فریدون مجلسی، دیپلمات پیشین و کارشناس مسائل بین الملل، در روزنامه اعتماد در یادداشتی با عنوان آزمون بزرگ برای دیپلماسی ایران پس از جنگ 12روزه ضمن تأکید بر پرهیز از جنگ دوباره نافرجام با رژیم صهیونیستی و حامیانش، بر لزوم اهمیت مذاکره در شرایط کنونی کشور پرداخته است.

او در این زمینه نوشت: واقعیت آن است که ایرانیان هنوز به دلیل جنگ 12روزه و خساراتی که وارد شد، خشمگین هستند و به خود نیامده اند. بسیاری از مردم نگران عواقب اقدامات تحریک کننده برخی از جریانات تندروی داخلی هستند که ناخواسته ممکن است منجر به تهدید امنیت ملی کشورمان شود.

تحولات بعد از حمله 7 اکتبر 2023 و خروج تهران و تل آویو از منطقه خاکستری و انجام عملیات وعده صادق 1 و 2 این گزاره که معادلات ژئوپلیتیکی منطقه در حال ورود به عرصه جدیدی است را تقویت کرد و بر آن صحه گذاشت. در این میان اولتیماتوم های مکرر و ادعایی امریکا مبنی بر کشاندن ایران به پشت میز مذاکره شرایط را نیز سخت تر کرد.

با این حال حمله گستاخانه و تجاوزکارانه اسراییل به ایران خشم مردم ایران را افزایش داد. هرچند تجاوز امریکا به تاسیسات هسته ای کشورمان با توجه به اولتیماتوم ها و هشدارهای ادعایی واشنگتن به تهران درباره توقف غنی سازی سناریویی احتمالی قلمداد می شد و تحققش محتمل بود، از همین رو می توان گفت امروز آن دیوار شرم و بردباری که از یک ابرقدرت انتظار می رفت شکسته شد. اکنون اما موج آغازین آن تکانه، اندکی التیام یافته اما هنوز عبارات خشمگینانه و احساسی از دوطرف منازعه شنیده می شود.

ایران همچنان سرسختانه و قاطعانه بر مواضع خود مبنی بر حق غنی سازی تاکید دارد و امریکا نیز ضمن تکرار هشدار خود در باب اینکه هرگز به جمهوری اسلامی اجازه دستیابی به سلاح اتمی را نخواهد داد، همچنان ادعا می کند که در صورت تکرار غنی سازی بار دیگر تاسیسات هسته ای کشورمان را بمباران خواهد کرد.

با این همه اگر قرار به تکرار مواضع دو طرف باشد، تکرار واکنش ها نیز محتمل، این گزاره از این منظر مهم است که آزموده را نیازماییم! در این میان صرفا زمان حمله ادعایی بعدی مشخص نیست، اینکه همزمان با تاکید تهران بر حق غنی سازی خود فرصتی ایجاد می شود و تل آویو و واشنگتن به بهانه پیشرفت برنامه هسته ای کشورمان تاسیسات ایران را هدف قرار خواهند داد، لذا منطق و عقلانیت حکم می کند که در شرایط دشوار اقتصادی، در شرایطی که کمبودها و مشکلات شهری و تنهایی استراتژیک نیز به چالش ها اضافه شده، از تکرار جنگ بی فرجام اجتناب شود، بنابراین به نظر می رسد راهی غیر از مذاکره باقی نمانده است. با این همه مذاکره در مقطع کنونی مانند دوره های پیشین نخواهد بود، بلکه فرآیند مذاکره پس از جنگ و خسارات وارده بسیار حساس خواهد بود.

اگرچه امریکا خواهان توقف مطلق غنی سازی اورانیوم توسط ایران است، اما تهران در مذاکره شاید بتواند با ایجاد اعتمادسازی در این زمینه، حق غنی سازی صلح آمیز را زیرنظر آژانس بین المللی انرژی اتمی به تایید برساند، خصوصا اگر برای انجام آن توافقی جمعی نسبت به تشکیل یک کنسرسیوم بین المللی در ایران حاصل شود.

در همین راستا و در صورت تحقق چنین فرضیه ای تا حدودی چشم انداز مذاکره را امیدبخش و به عبارتی جنگ گریز و همزمان راهگشای رفع تحریم ها می دانم؛ گزاره و ابتکار عملی که ما را به قافله رو به پیشرفت جهانی بازمی گرداند، زیرا سناریوی دوم یعنی جنگ به معنی انهدام است. فرض سوم اما منجمد شدن در شرایط کنونی و حفظ وضع موجود است که هم خطرناک است و هم معادل زندگی نومیدانه در اقتصادی نابارور.

اخیرا هشدارهایی توسط مقامات رسمی کشورمان داده شده که نشان از پیچیده تر شدن اوضاع در صورت توسل کشورهای اروپایی به مکانیسم ماشه است. این پیچیدگی احتمالا نتیجه واکنش تهران به کنش مخرب اروپایی ها و بازگرداندن تحریم ها علیه ایران است.

پس از بمباران سایت های هسته ای گزارش هایی ادعایی درباره اینکه 400 کیلوگرم اورانیوم غنی سازی شده پیش از حملات امریکا همچنان دراختیار ایران است، منتشر شد. همزمان گفته می شود که آسیب وارده به تاسیسات اندک بوده و پس از تعمیر بخش های آسیب دیده غنی سازی ازسر گرفته خواهد شد، اما مقامات ایرانی در موضع گیری تازه خود صراحتا اعلام کردند که آسیب به تاسیسات هسته ای کشورمان جدی بوده است. همزمان کشورهای غربی ادعا کردند مواد غنی شده در دل کوه مدفون شده است.

در این میان با نزدیک شدن به پایان ضرب الاجل مکانیسم ماشه، مواضع اروپایی ها نیز تندتر شده است. مقامات ایرانی اما با استناد به مفاد توافق برجام، استفاده سه کشور اروپایی از اسنپ بک را غیرقانونی تلقی کردند. به گفته تهران، ایران پس از خروج امریکا از برجام اجرای تعهدات برجامی را بر خود لازم ندانسته و رعایت محدودیت های تعریف شده در این توافق را بر خود لازم ندانسته است.

حال نیز ایران برای آغاز دور جدید مذاکرات با واشنگتن، پیش شرط هایی را اعلام کرده است ازجمله پرداخت غرامت ناشی از حمله غیرقانونی به کشورمان؛ پیش شرطی که گاهی بدین شکل تعبیر شده که ایران خود را بی نیاز به مذاکره در شرایط پرتهدید و بی اعتمادی می داند، اما حقیقت آن است که هشدار تروییکای اروپایی مبنی بر توسل به ماشه همزمان با تشدید فشارها ازسوی واشنگتن، چندین سال است که آغاز شده؛ این گروه از بازیگران بارها خط و نشان کشیده و حتی مدعی شده اند ایران به دنبال خرید زمان و عبور از ضرب الاجل تعریف شده برای فعال شدن ماشه است؛ ادعایی که بارها توسط مقام های رسمی کشورمان رد شد.

اکنون اما پس از جنگ 12روزه شرایط قدری متفاوت شده است. قطعنامه 2231 در آستانه منقضی شدن است. در چنین شرایطی به باور من اگر تفاهمی چندجانبه و سریع بر پایه اعتمادسازی و توافق در زمینه غنی سازی و رفع تهدید محقق نشود توسل آنان به آن مکانیسم ماشه قطعی خواهد بود.

موضع گیری در قبال تحرکات مخرب غرب همواره یکی از مبانی سیاست خارجی جمهوری اسلامی بوده است. مثلا در برخی احکام قضایی از انگلیس به عنوان دولت متخاصم نام برده اند. تشدید تنش ها میان ایران و اروپا بالاخص بعد از آغاز جنگ اوکراین و روسیه و اتهاماتی را که دول غربی درباره این موضوع علیه ایران مطرح کردند سطح روابط میان تهران و تروییکای اروپایی را به پایین ترین حد ممکن رسانده است.

حال نیز تنها اهرم این کشورها در شرایطی که ازسوی واشنگتن نیز به دلیل جنگ اوکراین تحت فشار قرار دارند، تهدید به بازگشت تحریم ها علیه ایران است. حال سوال این است، واکنش جمهوری اسلامی ایران به چنین رویکرد مخربی چه خواهد بود؟ به باور من واکنش تهران باید با مدارا و عقلانیت همراه باشد.

هرچند که به تعبیر من بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی بعد از بمباران تاسیسات هسته ای کشورمان تقریبا فرصت حضور خود در ایران را از دست داده اند، اما انتشار زمزمه هایی از ادامه همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی حکایت از روزنه ای از امید دارد؛ فارغ از اینکه تهران تاکید داشته و دارد که در چارچوب پیمان عدم اشاعه هسته ای (ان پی تی) از حق غنی سازی اورانیوم برخوردار بوده و هست.

حال دلیل آنکه گفته می شود این روزنه؛ روزنه ای کوچک است به این دلیل است که نهاد پادمانی ماموریت نظارت بر صحت عملکرد فعالیت های هسته ای کشورها را برعهده دارد، اما به نظر می رسد اگر توافقی هم میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی حاصل شود نهاد پادمانی نیز وظایف خود را برمبنای تصمیمات شورای حکام انجام می دهد.

شورای حکام نیز تابع جو عمومی و جانبدارانه قدرت های بین المللی نسبت به جمهوری اسلامی است، لذا چندان نمی توان انتظار تحول چشمگیری را حتی در صورت ادامه همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی در راستای کاسته شدن از سطح تنش ها داشت.

درنهایت اما باید گفت جنگ دوازده روزه میان ایران با امریکا و اسراییل و البته ضربات متقابلی که ایران به دشمن وارد کرد آلام مردم صلح دوست ایران را حل نمی کند. برای مردم ایران پرهیز از وقوع جنگ مهم است. تقابل نظامی و تجاوز آشکار به ایران این نکته را آشکار کرد که اسراییل و امریکا جبهه ای واحد هستند، از همین رو امروز بیش از هر زمان دیگری به عقلانیت برای پرهیز از ورود به جنگی دیگر نیاز داریم.

در مقطع کنونی حفظ زیرساخت های صنعتی و اقتصادی و همزمان گشودن مسیرهایی برای شکوفایی توسعه، بر هر تصمیم دیگری اولویت دارد. نمی توان به مقوله هایی چون دوگانه غلط جنگ یا مذاکره نگاهی حیثیتی فردی و شخصی و شعاری داشت.

مسوولیت بقا و تامین بهزیستی جامعه نیاز به شهامت و پذیرش شرایطی دارد، اما در هر حال صلح و آسایش ملت بهایی دارد که باید پرداخت شود. ایران ثروتمند است و با رفع تحریم و بازگشت به عرصه بین المللی و آرامش و رفع التهاب و تنش، می تواند اعتبار جهانی خود را بازیابد و در سایه قدرت علمی و اقتصادی و صنعتی از توان دفاعی مطمئن و قابل پشتیبانی بهره مند باشد.