خاورمیانه به ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس، با شتابی بی سابقه در حال تبدیل شدن به یکی از قطب های جهانی در زمینه هوش مصنوعی است. سرمایه گذاری های چند میلیارد دلاری، احداث مراکز داده عظیم، و همکاری با غول های فناوری مانند OpenAI، گوگل و مایکروسافت تنها بخشی از نقشه راه آینده دیجیتال منطقه هستند. اما در دل این رویا، یک بحران خاموش در حال رشد است: بحران آب.

به گزارش تجارت نیوز، در حالی که توسعه فناوری و هوش مصنوعی نیازمند زیرساخت های پیچیده و پرمصرف مانند مراکز داده است، خاورمیانه یکی از کم آب ترین مناطق جهان به شمار می رود. این تضاد، اکنون به یکی از بزرگ ترین چالش های استراتژیک منطقه تبدیل شده است.

مراکز داده که به عنوان مغزهای پردازشی هوش مصنوعی عمل می کنند، برای عملکرد خود به حجم بالایی از آب نیاز دارند. این آب عمدتاً برای خنک سازی تجهیزات پردازشی استفاده می شود که در دمای بالا عملکرد خود را از دست می دهند.

طبق گزارش شرکت تحقیقاتی Mordor Intelligence، مصرف آب در مراکز داده خاورمیانه و آفریقا از 119 میلیارد لیتر در سال 2025 به بیش از 426 میلیارد لیتر در سال 2030 خواهد رسید. امارات متحده عربی به تنهایی پیش بینی می شود که تا سال 2030 61 میلیارد لیتر آب در سال مصرف کند.

برای درک بهتر این ارقام، کافی است بدانیم که یک مرکز داده 1 مگاواتی سالانه 25.5 میلیون لیتر آب مصرف می کند — معادل مصرف روزانه آب برای 300 هزار نفر. به عبارتی دیگر، هر مرکز داده معادل مصرف آب یک شهر کوچک است.

پردیس هوش مصنوعی استارگیت در امارات، یکی از بزرگ ترین پروژه های منطقه ای است که با ظرفیت 1 گیگاوات توسط شرکت G42 و OpenAI پشتیبانی می شود. همچنین، عربستان سعودی اعلام کرده که تا سال های آینده ظرفیت مراکز داده خود را به 2200 مگاوات افزایش خواهد داد.

این زیرساخت ها در کنار حضور روزافزون شرکت هایی نظیر گوگل، مایکروسافت و آمازون وب سرویس، قرار است خلیج فارس را به دروازه دیجیتال اتصال آسیا، اروپا و آفریقا تبدیل کنند. اما سوال مهم اینجاست: این توسعه فناورانه تا چه حد با ظرفیت زیست محیطی منطقه سازگار است؟

بر اساس شاخص موسسه World Resources Institute، کشورهای حوزه خلیج فارس نظیر امارات، عربستان و قطر در بین پرمصرف ترین کشورهای جهان از نظر منابع آبی قرار دارند؛ جایی که مصرف روزانه سرانه آب بیش از 500 لیتر است تقریباً سه برابر میانگین مصرف در اروپا.

دمای بالای تابستان های خلیج فارس (که در مواردی به 50 درجه سانتی گراد می رسد)، نیاز به خنک سازی تبخیری را افزایش می دهد. سیستم های خنک کننده سنتی به حجم بالایی از آب تمیز متکی هستند که در این مناطق کمیاب است. این مسأله باعث شده که هوش مصنوعی و زیرساخت های آن، خود به یک تهدید برای امنیت آبی ملی تبدیل شود.

حتی طبق داده های منتشر شده، مدل GPT-3 از شرکت OpenAI که نسخه ای از ChatGPT را پشتیبانی می کند، در هر 10 تا 50 پاسخ حدود 500 میلی لیتر آب مصرف می کند.

برای تأمین آب مورد نیاز، بسیاری از کشورهای خلیج فارس به نمک زدایی از آب دریا روی آورده اند. عربستان سعودی هم اکنون دو کارخانه عظیم آب شیرین کن دارد که روزانه بیش از 1 میلیون مترمکعب آب تولید می کنند. با این حال، این فرآیند بسیار انرژی بر است و عمدتاً با سوخت های فسیلی انجام می شود، که خود تناقضی با شعارهای اقلیمی و سبز دولت هاست.

برخی شرکت های پیشرو در حال آزمودن روش های جایگزین خنک سازی هستند.

با این وجود، این راهکارها هنوز در مقیاس بزرگ اقتصادی اثبات نشده اند و هزینه های بالایی دارند.

بر اساس برآوردهای کارشناسان، اگر مصرف فعلی ادامه یابد، تقاضای آب از سوی مراکز داده تا سال 2027 ممکن است از عرضه آب موجود در منطقه فراتر رود.
آژانس بین المللی انرژی هشدار داده که کشورهای خلیج فارس باید تا سال 2030، ظرفیت تولید برق خود را دو برابر کنند تا بتوانند از پس نیاز انرژی ناشی از نمک زدایی و مراکز داده برآیند.

این مسأله حتی بازارهای مالی را هم تحت تأثیر قرار داده است. صندوق های سرمایه گذاری با تمرکز بر پایداری (ESG) خواستار افشای عمومی میزان مصرف آب شرکت های فناوری در پروژه های خلیج فارس شده اند.

به نقل از restofworld، هوش مصنوعی می تواند آینده اقتصادی خلیج فارس را از وابستگی به نفت به رشد دیجیتال پایدار هدایت کند. اما بدون یک برنامه ریزی هوشمندانه برای مدیریت منابع طبیعی به ویژه آب، این آینده فناورانه ممکن است با بحران روبرو شود.

تحقیقات و نوآوری ها در حوزه خنک سازی پایدار، بازچرخانی آب، استفاده از منابع جایگزین مانند رطوبت جو و سیستم های حلقه بسته، می توانند راه نجات باشند.

همان طور که آنیتا نوری می گوید: منطقه ما سرزمین نوآوری است؛ اگر اراده باشد، راه هم پیدا می شود.