فرارو- طناز سادات حسینی فر؛ در کشور حدود 6 میلیون زن سرپرست خانوار زندگی می کنند. از این تعداد، بیش از 3 میلیون نفر فاقد بیمه هستند که نشان می دهد یا شغل ثابت ندارند یا در مشاغل غیررسمی فعالیت می کنند.

به گزارش فرارو، آمارها نشان می دهد بیش از 93 درصد خانوارهایی که سرپرست آن ها دارای شغل موقت است، یا پروتیین مصرف نمی کنند یا تنها یک بار در هفته آن را مصرف می کنند. بر اساس یک گزارش میدانی، سهم زنان سرپرست خانوار از این گروه 43 درصد است.

از طرفی به گفته برخی کارشناسان، بخش قابل توجهی از زنان سرپرست خانوار با مشکلات اقتصادی، دسترسی محدود به بیمه، وام، محیط زندگی مناسب و مشاغل پایدار مواجه هستند و به بیان ساده در دهک پایین جامعه قرار می گیرند. سوال این است که این عوامل چه تاثیری بر کیفیت زندگی آن زن و خانواده اش می گذارد؟

داده ها نشان می دهد زنان در ایران، چه سرپرست خانوار باشند و چه نباشند، با محدودیت های ساختاری در بازار کار مواجه هستند. بر اساس گزارش روزنامه شرق، یکی از این محدودیت ها بازار مردسالارانه است که بخش قابل توجهی از فرصت های شغلی زنان سرپرست خانواده را در حوزه کارهای موقت، غیررسمی و فاقد بیمه متمرکز می کند. از طرفی آمارها نشان می دهد که فرصت شغلی برای زنان در جامعه امروز ایران بیشتر است. در مورد چرایی این مساله وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در گفت وگویی گفت: به این دلیل که دستمزد پایین تری را می پذیرند یا آقایان با توجه به هزینه های زندگی ترجیح می دهند از بازار کار رسمی خارج شوند.

به علاوه، بررسی سهم گروه خوراکی ها در تورم ماه های اخیر نشان می دهد قدرت خرید خانوارهای دهک های پایین کاهش یافته است. با توجه به آمارهایی که بخش زیادی از این خانوارها را به سرپرستی زنان معرفی می کند، فشار معیشتی در این گروه بیشتر ارزیابی می شود. بر اساس مشاهدات میدانی و گزارش های رسمی، بخش قابل توجهی از درآمد این زنان صرف هزینه مسکن می شود و بخش باقی مانده عمدتاً برای تهیه کالاهای اساسی استفاده می شود.

در این میان ممکن است سوالی مطرح شود که شغل اکثر زنان سرپرست خانوار چیست؟ به گفته معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده بیش از 70 درصد مشاغل خانگی ثبت شده به نام زنان است. او در ادامه نیز توضیح می دهد که با این حال، زیرساخت های لازم برای توسعه این کسب وکارها به طور کامل فراهم نیست و صاحبان آن با چالش هایی همچون تأمین مواد اولیه، بازاریابی و فروش مواجه اند.

در این میان، بر اساس اعلام معاون سازمان بهزیستی، تنها حدود 70 هزار نفر از زنان سرپرست خانوار تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دارند؛ این رقم در مقایسه با جمعیت 6 میلیونی این قشر، بسیار محدود است.

ماه گذشته، معاون رییس جمهوری در امور زنان و خانواده از اختصاص دو نوع وام ویژه برای زنان سرپرست خانوار خبر داد. این وام ها با سقف 150 میلیون تومان ارائه می شوند و تمرکز آن ها بر استفاده از مهارت های موجود است. شرط داشتن گواهی مهارت از جمله الزامات دریافت این تسهیلات است که به گفته کارشناسان، می تواند برای بخشی از متقاضیان مانع ایجاد کند. همچنین، میزان تسهیلات با توجه به نرخ تورم و هزینه های راه اندازی کسب وکار، محدود ارزیابی می شود.

در زمینه تغذیه، آمارها و مشاهدات میدانی نشان می دهد خانوارهایی که درآمد ثابت ندارند، در تأمین پروتیین و مواد غذایی با محدودیت روبه رو هستند. برخی مناطق کم برخوردار حتی فاقد فروشگاه گوشت هستند و تأمین این ماده غذایی در مواردی به کمک های موردی وابسته است. در بخشی از گزارش روزنامه شرق در مورد گروهی از استان کرمان آمده است: فقط وقتی کسی نذری بدهد، گوشت به سفره خانواده های این منطقه می رسد.

بر اساس داده ها و اظهارنظر مسئولان، بخش قابل توجهی از زنان سرپرست خانوار در مناطق کم برخوردار و حاشیه شهرها زندگی می کنند. این گروه به دلیل شرایط اقتصادی و توان مالی محدود، کمتر در مناطق مرکزی شهر ساکن می شوند و اغلب در بافت های فرسوده یا سکونتگاه های غیررسمی مستقر هستند.

عضو هیأت رییسه شورای اسلامی شهر تهران با اشاره به تاب آوری زنان سرپرست خانوار، نرخ بالای اضطراب، افسردگی و احساس بی پناهی در میان این گروه را از چالش های اصلی عنوان کرده و بر ضرورت ورود مدیریت شهری به حوزه آسیب های اجتماعی آنان تأکید کرده است.

حاشیه نشینی در این مناطق پیامدهای متعددی در حوزه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی به همراه دارد. توزیع منابع در حاشیه شهرها به صورت نامتوازن گزارش شده که این مسئله می تواند بر میزان اثربخشی سیاست های حمایتی تأثیر بگذارد.

کارشناسان، نبود برنامه ریزی جامع و ضعف نظارت بر ساخت وساز و خدمات رسانی را از عوامل مؤثر در تداوم و گسترش این وضعیت می دانند.

با توجه به بررسی های میدانی و گزارش های رسمی که بیان شد، زنان سرپرست خانوار با فشارهای اقتصادی و معیشتی متعددی مواجه هستند که می تواند آثار مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت روان آنان داشته باشد. ناتوانی در تأمین پایدار هزینه های مسکن، تهیه مواد غذایی کافی و برنامه ریزی برای آینده فرزندان از جمله چالش های اصلی این گروه عنوان می شود. کارشناسان حوزه اجتماعی معتقدند تداوم این وضعیت می تواند احتمال بروز اضطراب، افسردگی و کاهش کیفیت روابط خانوادگی را افزایش دهد.

داده ها حاکی از آن است که فرزندان خانواده های دارای سرپرست زن نیز تحت تأثیر این شرایط قرار می گیرند. تغذیه ناکافی، محدودیت در دسترسی به امکانات آموزشی و تجربه مکرر ناامنی اقتصادی از عواملی است که به گفته پژوهشگران می تواند بر رشد و توسعه فردی این کودکان تأثیرگذار باشد و خطر تداوم چرخه فقر را افزایش دهد.

زنان سرپرست خانوار به طور همزمان مسئولیت های اقتصادی و مراقبتی را بر عهده دارند. این امر به ویژه در شرایطی که بازار کار با ساختارهای نابرابر جنسیتی همراه است، فشار مضاعفی بر این گروه وارد می کند و دستیابی به فرصت های شغلی پایدار را دشوارتر می سازد.