مهناز مستقل ترین زنی است که به تصویر کشیدم این جمله ای بود که سعید روستایی کارگردان زن و بچه در کنفرانس خبری این فیلم در جشنواره کن به زبان آورد. فارغ از اینکه اطلاق واژه مستقل به زنان در این روزها تا چه حد، نقل محفل فضای مجازی و صفحات اینفلوئنسرهای اینستاگرامی است اما قطع به یقین کاراکتر زن اصلی تازه ترین فیلم روستایی، باید واجد مولفه هایی باشد تا بتوان او را مستقل خواند.

به گزارش ایرنا، اگر تعریف کارگردان جوان ما از زن مستقل، همان تعریف پیج های اینستاگرامی باشد، به احتمال زیاد از واژه درستی استفاده کرده است. زنانی که با گرفتن ژست استقلال این روزها در فضای مجازی دیگر زنان را برای رسیدن به استقلال تشویق می کنند، همان زنانی که بقیه را برای هر آنچه در زندگی شان رقم نخورده، مقصر می دانند البته که سودای پیشرفت دارند اما جامعه، خانواده و اطرافیان را نیز برای نشدن ها مقصر می دانند و ای بسا بیش از تمرکز برای پیشرفت، به دنبال انتقام اند.

اما اگر تعریف او از مستقل، زنانی باشد که بیش از حرف، در میدان عمل پا گذاشته اند و دیگران را بابت اشتباهات خودشان سرزنش نمی کنند، می پذیرند و بیش از درجا زدن، رو به جلو حرکت می کنند، باید گفت که زن و بچه ذره ای به این تعریف نزدیک نشده است.

روستایی در سه اثر قبلی، بی آنکه فتوای ارائه تصویر زن مستقل را سر داده باشد، این ویژگی را تا حدی به برخی زنان قصه اش اعطا کرده بود. سمیه در ابد و یک روز برخلاف همه فراز و نشیب ها و پذیرش ازدواج با یک تبعه افغانی، بی آنکه کسی را مقصر وضعیت زندگی خودش بداند، مسیر زندگی اش را تغییر می دهد و تن به خواسته برادرش نمی دهد.

هرچند زمزمه تغییر پایان بندی ابد و یک روز شنیده شده اما بازگشت سمیه به خانه، محتمل ترین پایانی بود که روستایی با توجه به منحنی شخصیت سمیه، می توانست برای او در نظر بگیرد.

یا کاراکتر لیلا در برادران لیلا با وجود اینکه دیگران را نیز مقصر می داند، اما دست روی دست نمی گذارد و برای تغییر تلاش می کند. اوست که پیش برنده و کنشگر است و می خواهد خانواده را در وضعیت بهتری قرار دهد.

با این اوصاف کاراکتر مهناز در زن و بچه منفعل ترین زنی است که روستایی به تصویر کشیده؛ زنی بیوه که پس از اتفاق هولناکی که برای پسرش می افتد به جای پذیرش اشتباه خودش، انگشت اتهام خود را به سمت دیگران می گیرد و در نهایت به ساده انگارانه ترین شکل ممکن همه چیز را می پذیرد.

انتقام از حمید، زندگی او را مختل نمی کند یا انتقام از پدر شوهر نیز ناکام می ماند؛ چرا که هر دو پیچش های داستانی تحمیلی نویسنده به قصه هستند که چون نویسنده شخصیت را به درستی شکل نداده، در نهایت و پس از آنکه کاراکترش از نفس افتاد، او را تسلیم می کند.

به نظر می رسد آنچه زن و بچه نتوانسته در آن موفق عمل کند، تعدد موضوعاتی است که برخلاف فیلم های قبلی اجازه تمرکز بر روی موضوعی خاص را از کارگردان گرفته؛ روستایی در زن و بچه به آموزش و پرورش نقد دارد، به سیستم قضایی نقد دارد، به روابط عاطفی و خیانت ها و همچنین به روابط خانوادگی نقد دارد. همه اینها باعث پخته شدن آش شلم شوربایی شده که قدرت تمرکز بر یک خط داستانی را از او گرفته اند.

اگر در ابد و یک روز و برادران لیلا ، فقر هسته مرکزی قصه بود و کاراکترها خصوصا کاراکتر اصلی در نسبت با آن تعریف می شد و همین به استقلال حداقل فکری او ختم می شد، حالا و در زن و بچه نه تنها هسته مرکزی خاصی وجود ندارد بلکه مهناز وسط همه نقدهای کارگردان به موضوعات گوناگون قرار گرفته و طبیعتا که قدرت استقلال از او سلب و نهایتا تسلیم می شود.

همین اتفاق است که باعث می شود شخصیت مهناز به عنوان زنی که در فاصله کمی دو اتفاق هولناک را در زندگی تجربه کند، تا این میزان از مخاطب دور باشد و تماشاگر نتواند در طول 2 ساعت و 10 دقیقه تماشای اثر به او حق بدهد و با او همراه شود. دلیل آن نیز این است که دوربین به جای نزدیک شدن به مهناز در چند بزنگاه، تا حد ممکن از او دوری می کند و شخصیت او برای مخاطب شکل نمی گیرد. ما نمی دانیم که او پس از اتفاقات روز خواستگاری نسبت به خواهرش چه حسی دارد، نسبت به پارتنر سابقش چه احساساتی را تجربه می کند و از همه مهم تر بر سر اعتماد او چه بلایی آمده است؟

مطابق با تعاریف فیلمنامه نویسی، درام وقتی شکل می گیرد که شخصیت پس از عبور از رنج و سختی و غلبه بر آن، با مانع دیگری مواجه شود و در اینجاست که نوع مواجهه او با این اتفاق و با توجه به پیشینه مخاطب از شخصیت، درام می سازد.

در زن و بچه اما با وجود اینکه قصه از خواستگاری و بسیار دیر شروع می شود، اما روستایی هیچ استفاده ای از پرده ابتدایی فیلمش نمی کند و به جز تمرکز بر کاراکتر علیار و اندک معرفی از شخصیت حمید با بازی پیمان معادی، هیچ کدام از شخصیت ها را به ما معرفی نمی کند.

حتی اولین مواجهه ها با مهری خواهر مهناز، که نقطه عطف اول قصه را در خواستگاری رقم می زند، کمی پیش از خواستگاری اتفاق می افتاد و هیچ انگیزه ای از سوی او برای تماشاگر تعریف نمی شود. بعدتر البته می بینیم که او نیز تلاشی برای تغییر نمی کند و تسلیم شرایط می شود.

علاوه بر مهری، مادر مهناز با بازی فرشته صدرعرفایی نیز به جای آنکه انگشت اتهام را به سمت دخترانش بگیرد، بر سر دیگری فریاد می کشد و در نهایت نیز با سیاه بخت شدن دخترانش کنار می آید. حالا وقت آن است که هم کارگردان و هم کسانی که به این جمله کارگردان حق دادند از خود بپرسند، دقیقا از کدام شخصیت مستقلی حرف می زنند که با ظاهرسازی و شلوغ کاری به سبک کارگردان اثر، دیگران را متهم می کنند و در آخر هم تسلیم شرایط می شوند؟.