سپتامبر، دولت فلسطین را به رسمیت بشناسد، ترامپ در توییتی تهدیدآمیز هشدار داد که این تصمیم می تواند روند توافق تجاری میان واشینگتن و اتاوا درباره تعرفه های گمرکی را پیچیده تر و پرچالش تر کند. او حتی در پایان این پیام توییتری، بخشی از سرود ملی کانادا را نقل کرد.

این پرسش اساسی مطرح است: چه پیوندی میان تعرفه های گمرکی و تصمیم یک کشور برای به رسمیت شناختن دولت فلسطین وجود دارد؟ در واقع، چنین رویکردی چیزی فراتر از سیاست اقتصادی است؛ ابزاری برای ارعاب، تحریک و تحت فشار قرار دادن نزدیک ترین همسایه و متحد آمریکا؛ سیاستی که در آن مرزهای میان دیپلماسی، اقتصاد و تجارت محو می شود و ابزارهای مشروع به اهرم های تهدید و اجبار تبدیل می شوند. این همان چیزی است که می توان از آن به عنوان گردن کشی دیپلماسی قهری نام برد.

اقدامات تحریک آمیز دونالد ترامپ به همین جا ختم نشد. این بار، رییس جمهور آمریکا مستقیماً برزیل، دهمین اقتصاد بزرگ جهان و عضو کلیدی گروه بریکس پلاس که در کنار روسیه، چین، هند و آفریقای جنوبی یکی از مهم ترین بلوک های جنوب جهانی به شمار می آید، را هدف قرار داد. دونالد ترامپ با تهدیدی بی سابقه اعلام کرد چنانچه روند محاکمه ژاییر بولسونارو، رییس جمهور پیشین برزیل و متحد نزدیکش که به اتهام تلاش برای کودتا پس از شکست در انتخابات تحت پیگرد است، متوقف نشود، تعرفه ای 50 درصدی بر کالاهای صادراتی برزیل به آمریکا از جمله قهوه، نفت و سایر اقلام کلیدی اعمال خواهد کرد.

روابط نزدیک میان دونالد ترامپ و نارندرا مودی، نخست وزیر هند، مانع از آن نشد که رییس جمهور آمریکا متحد هندی خود را آماج حملات تجاری و لفظی قرار دهد. ترامپ در اقدامی تلافی جویانه، تعرفه واردات کالاهای هندی به ایالات متحده را تا 25 درصد افزایش داد؛ تصمیمی که انتقادهای فراوانی را در هند برانگیخت. همزمان، ترامپ در پیامی در شبکه اجتماعی تروث سوشال ، ضمن انتقاد از روابط رو به گسترش هند با روسیه، اقتصاد هند را که از سریع ترین نرخ های رشد در جهان برخوردار است، مرده توصیف کرد. او همچنین به شدت از قراردادهای تسلیحاتی میان دهلی نو و مسکو به ویژه خرید سامانه دفاعی اس 400 انتقاد و دمیتری مدودف، رییس جمهور پیشین روسیه را شکست خورده خواند. ترامپ حتی مدعی شد که هیچ مبادله تجاری واقعی میان هند و روسیه وجود ندارد.

نشانه های افول اعتماد متحدان به سیاست های ایالات متحده بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است. کانادا با تهدید به اقدامات متقابل تجاری در پاسخ به تعرفه های ترامپ از منافع مشاغل داخلی خود دفاع کرد. برزیل نیز وعده داده است که پاسخی متناسب به تعرفه های جدید آمریکا خواهد داد. هند، در واکنش به فشارهای واشینگتن، قرارداد خرید جنگنده های پیشرفته اف 35 را به حالت تعلیق درآورده و اعلام کرده است برای حفاظت از منافع ملی خود، تمام گزینه ها را بررسی خواهد کرد.

در همین حال، ترامپ حتی تعرفه های وارداتی را علیه شرکای کلیدی آمریکا در اتحادیه اروپا، کانادا، ژاپن، کره جنوبی و حتی اسراییل که بطور سنتی در ساختار سیاسی آمریکا مصونیت ویژه ای داشته، افزایش داده است. این رویکرد، جایگاه اسراییل را نیز در کنگره و سنای آمریکا به ویژه در نگاه دموکرات ها، ترقی خواهان و مستقل ها، بیش از پیش زیر سوال برده است. بسیاری از این نمایندگان، به دلیل تداوم جنگ و محاصره نوار غزه توسط اسراییل و اعمال سیاست گرسنگی دادن به غیرنظامیان طی 22 ماه گذشته، این رژیم را اکنون به عنوان باری سنگین و پرهزینه برای منافع آمریکا قلمداد می کنند. از سوی دیگر، کشورهای عربی خلیج فارس نیز پس از حملات به تاسیسات نفتی ابقیق و خریص در سال 2019 و تجربه سیاست های غیرقابل پیش بینی کاخ سفید، به دنبال گزینه های جایگزین و متنوع سازی شرکای راهبردی خود در منطقه هستند.

کمتر سابقه داشته که یک رییس جمهور آمریکا با زبان تهدید، ارعاب و تحقیر با رهبران کشورهای متحد سخن بگوید و رفتار کند. همین رویکرد متکبرانه دونالد ترامپ باعث شد تا روزنامه معتبر اقتصادی فایننشال تایمز در مقاله ای تحلیلی با عنوان انتقادی ترامپ، ویرانگر متحدان جهانی ، سیاست خارجی او را زیر ذره بین قرار دهد. این لحن و رفتار، نه تنها اعتماد و احترام متحدان واشینگتن را به شدت کاهش داده، بلکه شکاف های عمیقی در اتحادهای سنتی آمریکا ایجاد کرده است؛ روندی که به نظر می رسد ترامپ، بدون توجه به پیامدهای بلندمدت، همچنان بر آن پافشاری می کند.