نشست سه جانبه جمعه شب رهبران جمهوری آذربایجان، ارمنستان و آمریکا در کاخ سفید با واکنش های بسیار زیادی در ایران مواجه شد. اعلام ساخت کریدوری در خاک ارمنستان با عنوان مسیر ترامپ برای صلح و رفاه بین المللی که عنوان جایگزینی برای کریدور زنگزور است، باعث شد تا طیف وسیعی از مقام ها و فعالان سیاسی در ایران به این موضوع واکنش نشان دهند.

به گزارش هم میهن، البته بر اساس متنی که از بیانیه امضاشده توسط رهبران آمریکا، ارمنستان و آذربایجان منتشر شده است، هیچ اشاره ای به ساخت کریدور نشده است، بلکه تنها از رفع انسداد مسیرهای حمل و نقل سخن رفته است و در واقع اشاره به ایجاد گذرگاهی در استان سیونیک ارمنستان است که آمد و شد میان باکو و نخجوان را تسهیل کند.

از سال 2020 که جنگ دوم قره باغ با پیروزی جمهوری آذربایجان و بازپس گیری سرزمین های اشغال شده آذربایجان توسط ارمنستان به پایان رسید، موضوع ساخت یک کریدور تجاری در خاک ارمنستان به یک مسئله مهم نه تنها برای این دو کشور، بلکه برای ایران تبدیل شده است. خواست آذربایجان برای اعمال حاکمیت بر مسیر مذکور، از سوی ایران با عنوان تغییر در ژئوپلیتیک منطقه تفسیر می شد، چراکه به اعتقاد مقام های ایرانی در صورت واگذاری حاکمیت مسیر مذکور به جمهوری آذربایجان مرز زمینی و مسیر اتصال ایران به ارمنستان قطع می شد.

آذربایجان حتی با نظارت نیروهای حافظ صلح روس بر این کریدور هم موافق نبود و ادعا می کرد که حاکمیت و مالکیت کریدور باید کاملاً در اختیار باکو قرار گیرد. با این حال، بر اساس اسنادی که جمعه شب در واشنگتن امضا شد، موضوع تصرف کریدور موسوم به زنگزور توسط جمهوری آذربایجان و حاکمیت باکو بر این مسیر، به نظر منتفی شده می رسد. اما حالا یک بازیگر جدید به این معادله اضافه شده است.

بر اساس گزارش های منتشرشده، قرار است که زمین های مربوط به کریدور مذکور توسط آمریکا به مدت 99 سال اجاره شود و پیمانکاران آمریکایی ساخت و بهره برداری از این کریدور را در اختیار بگیرند. این مسیر قرار است خاک جمهوری آذربایجان را به نخجوان، سرزمین جداافتاده جمهوری آذربایجان که بین ایران، ترکیه و ارمنستان محصور است، متصل کند.

امضای اسناد طرح صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان در واشنگتن با واکنش های متعددی در ایران مواجه شد. علی اکبر ولایتی، مشاور رهبری در امور بین الملل، به صورت تلویحی طرف های خارجی را به استفاده از زور تهدید کرد و گفت: معادلات و مناسبات این منطقه صرفاً محدود به دو کشور آذربایجان و ارمنستان نیست، بلکه تغییر ژئوپلیتیکی در منطقه مرزهای ایران را نیز جابه جا می کند، بنابراین ما حق داریم که از منافع خود به صورت کاملاً قدرتمندانه دفاع کنیم. در برابر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، محتاطانه از گام برداشتن به سمت صلح استقبال کرد، اما نسبت به حضور طرف های خارجی در منطقه ابراز نگرانی کرد.

در بیانیه وزارت امور خارجه که روز شنبه منتشر شده آمده است: جمهوری اسلامی ایران با استقبال از نهایی شدن متن توافق صلح توسط دو کشور، این تحول را گامی مهم در تحقق صلح پایدار در منطقه ارزیابی می کند. در عین حال نگرانی خود را از پیامدهای منفی هرگونه مداخله خارجی به هر شیوه و شکلی، به ویژه در مجاورت مرزهای مشترک، که مخل امنیت و ثبات پایدار منطقه باشد ابراز می دارد.

منتقدان ساخت کریدوری بین سرزمین اصلی آذربایجان و سرزمین جداافتاده نخجوان از طریق ارمنستان معتقدند که ساخت چنین کریدوری، باعث مسدود شدن دسترسی ایران به ارمنستان خواهد شد. این عده در عین حال تاکید می کنند که در حال حاضر مسیر زمینی میان باکو و نخجوان از طریق خاک ایران و از طریق کریدور ارس وجود دارد و دلیلی برای ساخت کریدور جدید وجود ندارد. با این حال بیانیه واشنگتن در واقع خواهان رفع انسداد دسترسی از طریق مسیر ارمنستان شده است و اشاره ای به ایجاد کریدوری تحت حاکمیت آذربایجان یا کشور دیگر نکرده است.

کارشناسان و تحلیل گران نظرات کاملاً متفاوتی در مورد تحولات اخیر در منطقه قفقاز جنوبی دارند. گروهی از تحلیل گران، امضای اسناد طرح صلح در واشنگتن را امری کم اهمیت توصیف می کنند و ادعای واگذاری بهره برداری از کریدور را خبرسازی و ادعا توصیف می کنند و عده ای دیگر نیز این اقدام را یک خطر بزرگ برای ایران می دانند که باعث مسدود شدن مرزهای ایران با ارمنستان و نفوذ کشورهای عضو ناتو در مرزهای شمالی کشور می شود.

محسن پاک آیین، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان می گوید: در این نشست اصلاً مسئله دالان زنگزور مطرح نشد، اینکه مسیری به اسم مسیر ترامپ تعریف شده است، یک طرح است که هنوز نهایی نشده و هنوز هیچ سند رسمی برای اجاره 99ساله یا حضور پیمانکاران آمریکایی در این پروژه امضا نشده است. در متن بیانیه 7 ماده ای که توسط رؤسای جمهوری آمریکا و آذربایجان و نخست وزیر ارمنستان امضا شد، هیچ اشاره ای به اجاره 99ساله مناطقی در خاک ارمنستان نشده است.

محمود شوری، معاون موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) معتقد است اطلاق عناوینی مانند جنگ کریدورها یا خفگی ژئوپلیتیک به تحولات اخیر، مبالغه آمیز است. شوری می گوید: به اعتقاد من خیلی نباید در مورد این واقعه مبالغه کرد. در هر صورت این مسیر جدید در صورت ایجاد، فقط بخشی از نیازهای جمهوری آذربایجان را تامین می کند و ممکن است در آینده به یک قطعه بسیار کوچک در پازل کریدور میانی تبدیل شود.

این مسیر سهم تعیین کننده ای در کریدورها ندارد. او معتقد است: اینکه عده ای از جنگ کریدورها صحبت می کنند، تا حد زیادی مبالغه کردن در مورد مسئله است. در حال حاضر بیش از 90 درصد از کالاها از طریق دریاها جابه جا می شود و بخشی از کالاها که از طریق کریدورهای زمینی جابه جا می شود، کسر کوچکی از کل مبادلات کالایی بین المللی است که نمی توان آن را از طریق دریا جابه جا کرد.

با این حال برخی واکنش ها در تهران به این تحولات بسیار تند بود. محسن رضایی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در شبکه های اجتماعی نوشت: هرگونه تلاش برای انسداد مسیر تجاری و عبوری ایران به روسیه و اروپا از طریق گذرگاه زنگزور، محکوم به شکست است. این اقدام، خوابی است که به کابوسی برای طراحان آن تبدیل خواهد شد. علی اکبر ولایتی هم در این مورد گفت: با اجرای این توطئه، امنیت قفقاز جنوبی به خطر می افتد و بر همین اساس، ایران تأکید کرده است که چه با روسیه و چه بدون روسیه، در راستای امنیت قفقاز جنوبی حرکت خواهد کرد و البته معتقدیم که روسیه نیز به لحاظ راهبردی با این کریدور مخالف است.

اما واکنش وزارت امور خارجه به این موضوع بسیار محتاطانه تر بود. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست هفتگی خود با خبرنگاران گفت: مداخله قدرت های فرامنطقه ای را به هیچ عنوان و به هر شکلی برای امنیت و ثبات این منطقه مفید نمی دانیم. در این مورد مخالفت خودمان را صریحاً ابراز کردیم و در تماس های آینده ای هم که با مقام های ارمنستان خواهیم داشت، این موضوع را خیلی روشن بیان خواهیم کرد. بقایی تصریح کرد: منطقه قفقاز جنوبی برای ایران ارزش بسیار بالایی از لحاظ ژئوپلیتیک، سیاسی، اقتصادی و روابط همسایگی دارد. بنابراین طبیعی است که ما در روندهایی که به هر نحوی، تحولات آنجا را ممکن است شکل یا تحت تاثیر قرار دهد، دخیل هستیم.

محمود شوری، پژوهشگر مسائل اوراسیا می گوید: اثرات این توافق بر ایران، مسئله ای بلندمدت است که در آینده مشخص خواهد شد. الان نمی توان خیلی اظهارنظر دقیقی در مورد این موضوع کرد. چه کسانی که سعی می کنند اهمیت این موضوع را کم جلوه دهند و ادعا می کنند که این رویداد مهمی نبود، ممکن است در آینده با وضعیت دیگری مواجه شوند و چه آن هایی که مسئله را خیلی بزرگ می کنند و آن را یک شکست سخت برای ایران می دانند، شواهد کافی در اختیار ندارند که بتوانند این موضوع را اثبات کنند.

شوری با اشاره به برخی اظهارنظرهای تند در مورد این تحولات می گوید: توصیه هایی که برخی در مورد واکنش به این رویداد می کنند، توصیه هایی نیست که بتوان آن را چندان مدیریت کرد و ممکن است عواقب بسیار سنگینی برای کشور در بر داشته باشد.

وزارت امور خارجه ایران از نزدیک تر شدن ارمنستان و آذربایجان به صلح پایدار، پس از بیش از سه دهه درگیری و منازعه، استقبال کرده است. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه می گوید: در مورد اصل موضوع انعقاد توافق صلح؛ این موضوع جدیدی نیست. اگر خاطرتان باشد ما در گفت وگوهای قبلی، دو طرف را ترغیب کردیم برای اینکه در امضای موافقتنامه صلح تسریع کنند. معتقدیم که این موافقتنامه صلح می تواند نقطه عطفی در تثبیت صلح و ثبات در قفقاز جنوبی باشد. محسن پاک آیین، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در جمهوری آذربایجان در این خصوص می گوید: جمهوری اسلامی ایران از برقراری صلح و تثبیت صلح در قفقاز جنوبی حمایت می کند.

این صلح باعث امنیت خواهد شد و امنیت موجب پیشرفت همکاری های اقتصادی میان کشورهای منطقه، توسعه اقتصادی ارمنستان و جمهوری آذربایجان خواهد شد و به طور طبیعی ما هم از مواهب این صلح و رونق بهره مند خواهیم شد. پاک آیین معتقد است: مسیر صلح در قفقاز جنوبی مسیری طولانی است، اما جمهوری اسلامی ایران از صلح استقبال می کند و هر کاری در توانش باشد انجام خواهد داد تا هر چه سریع تر پیمان صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان امضا شود.

جمهوری اسلامی ایران، همواره در منطقه قفقاز جنوبی به تلاش ها برای صلح و گفت وگو میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان کمک کرده است و ضمن حمایت از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان و مخالفت با اشغال خاک این کشور توسط ارمنستان، نسبت به تغییر مرزهای بین المللی و قطع ارتباط ایران و ارمنستان نیز اظهار نگرانی کرده است.

اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه در این مورد می گوید: ما مرز کوچکی با ارمنستان داریم اما یکی از امن ترین مرزهاست. روابط دوستانه، تاریخی و دیرینه ای با ارمنستان داریم. از نزدیک مواضع خود را مطرح می کنیم. این دیپلمات ارشد جمهوری اسلامی ایران ادامه داد: ما همواره از رفع انسداد و گسترش مسیرهای ارتباطی با کشورهای منطقه به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی استقبال کردیم و همچنین اعلام کرده ایم که تحولات نباید مغایر با حقوق بین الملل باشد، نباید مرزهای بین المللی را نقض کند، نباید حاکمیت ملی کشورها را نقض کند. این موضع ثابت ماست و دو کشور همسایه به خوبی از آن مطلع هستند.

برخلاف برخی گزارش ها و ادعاها، آنچه جمعه شب در واشنگتن امضا شد، یک پیمان نهایی صلح میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان نبود، بلکه اعلام آمادگی برای امضای نهایی توافقنامه صلح بود و به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه ایران پاراف پیش نویس پیمان صلح بود. محسن پاک آیین می گوید: سندی که در واشنگتن امضا شد، موافقنامه صلح نبود، بلکه یک سند ابراز تمایل دو طرف برای برقراری صلح در قفقاز است. آنچه در کاخ سفید امضا شد بیش از آنکه یک پیمان حقوقی باشد، یک سند سیاسی است که در واقع به آن نیت نامه یا Letter of Intent گفته می شود. در واقع در جلسه جمعه شب کاخ سفید، الهام علی اف و نیکول پاشینیان، رهبران آذربایجان و ارمنستان اراده سیاسی خود را برای برقراری صلح در قفقاز اعلام کردند.

پاک آیین با اشاره به موانعی که باعث شده است تاکنون پیمان نهایی صلح امضا نشود، تاکید می کند: پیمان صلح که دارای مفاد متعددی است و تک تک مواد آن باید مورد موافقت دو کشور برسد و باید در مجالس دو کشور مورد تصویب قرار بگیرد، هنوز راه درازی برای نهایی شدن دارد. هر چند پیش نویس این پیمان آماده شده است، اما مهم ترین مانع در مقابل امضای نهایی آن مسئله قانون اساسی ارمنستان است که قانون اساسی ارمنستان منطقه قره باغ را بخشی از خاک این کشور تلقی می کند. آذربایجان معتقد است که این قانون اساسی باید تغییر کند. البته نخست وزیر ارمنستان موافقت اصولی خود را با این خواسته بیان کرده است، اما تاکید کرده است که باید قانون اساسی جدید به همه پرسی گذاشته شود.

واقعیت این است که هرچند نشست سه جانبه کاخ سفید، تازه ترین تحول در چارچوب آشتی در قفقاز جنوبی بود، اما این فرآیند نه از این نشست شروع شده است و نه در آنجا پایان یافت. مسئله تقسیم اراضی و حدود در قفقاز جنوبی بیش از یک قرن قدمت دارد، هرچند بین سال های 1918 تا 1991 با سلطه اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ثبات و آرامش نسبی در منطقه حاکم بود، اما کوچ اجباری و مرزهای تغییر یافته جمهوری های منطقه باعث شد تا بلافاصله پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، جنگ میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقه ارمنی نشین قره باغ در خاک جمهوری آذربایجان و همچنین جداافتادگی نخجوان از خاک اصلی آذربایجان آغاز شود.

در جنگ اول قره باغ در دهه 1990 با دخالت بین المللی و تاسیس گروه مینسک به رهبری مشترک آمریکا-فرانسه و روسیه و تحت نظارت سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE) آتش بس برقرار شد. با این حال نتایج جنگ اول و باقی ماندن بخش بزرگی از خاک جمهوری آذربایجان در تصرف ارمنستان باعث شد تا منازعه ادامه پیدا کند. سال 2020، جمهوری آذربایجان در عملیاتی رعدآسا توانست ارمنستان را از بخش های اشغال شده خاک خود خارج کند.

این جنگ که به جنگ دوم قره باغ مشهور شد، نوامبر 2020 با میانجی گری روسیه پایان یافت. به این ترتیب تلاش ها برای صلح در قره باغ دهه ها و توسط طرف های مختلف ادامه داشته است. تازه ترین پیش نویس پیمان صلح میان باکو و ایروان با میانجی گری اروپا تهیه شده است و دونالد ترامپ، طراح این پیمان نیست.

محسن پاک آیین گفت: معمار اصلی صلح در قفقاز جنوبی اتحادیه اروپا بود که با دعوت از رهبران ارمنستان و آذربایجان به پراگ در مهر 1401 توانست موافقتنامه ای را میان دو کشور به امضا برساند که تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت بشناسند و زنگزور در تمامیت ارضی ارمنستان باقی بماند.

در واقع سه سال پیش فرآیند تدوین پیمان صلح با ابتکار اتحادیه اروپا آغاز شد و دو طرف از آن زمان مذاکرات صلح خود را آغاز کردند. می توان گفت که دونالد ترامپ، فرآیند صلح را مصادره کرده است. در واقع اقدام نخست مسکو برای ایجاد آتش بس نوامبر 2020 و پس از آن هم آغاز مذاکرات صلح با میانجی گری اتحادیه اروپا، به پیش نویس پیمان صلحی منجر شد که ماه مارس امسال آماده شد. الان دونالد ترامپ سعی می کند تمام این تلاش ها را به نفع خودش مصادره کند و خودش را به عنوان عامل صلح در قفقاز جنوبی معرفی کند.

منتقدان تندرو ایجاد کریدور اتصال خاک آذربایجان به نخجوان از طریق ارمنستان، معتقدند که این پروژه ابزاری برای نفوذ اسراییل و ناتو در شمال مرزهای ایران و به خطر انداختن امنیت جمهوری اسلامی ایران است. علی اکبر ولایتی، مشاور رهبری در امور بین الملل می گوید: علاوه بر ترکیه که عضو ناتو است، سایر کشورهای ناتو نیز می خواهند در این منطقه حاضر شوند و ناتو مانند یک مار افعی میان ایران و روسیه قرار گیرد؛ اما ایران اجازه چنین کاری را نخواهد داد.

وزیر خارجه پیشین ایران تاکید می کند: پوتین بارها درباره اوکراین گفته بود که اگر اوکراین به ناتو بپیوندد و به مسکو نزدیک شود، اقدام خواهد کرد؛ ما نیز اجازه نخواهیم داد که ناتو به مرزهای شمالی ایران نزدیک شود و در این باره معتقدیم که پیشگیری بهتر از درمان است! او تاکید کرد: زمانی که ترکیه و جمهوری آذربایجان در احداث این کریدور بر خواسته خود اصرار کردند، نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران به فرماندهی سپهبد شهید باقری (رییس وقت ستادکل نیروهای مسلح ایران) رزمایش های متعددی در شمال غرب ایران انجام دادند که نشان دهنده آمادگی و جدّیت کشورمان برای جلوگیری از این اقدام بود.

محمود شوری، پژوهشگر ارشد مسائل اوراسیا می گوید: به اعتقاد من باید با صبر و تحمل بیشتر و با نگاهی مثبت تر این موضوع را دنبال کرد. البته معنایش این نیست که به تبعات منفی حضور آمریکا و اسراییل در منطقه بی توجهی کرد. اما در هر گوشه و کنار مرزهای ما آمریکا و اسراییل حضور دارند و این موضوع رخداد تازه ای نیست که ما بگوییم ضربه سختی به ایران وارد شده است.

وی در مورد احتمال تقویت روابط جمهوری آذربایجان با ناتو و اسراییل از طریق مسیرهای مواصلاتی و خطوط انرژی توضیح می دهد: همین حالا هم لوله انتقال گاز طبیعی آذربایجان از طریق گرجستان به ترکیه متصل است و از این طریق عملاً در اتصال حمل و نقل و انرژی آذربایجان به ترکیه، رخداد تازه ای رقم نخورده است. خط لوله و راه آهن باکو-تفلیس-قارص مدت ها پیش تاسیس شده اند و از این طریق آذربایجان کاملاً با ترکیه ارتباط داشت.

واقعیت این است که زمان زیادی لازم است تا کار به تاسیس خطوط لوله در خاک ارمنستان برسد و بحثی که الان وجود دارد، باز کردن مسیر جاده ای و ریلی است. البته اگر خط لوله جدیدی احداث شود، یک ظرفیت تازه برای آذربایجان است، اما تغییر اساسی در اتصال های این کشور به جهان خارج ایجاد نمی کند، چون این مسیرها از قبل وجود داشتند.

شوری در عین حال نسبت به قابل پیش بینی بودن این پروژه نیز اظهار تردید می کند و می گوید: اگر بنا باشد زیرساخت های این کریدور به شکلی که گفته می شود عملیاتی شود، دست کم دو سال وقت لازم است. شرایط منطقه در دو سال آینده قابل پیش بینی نیست و ممکن است تا زمانی که قرار باشد این کریدور به بهره برداری برسد، تحولات بزرگ دیگری رخ دهد.

یکی از مسائلی که در سخنان علی اکبر ولایتی در واکنش به امضای اسناد طرح صلح قفقاز در کاخ سفید مورد توجه قرار گرفت، اشاره او به این نکته بود که ایران تأکید کرده است که چه با روسیه و چه بدون روسیه، در راستای امنیت قفقاز جنوبی حرکت خواهد کرد . اینکه آیا در موضوع مسیری که از استان سیونیک ارمنستان می گذرد روسیه هم پیمان ایران محسوب می شود یا نه، مسئله ای مورد مناقشه است. چراکه روسیه قبلاً موافقت خود را با ساخت چنین پروژه ای در صورتی که تحت نظارت نیروهای حافظ صلح روس باشد اعلام کرده بود.

به نظر نمی رسد که سلطه نظامی روسیه بر کریدوری که متعلق به آذربایجان باشد منفعت چندان بیشتری نسبت به حضور پیمانکاران خصوصی آمریکایی در کریدوری که حاکمیت آن متعلق به ارمنستان است، داشته باشد. با این حال جنگ اوکراین باعث شده است که روسیه توان چندانی برای حضور قدرتمند در این منطقه نداشته باشد. در طول سال های اخیر روابط روسیه با باکو و ایروان به شدت دچار سردی شده است.

مسکو، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان را متهم می کند که بیش از اندازه غرب گرا است و به اتحاد همیشگی ارمنستان و روسیه پشت کرده است و در عین حال پاشینیان روسیه را متهم می کند که برخلاف تعهداتش در چارچوب پیمان امنیت جمعی و پیمان دوجانبه امنیتی حاضر به مداخله نظامی برای دفاع از ارمنستان در جنگ 2020 در مقابل آذربایجان نشده است. از سوی دیگر آذربایجان هم اخیراً به شدت با مسکو وارد درگیری شده است.

اقداماتی مانند بستن دفاتر رسانه های روس در باکو، تحقیر علنی روسیه توسط الهام علی اف، رییس جمهور آذربایجان بود. کارشناسان هشدار می دهند که اختلاف نظر میان باکو و ایروان با مسکو و مداخله آمریکا در مسئله قفقاز جنوبی، ممکن است بار دیگر آتش درگیری را در این منطقه شعله ور کند.

محسن پاک آیین، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان می گوید: اینکه همزمان با این مذاکرات یک مخزن نفتی متعلق به جمهوری آذربایجان در اوکراین هدف حمله روسیه قرار می گیرد، حامل پیامی است. روس ها در رابطه با نشست واشنگتن بیانیه ای صادر کردند و اعلام کردند که ترامپ در حال مصادره مسئله صلح است، در حالی که مفاد پیمان صلح در نشست مسکو مورد موافقت قرار گرفته بود.

ایران باید به شدت مراقبت کند که وضعیت اوکراین در قفقاز جنوبی تکرار نشود. او معتقد است: روسیه به شدت از اقدام باکو و ایروان ناراضی است و من معتقدم که اگر جمهوری آذربایجان، ارمنستان و روسیه گفت وگوهایی برای عادی سازی روابط آغاز نکنند، ممکن است که نشست ظاهراً صلح در واشنگتن، مقدمه ای باشد برای جنگی جدید در قفقاز که یک طرف آن روسیه باشد و طرف دیگرش آذربایجان و ارمنستان. باکو و ایروان به موازات آنکه به دنبال نهایی کردن توافق صلح هستند، باید سعی کنند به نحوی روابط شان را با روسیه ترمیم کنند.

البته ضرورت دارد که روسیه هم رفتارهای خودش را نسبت به این دو کشور تصحیح کند و از نقش برادر بزرگ تر نسبت به این دو کشور صرف نظر کند. به گفته پاک آیین: نقشی که جمهوری اسلامی ایران می تواند برای حفظ امنیت و برقراری صلح در قفقاز بازی کند، این است که حتماً با روسیه، ارمنستان و آذربایجان رایزنی کند تا اینکه مواضع این سه کشور را به یکدیگر نزدیک تر کند و سعی کند که از مناقشه جدیدی در قفقاز جنوبی جلوگیری کند.