فرارو آیزاک چوتینر خبرنگار بخش بین الملل نشریه نیویورکر

به نقل از نشریه نیویورکر، روز جمعه، دولت بنیامین نتانیاهو طرحی را به تصویب رساند که بر اساس آن، اسراییل کنترل شهر غزه را در دست خواهد گرفت؛ شهری که اکنون حدود یک میلیون فلسطینی معادل نزدیک به نیمی از جمعیت کل نوار غزه در آن زندگی می کنند. بسیاری از این افراد به دلیل پیشروی ارتش اسراییل و کنترل 75 درصد دیگر از این منطقه، ناچار به پناه بردن به غزه شده اند.

بنیامین نتانیاهو این طرح را که به گفته او برای ریشه کن کردن حماس ضروری است، با جدیت دنبال می کند؛ اما بخش قابل توجهی از فرماندهان نظامی اسراییل و حتی شماری از سیاستمداران میانه رو و راست گرای میانه با آن مخالف اند. با وجود این مخالفت ها، نخست وزیر اسراییل مصمم به ادامه جنگ در غزه به نظر می رسد؛ تصمیمی که بخشی از آن با هدف حفظ حمایت اعضای افراطی کابینه اش اتخاذ شده است، کسانی که آشکارا از اسکان مجدد اسراییلی ها در غزه و واداشتن فلسطینیان به مهاجرت سخن می گویند.

یک تهاجم کامل به شهر غزه ممکن است روزها یا حتی هفته ها به طول بینجامد. برخی تحلیلگران معتقدند این تهدید شاید بیش از آنکه برنامه ای عملیاتی باشد، تاکتیکی برای فشار بر حماس به منظور آزادی حدود بیست گروگان زنده باقی مانده در غزه است. با این حال، در صورت آغاز چنین عملیاتی، تقریباً قطعی است که بحران انسانی موجود به طور جدی تشدید خواهد شد.

بر اساس آمار وزارت بهداشت غزه، تا روز شنبه، 212 فلسطینی از آغاز جنگ بر اثر گرسنگی جان خود را از دست داده اند و بازماندگان نیز با بحرانی انسانی روبه وخامت دست به گریبان اند. شمار کل کشته شدگان فلسطینی تاکنون از شصت هزار نفر فراتر رفته است.

من اخیراً با آموس هارل، تحلیلگر امور دفاعی در روزنامه هاآرتص، تلفنی گفت وگو کردم. در این گفت وگو که برای اختصار و وضوح ویرایش شده، درباره ابعاد نظامی و سیاسی این مسئله، احتمال اسکان مجدد اسراییلی ها در غزه و تغییرات شخصیتی نتانیاهو از آغاز جنگ صحبت کردیم.

آنچه نتانیاهو از نظر نظامی پیشنهاد می دهد دقیقاً چیست و چرا این گام تا این حد تهاجمی است؟

همواره این پرسش مطرح است که منظور واقعی بنیامین نتانیاهو چیست. او نه دقیقاً آنچه را که می گوید، منظور دارد و نه آنچه را که منظور دارد، صریح بیان می کند ؛ از همین رو، گاه دشوار است معنای دقیق اظهاراتش را دریافت. آنچه او به طور علنی اعلام می کند، این است که اقدام پیشنهادی اش راهی برای شکست کامل و نابودی نهایی حماس است.

به باور نتانیاهو، با فروپاشی امیدها به مذاکرات برای توافق مبادله گروگان، راه درست از سرگیری فشار نظامی بر حماس خواهد بود. بر این اساس، او اشتغال شهر غزه را پیشنهاد می کند؛ اقدامی که اسراییل از ماه های نخست جنگ انجام نداده بود. نتانیاهو مدعی است اگر جمعیت غیرنظامی از غزه خارج شود و سپس ارتش با نیروهای حماس در این شهر درگیر گردد، این روند به تدریج به شکست این گروه منجر خواهد شد و به شکلی معجزه آسا، آزادی گروگان ها نیز در پی خواهد آمد.

پس مردم را بیرون می کنید، حماس می ماند و بعد حماس را شکست می دهید؟ آیا این ایده شبیه آنچه نتانیاهو پیش تر گفته و شکست خورده نیست؟ آیا چیز تازه ای در این طرح وجود دارد؟

هرچند منتقد و مخالف بنیامین نتانیاهو هستم، اما باید پذیرفت که تلاش های پیشین اسراییل برای تصرف شهرها به هدف اعلام شده نخست وزیر یعنی نابودی کامل حماس نینجامید. با این حال، مرور عملیات های خان یونس و رفح نشان می دهد که ارتش اسراییل توانست تقریباً تمام جمعیت را در مدت کوتاهی بیرون براند. به یاد داریم که بر سر رفح، میان دولت جو بایدن و نتانیاهو مشاجره ای جدی درگرفت، اما با وجود این اختلافات، اسراییل جمعیت را تخلیه کرد و شمار قابل توجهی از نیروهای حماس را از میان برد. پرسش این است که آیا این بار نتیجه متفاوت خواهد بود؟ پاسخ منفی است؛ بعید می دانم این عملیات سرنوشتی غیر از موارد پیشین پیدا کند.

تفاوت اصلی امروز با گذشته در ماهیت حماس است؛ این گروه دیگر یک سازمان نظامی کلاسیک با سلسله مراتبی روشن، شبکه های دقیق فرماندهی و کنترل و رهبران مشخص برای تصمیم گیری نیست. حماس اکنون به یک گروه با تاکتیک های چریکی تبدیل شده است. بیشتر رهبرانش کشته شده اند و بخش عمده نیروهایش یا مجروح اند یا از میان رفته اند. جای آن ها را نسل جوان تری؛ گاه نوجوانانی که تنها آموزش های اولیه می بینند و بلافاصله به خط مقدم فرستاده می شوند، گرفته است. در برابر چنین ساختاری، شکست دادن کامل دشمن دشوار است؛ اینجا خبری از پیروزی نمادین یک باره وجود ندارد.

به گمان من، هدف واقعی بنیامین نتانیاهو چیز دیگری است. آنچه برای بقای سیاسی او اهمیت دارد، طولانی کردن جنگ است و این بهترین بهانه برای پرهیز از انجام هر اقدام جدی در داخل کشور از جمله جلوگیری از آغاز تحقیقات مستقل درباره وقایع هفتم اکتبر می باشد. تداوم جنگ احتمالاً محاکمه فساد او را نیز به تعویق خواهد انداخت. [سیاستمداران مخالف خواستار تشکیل کمیسیونی برای بررسی شکست های امنیتی و اطلاعاتی هفتم اکتبر شده اند، اما نتانیاهو این ایده را رد کرده و مدعی شده است که نتیجه چنین کمیسیونی از پیش تعیین شده است و نسبت به نقش دولت پنهان هشدار داده است.] احزاب افراطی و مذهبی-ملی گرای کابینه او نیز از هرگونه تلاش تازه برای اشغال نوار غزه استقبال می کنند.

در واقع، ارتش اسراییل این سناریو را در نقاط دیگری از غزه و در مراحل پیشین جنگ نیز اجرا کرده است: بیرون راندن جمعیت با وجود پیامدهای انسانی فاجعه بار و ویران کردن کامل شهرها. حتی اگر اسراییل موفق شده باشد شمار زیادی از نیروهای حماس را از میان برده و زنجیره فرماندهی این گروه را تضعیف کند، واقعیت این است که ساختار سازمانی پیشین حماس دیگر وجود ندارد. امروز با سازمانی روبه رو هستیم که حتی بدون یک فرماندهی منسجم، همچنان قادر است از میان جمعیت محلی نیروهای تازه جذب کند. حماس قواعد بازی را تغییر داده است.

دقیقاً منظورتان از منطق اسراییل چیست؟

این پرسش مهمی است. منطق پشت رویکرد اسراییل چنین است: اگر فشار نظامی به اندازه کافی شدید باشد، طرف مقابل ناگزیر به عقب نشینی می شود؛ زیرا از منظر عقلانی ادامه مقاومت بی فایده خواهد بود. اما این روش در مورد حماس کارایی ندارد. این گروه بر پایه ایدئولوژی جهادی عمل می کند و نگاهش معطوف به افق بلندمدت است نه به دستاوردهای کوتاه مدت.

بارها خوانده ام که این اقدام تازه نتانیاهو در داخل اسراییل هم محبوبیت چندانی ندارد و از طرفی همه می گویند او یک سیاستمدار به غایت عمل گراست. در ظاهر این دو با هم تناقض دارند، اما پیش تر گفتید که این وضعیت می تواند باعث ماندگاری او در قدرت شود. منظورتان چه بود؟

پیش از هر چیز باید گفت که این طرح در میان افکار عمومی به شدت نامحبوب است؛ همان گونه که خود دولت نیز با بی اعتمادی گسترده روبه روست. نتایج همه نظرسنجی های انجام شده از آغاز جنگ تاکنون نشان می دهد که میزان اعتماد عمومی به بنیامین نتانیاهو در پایین ترین سطح قرار دارد و اگر امروز انتخابات برگزار شود، او به احتمال زیاد شکست خواهد خورد. اکثریت مردم از توافقی برای آزادی گروگان ها حمایت می کنند، حتی اگر این امر مستلزم آزادی همه زندانیان حماس در اسراییل باشد. همچنین، یک اکثریت ثابت خواستار تشکیل کمیته ای مستقل برای تحقیق درباره وقایع هفتم اکتبر هستند؛ کمیته ای که پیش بینی می شود در نهایت نقش نتانیاهو در این رویدادها را آشکار کند.

با این حال، برگزاری انتخابات زودهنگام مستلزم صدور رأی عدم اعتماد به دولت است؛ سناریویی که بنیامین نتانیاهو بهتر از هر سیاستمدار دیگری می داند چگونه از آن جلوگیری کند. او با وجود سقوط شدید در شاخص های محبوبیت، همچنان اکثریتی باثبات در کنست در اختیار دارد و برای حفظ این موقعیت، ناچار به تأمین رضایت شرکای سیاسی اش است. در این میان، دو حزب افراطی به رهبری ایتامار بن گویر و بتسلییل اسموتریچ اهدافی آشکار و رادیکال دنبال می کنند؛ اهدافی که از صرف پیروزی در جنگ فراتر می رود. آنان خواهان نابودی کامل غزه، اجرای آنچه مهاجرت داوطلبانه می نامند که در عمل به معنای مهاجرت اجباری پس از غیرقابل تحمل کردن شرایط زندگی برای فلسطینیان است و بازسازی شهرک های اسراییلی در این منطقه اند. اکنون به روشنی پیداست که برای این سیاستمداران، حتی جان گروگان های اسراییلی نیز در اولویت نیست و مرگ آنان به دست حماس، مانعی بر سر پیگیری این اهداف به شمار نمی آید.

آیا فکر می کنید نتانیاهو خواهان بازگشت شهرک ها به غزه است؟

به نظر می رسد بنیامین نتانیاهو، پیش از هر چیز، دغدغه بقای سیاسی خود را دارد. او می داند که ایده مهاجرت اجباری فلسطینیان با موانع عملی و واکنش شدید بین المللی روبه رو خواهد شد. از همین رو، هدف گذاری اش بر یک مسیر ثابت متمرکز نیست. نتانیاهو همواره چند سناریو را به طور هم زمان پیش می برد، گویی چند توپ را در هوا نگاه داشته است و تنها در لحظه آخر مسیر را برمی گزیند؛ مسیری که بیشترین تضمین را برای ادامه حضورش در قدرت فراهم آورد. برای او، بقا نه یک اولویت در میان اولویت ها، بلکه اصل حاکم بر تمام تصمیمات سیاسی و نظامی است.

نتانیاهو ریشه در خانواده ای سرشناس و راست گرا دارد و تمام مسیر حرفه ای خود را در اردوگاه راست سیاست اسراییل پیموده است. او همواره از گسترش شهرک سازی حمایت کرده و با روی گشاده از طرح پیشنهادی دونالد ترامپ استقبال نمود؛ طرحی که در عمل می توانست به معنای بیرون راندن ساکنان غزه و تبدیل این منطقه به ریویرا ی تازه با نوعی حضور دائمی اسراییل باشد. با چنین پیشینه و مواضعی، بعید نیست که نتانیاهو به چنین سناریویی تمایل داشته باشد؛ حتی اگر اجرای آن را نه در یک شب، که به صورت تدریجی دنبال کند.

بحثی پایدار در محافل سیاسی اسراییل جریان دارد: آیا اقدامات نتانیاهو در ماه های اخیر بر پایه طرحی از پیش تدوین شده بوده است یا صرفاً حاصل تصمیم گیری های لحظه ای برای حفظ قدرت؟ شماری از هواداران او روایتی منسجم ارائه می کنند که نقطه آغاز آن را هشتم اکتبر می دانند؛ روزی که نخست وزیر در سخنرانی اش وعده داد خاورمیانه را دگرگون خواهد کرد . به باور این گروه، نتانیاهو اکنون به اهداف اصلی این نقشه دست یافته است. در مقابل، منتقدان بر این باورند که نتانیاهو بیشتر به جای پیروی از یک استراتژی بلندمدت، به اقتضای شرایط تصمیم می گیرد، اولویت اصلی اش بقا در قدرت است و در این مسیر به بداهه پردازی سیاسی تکیه می کند.

به نظر می رسد نتانیاهو نه کاملاً بی برنامه، بلکه سیاستمداری است که بخش عمده تصمیم هایش بر پایه حدس، آزمون وخطا و تلاش بی وقفه برای حفظ قدرت اتخاذ می شود. او یک راست گرای قدیمی است که همواره با ایده تشکیل دو کشور مخالفت کرده، اما در عین حال تاکید کرده که از بازگرداندن شهرک ها به غزه حمایت نمی کند. برخلاف بتسلییل اسموتریچ و هم فکرانش، نتانیاهو هیچ پیوند احساسی با شهرک ها ندارد و حتی زندگی در آن ها را تجربه نکرده است. همین فاصله گذاری، مواضع او را از جناح های راست گرای ایدئولوژیک متمایز می کند و نشان می دهد که او بیش از آنکه مجری یک نقشه جامع باشد، در میدان سیاست با بداهه پردازی و سازگاری لحظه ای پیش می رود.

برداشت شما از احساسات مردم اسراییل نسبت به جنگ چیست، فارغ از موضوع مهم آزادی گروگان ها؟ صحبت هایی بوده که جنگ برای اسراییلی ها چندان واقعی نشده، چون رسانه ها به جز روزنامه شما به هزینه های انسانی آن توجه چندانی نکرده اند. آیا احساس می کنید تمایلی برای پایان جنگ وجود دارد، غیر از تمایل به دستیابی به توافق آزادی گروگان ها؟ یا این که تلفات فلسطینی ها اصلاً در اولویت فکری مردم نیست؟

نخست باید اذعان کرد که افکار عمومی اسراییل تا حد زیادی از واقعیت های میدانی غزه، آن گونه که رسانه های بین المللی روایت می کنند، فاصله دارد. پوشش خبری شبکه های تلویزیونی اسراییل محدود و گزینشی است؛ بسیاری از تصاویر با سانسور همراه می شود و بحث های جدی پیرامون آن شکل نمی گیرد. این شکاف اطلاعاتی ریشه در فضای پس از هفتم اکتبر دارد؛ روزی که همچنان سایه اش بر جامعه سنگینی می کند. سوگواری ملی ادامه دارد و در چنین فضایی، همدلی عمیق با رنج های بیرون از مرزها به ویژه آنچه در غزه می گذرد، کمتر مجال بروز می یابد.

نتانیاهو به وضوح اهمیتی به گروگان ها نمی دهد و در ماجرای هفتم اکتبر هم خراب کرده است. آیا این به این معنا نیست که پس از انتخابات بعدی دوران سیاسی اش به پایان می رسد؟

به گفته بسیاری از تحلیلگران، که شواهد را کنار هم می گذارند، بنیامین نتانیاهو دیگر اراده ای برای برگزاری کامل و آزاد انتخابات ندارد. آن ها معتقدند او از الگوهایی چون دونالد ترامپ در آمریکا، ویکتور اوربان در مجارستان و حتی تجربه لهستان در سال های اخیر الهام گرفته است؛ یعنی تضعیف ساختارهای دموکراتیک و ایجاد فضای ارعاب برای جناح مرکز-چپ. این روند، به باور منتقدان، پیش تر آغاز شده است؛ از جمله با انتصاب ایتامار بن گویر در رأس پلیس که به تغییر رویکرد در مواجهه با معترضان منجر شد. ساده ترین ابزار در این رویکرد، به زعم منتقدان، ارعاب رأی دهندگان و احزاب عرب به منظور محدود کردن مشارکت آن ها در فرایند سیاسی است.

تا پیش از سال 2023، بنیامین نتانیاهو چهره ای داشت که حتی منتقدان سرسختش هم به خوبی می شناختند: سیاستمداری که استاد مانور و دستکاری صحنه سیاسی بود، اهل دروغ گویی و معامله گری برای بقا، اما به طرز محسوسی محتاط در استفاده از نیروی نظامی. او سال ها از ورود گسترده نیروهای زمینی پرهیز می کرد، هراسان از پیامدهای غیرقابل پیش بینی و تلفات انسانی که می توانست کنترل اوضاع را از دستش خارج کند.