ایران در پنجمین سال متوالی خشکسالی قرار دارد و منابع آبی کشور به پایان رسیده است. با این حال اما در دو، سه سال اخیر یک پرسش تکراری هر از گاهی در فضای مجازی مطرح می شود و جنجال به پا می کند: آیا همسایه ها بارش ایران را می دزدند؟ کارشناسان هواشناسی در گفت وگو با ما به این پرسش پاسخ داده اند.

به گزارش همشهری آنلاین، در سال هایی که سایه گرمایش جهانی و تغییر اقلیم سنگین تر از همیشه بر سر ایران و منطقه افتاده، کاهش بارندگی و کمبود آب در کشور به یکی از جدی ترین نگرانی های محیط زیستی و اجتماعی تبدیل شده است. بارش های پراکنده، خشکسالی شدید و آسمانی که کمتر بارانی می شود، ذهن بسیاری از ایرانیان را درگیر پرسش هایی تازه کرده است. یکی از پرسش ها این است که آیا کشورهای همسایه با بارورسازی ابرها، سهم بارش ایران را می دزدند؟

کارشناسان و متخصصان هواشناسی با قاطعیت این ادعاها را رد می کنند. کارشناس مستقل هواشناسی با تاکید بر غیرعلمی بودن این گمانه ها می گوید: ماجرای ابردزدی بیشتر یک فضاسازی رسانه ای است تا یک واقعیت علمی. ایران کشوری خشک است که در چند دهه اخیر با سوء مدیریت منابع آبی و بحران تغییر اقلیم، وارد دوره های مکرر خشکسالی شده است.

محمدرضا جاویدی تاکید می کند: حتی اگر امارات بارورسازی ابرها را انجام دهد (که انجام می دهد) این کار در مقیاسی محدود و برای رفع نیازهای داخلی خود و در وسعت بسیار محدود انجام می شود.

به گفته جاویدی، امارات کشور کوچکی است با وسعتی محدود و میزان بارش سالانه بسیار کم که از تمام ظرفیت های مالی و فناوری خود برای مدیریت بحران آب بهره می برد. بارورسازی ابرها نیز یکی از همین راهکارهاست.

اما آیا این فرآیند می تواند تاثیری بر میزان بارش در ایران داشته باشد؟ جاویدی با صراحت پاسخ می دهد: خیر. سیستم های بارشی که بر ایران اثر می گذارند از مسیر امارات عبور نمی کنند. بیشتر ابرها و سامانه هایی که وارد ایران می شوند از مسیر عراق، ترکیه، عربستان و دریای عرب هستند، یا در شرق کشور، از اقیانوس هند و جریان مانسون تاثیر می پذیرند. امارات در موقعیتی نیست که بتواند مانعی برای این سامانه ها باشد یا ابرها را از مسیر ایران منحرف کند.

پس از ماجرای ابردزدی امارات از ایران، حالا برخی رسانه های عمدتا فعال در فضای مجازی، از انحراف ابرهای مدیترانه ای که قبلا از ترکیه به ایران می آمدند به سمت کشور آذربایجان می گویند و معتقدند آمریکایی ها و رژیم صهیونیستی با استقرار در آذربایجان برای تغییر اقلیم ایران نقشه دارند. یک کارشناس هواشناسی دیگر هم این فرضیه را به چند دلیل رد می کند و معتقد است این صحبت های غیرکارشناسی صرفا در فضای مجازی مطرح می شود؛ مباحثی که در محافل علمی جایگاهی ندارند.

نیما فرید مجتهد، دکترای هواشناسی با اشاره به پروژه هارپ می گوید: چنین پروژه ای در جهان وجود دارد و پنهانی هم نیست و تحقیقات گسترده ای برای تغییرات اقلیمی انجام می شود، اما با دو نکته می توان به این فرضیه ها پاسخ داد. نخست اینکه، آمریکا خود به طور جدی در معرض خشکسالی های گسترده قرار دارد. با جست وجوی ساده در سامانه های پایش خشکسالی این کشور، به راحتی می توان دید که نواحی نیمه مرکزی و شرقی آن به شدت با کمبود بارش و کاهش منابع آب زیرزمینی مواجه است. مشکلاتی که حتی باعث تشدید فرونشست زمین شده است. همچنین کشورهایی مانند چین و عربستان، با وجود سرمایه و فناوری بالا، همچنان با بحران های اقلیمی روبه رو هستند.

مجتهد می افزاید: اگر واقعا چنین سامانه هایی خروجی قابل توجهی داشتند، این کشورها پیش از آنکه بخواهند به دشمن خود ضربه بزنند، ابتدا مشکلات خود را حل می کردند. سال هاست که آمریکا، چین و حتی اروپا با شرایط وخیم تغییر اقلیم دست وپنجه نرم می کنند و اگر چنین فناوری ای داشتند، پیش از هر چیز آن را در خاک خود به کار می گرفتند.

او تاکید می کند: بارورسازی ابرها که فناوری آن موجود و قابل انجام است، طی دو دهه گذشته بارها در کشورهای مختلف به کار رفته، اما هیچ گاه به نتایج گسترده منجر نشده است. مطالعات نشان می دهد بارورسازی ابرها نهایتا در گستره ای جغرافیایی کوچک و با حداکثر 10 درصد افزایش بارش انجام می شود. بنابراین جا به جایی یا منحرف کردن توده های جوی در عمل و از نظر علمی امکان پذیر نیست.

مجتهد یادآوری کرد: شواهد تاریخی مانند بادگیرها، آب انبارها، آب بندها و قنات ها نشان می دهد ایران همواره کشوری خشک بوده است سال ها هشدار داده شده بود که تغییر اقلیم و گرمایش جهانی روزی گریبان دنیا را خواهد گرفت و امروز این اتفاق برای بسیاری از کشورها، از جمله ایران رخ داده است.

به گفته او، پیش بینی مدل های جهانی در زمینه تغییر اقلیم برای خاورمیانه و شمال آفریقا نشان می دهد که حتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس ممکن است در آینده با افزایش دمایی روبه رو شوند که ادامه زندگی در آن ها را غیرممکن کند.

در حالی که امارات در مقاطعی بارورسازی ابرها را برای کشاورزی و مصارف آشامیدنی خود انجام می دهد، کارشناسان تاکید می کنند که این اقدام نه تنها خطری برای بارش در ایران ندارد، بلکه ظرفیت انجام آن نیز به شکل گسترده، بسیار محدود و پرهزینه است. اگرچه نمی توان از نیاز و عطش مردم برای یافتن دلایل کم آبی چشم پوشید، اما باید با واقعیت های علمی روبه رو شد. تغییر اقلیم، کاهش منابع آب زیرزمینی، و ناکارآمدی در مدیریت منابع داخلی، نقش اصلی را در وضعیت فعلی دارند.