فرارو- پژوهش های جهانی در طول چند دهه نشان می دهند که کیفیت روابط انسانی، مهم ترین عامل در افزایش شادی و رفاه فردی در فرهنگ های گوناگون است.

به نقل از ام آی تی پرس، ​ بررسی های چنددهه ای در سطح جهانی نشان می دهد که یک عامل، فرای مرزهای جغرافیایی و فرهنگی، نقشی اساسی در رفاه روانی انسان ها ایفا می کند: کیفیت روابط اجتماعی و خانوادگی. از سال 1981، پروژه پیمایش ارزش های جهانی (World Values Survey) با هدف بررسی دیدگاه ها، باورها و اولویت های مردم در بیش از 100 کشور آغاز شده و داده های گسترده ای را در زمینه رفاه و رضایت از زندگی جمع آوری کرده است.

این پایگاه داده بزرگ، بستر مناسبی را برای تحلیل روندهای زمانی و مقایسه های فرهنگی فراهم آورده و به دانشمندان اجازه داده تا با تکیه بر نتایج آن، عوامل کلیدی مؤثر بر شادی و رفاه انسان ها را شناسایی کنند.

یکی از چهره های برجسته در این زمینه، جان هلیول، اقتصاددان و ویراستار گزارش جهانی شادی است. او در همکاری با رابرت پاتنام، جامعه شناس مشهور، در سال 2004 به بررسی نتایج پیمایش های صورت گرفته از سال 1980 تا 1997 پرداخت؛ داده هایی که بیش از 87 هزار نفر از 46 کشور را در بر می گرفت. یافته های این تحلیل، پنج عامل اصلی در تعیین سطح رضایت از زندگی را مشخص کرد:

1. روابط عاشقانه و خانوادگی

2. وضعیت مالی

3. شغل

4. جامعه و دوستان

5. سلامت

به وضوح، چهار مورد از پنج عامل مهم در این فهرست، به نوعی با روابط انسانی مرتبط هستند. چه رابطه عاشقانه باشد، چه روابط خانوادگی، اجتماعی یا شغلی، آنچه پایه های زندگی مطلوب را شکل می دهد، کیفیت تعاملات انسانی است. سؤال اساسی آن است که چرا روابط تا این اندازه اهمیت دارند؟ برخی نظریه پردازان پاسخ این پرسش را در الگوهای هدف محور از رضایت می یابند؛ مدل هایی که رفاه را وابسته به امکانات محیطی می دانند. روت فینهون، جامعه شناس هلندی، در نظریه خود تأکید می کند که زیست پذیری (شرایط محیطی مطلوب) و توان زندگی (ظرفیت فرد برای بهره گیری از این شرایط)، هردو توسط روابط انسانی تقویت می شوند. در همین راستا، روان شناس مثبت گرا، رابرت بیسواس-دینر، پیشنهاد می کند که روابط می توانند تا حدی آثار روانی ناشی از فقر مادی را کاهش دهند.

پژوهش های دیگر نیز اهمیت این روابط را تأیید می کنند. در یکی از مطالعات، نزدیک به 60 هزار نفر در 42 کشور بررسی شدند و نتیجه نشان داد که وضعیت تأهل همبستگی مثبتی با سطح رفاه دارد. در مقابل، جدایی از شریک زندگی تأثیر منفی قابل توجهی بر سلامت روان دارد. دلایل این اثرگذاری ممکن است هم به نیاز پیوندهای انسانی مربوط باشد و هم به مزایای عینی و ملموسی که چنین روابطی فراهم می آورند؛ مانند تقسیم وظایف، حمایت عاطفی و اهداف مشترک. با این حال، فرهنگ نیز نقش مهمی در میانجی گری این اثرات دارد. برای مثال، در برخی فرهنگ ها، زندگی مجردی با هزینه های اجتماعی بیشتری همراه است و به همین دلیل تأثیر ازدواج بر رفاه بیشتر به چشم می آید. حتی تأثیر بیوه گی نیز بسته به جایگاه فرهنگی بیوه ها متفاوت است. اما به رغم تفاوت های فرهنگی، در اکثر جوامع، روابط خانوادگی پایدار و همراه با محبت، یکی از قوی ترین پیش بینی کننده های رفاه محسوب می شوند.

علاوه بر خانواده، شبکه های اجتماعی گسترده تری مانند دوستان و جامعه نیز نقشی اساسی دارند. پاتنام و هلیول با استفاده از مفهوم سرمایه اجتماعی که توسط پیر بوردیو معرفی شده، توضیح می دهند که این سرمایه شامل منابعی است که فرد از طریق عضویت در شبکه های پایدار و به رسمیت شناخته شده از روابط متقابل به دست می آورد. سرمایه اجتماعی ممکن است فردی باشد (روابط نزدیک) یا جمعی (توان جامعه برای تحقق اهداف مشترک)، و در قالب های مختلفی چون اعتماد اجتماعی، مشارکت نهادی، همبستگی درون گروهی و پیوندهای بین گروهی ظاهر شود. اهمیت این سرمایه در رفاه، مثال های روشنی دارد. در یکی از مطالعات در فنلاند، پژوهشگران متوجه شدند اقلیت سوئدی زبان یک منطقه ساحلی، به طور قابل توجهی سالم تر و طولانی تر از اکثریت فنلاندی زبان زندگی می کنند. این در حالی بود که دو گروه از نظر ژنتیک، وضعیت اقتصادی، سطح تحصیلات و دسترسی به خدمات درمانی تفاوتی نداشتند.

پژوهشگران این اختلاف را به سطح بالاتر سرمایه اجتماعی در میان جامعه سوئدی زبان نسبت دادند؛ از جمله مشارکت داوطلبانه، شبکه های دوستی گسترده و حضور فعال در فعالیت های مذهبی. با وجود این شواهد، متأسفانه در برخی جوامع مدرن به ویژه در غرب، اهمیت روابط انسانی در حال کم رنگ شدن است. نظریه پردازان، فردگرایی روزافزون را عامل این روند می دانند؛ نگرشی که در آن، انسان بیشتر به عنوان موجودی مستقل، خودبسنده و جدا از گروه ها درک می شود. در نقطه مقابل، فرهنگ های جمع گرا بر پیوند با دیگران و اهداف گروهی تأکید دارند. هرچند این دوگانه شرق/غرب در برخی موارد ساده سازی بیش از حد است، اما به عنوان یک کلیت قابل بررسی، می تواند بازتاب هایی واقعی در تجربه های انسانی داشته باشد.

این نگرش فردگرایانه، حتی در علم روان شناسی غربی نیز نمود دارد. بسیاری از مفاهیم رایج در روان شناسی مثبت گرا از جمله عزت نفس ، خودمختاری و اصالت نیز بازتاب همین دیدگاه فردمحور هستند. یکی از آثار شناخته شده در این حوزه، پژوهش سونیا لیوبومیرسکی و همکارانش است که سهم عوامل مختلف در شادی را بررسی کرده اند. آن ها معتقدند تنها حدود 10 درصد از تغییرات در شادی، به شرایط اجتماعی مربوط می شود، در حالی که 50 درصد به ژنتیک و 40 درصد به فعالیت های هدفمند مانند مدیتیشن و تمرین قدردانی بازمی گردد. با این که این تحلیل ها مفیدند، اما گاه به شکل نادرستی تفسیر می شوند.

رقم 10 درصد، اگر هم در سطح جمعیت درست باشد، لزوماً در مورد هر فرد صادق نیست. در واقع، در شرایط اجتماعی دشوار، این رقم می تواند بسیار بالاتر باشد. برای مثال، مردان در پایین ترین طبقه اقتصادی در انگلستان سه برابر بیشتر از ثروتمندترین ها در معرض اختلالات روانی رایج هستند. شواهد فراوان دیگری نیز نشان می دهد که شرایط اجتماعی تأثیر چشمگیری بر سلامت جسم و روان دارند. با وجود جریان های قوی فردگرایانه در برخی فرهنگ ها، نمی توان از اهمیت بنیادین روابط انسانی در سلامت روان و رفاه اجتماعی چشم پوشی کرد. خوشبختانه، این واقعیت جهانی و بین فرهنگی می تواند مسیری برای تجدیدنظر در ارزش گذاری های فرهنگی باشد؛ به ویژه در جوامعی که روابط انسانی را به حاشیه رانده اند. تنها کافی ست آنچه همواره اهمیت داشته را دوباره به رسمیت بشناسیم.