فرارو- طناز سادات حسینی فر؛ مرکز آمار ایران از افزایش قابل توجه طلاق خبر می دهد؛ اما نکته تازه و قابل توجه، رشد طلاق میان زوج هایی است که بیش از 29 سال زندگی مشترک داشته اند.

به گزارش فرارو، در فرهنگ سنتی ایران ضرب المثلی رایج بوده است که ازدواج را با رفتن با لباس عروس به خانه بخت و پایان زندگی مشترک را با خارج شدن با کفن از همان خانه توصیف می کند.

با این حال، تغییرات نگرش در جامعه طی سال های اخیر موجب شکستن قبح طلاق شده است. اگرچه روند صعودی طلاق در دو دهه گذشته نگران کننده بوده، اما افزایش قابل توجه طلاق خاکستری که به جدایی سالمندان یا میان سالان پس از سال ها زندگی مشترک اشاره دارد، مسئله ای است که جامعه به تازگی با آن مواجه شده است.

این موضوع مطرح می کند که چه تغییرات فرهنگی و اجتماعی باعث شده طلاق حتی در میان نسل های قدیمی تر نیز رواج یابد و آیا شرایط اقتصادی امروز، امکان ترجیح آسایش بر حفظ ظاهر را فراهم می کند یا نه.

آمار کلی طلاق در جامعه روند افزایشی دارد که عمده آن مربوط به زوج هایی است که بین یک تا پنج سال از زندگی مشترکشان می گذرد. با این حال، افزایش طلاق در میان سالمندان، موسوم به طلاق خاکستری ، بسیار چشمگیرتر است. به طور متوسط از سال 1398 به بعد، طلاق در افراد بالای 60 سال، شش برابر بیشتر از گروه سنی 51 تا 60 سال گزارش شده است؛ حتی در مواردی که زوجین با سنین 70 تا 80 سال و پس از تقریباً پنج دهه زندگی مشترک، تصمیم به جدایی گرفته اند.

برای نمونه، خانواده خانم م پس از فوت یکی از فرزندان خود دچار فروپاشی شد. خانم م پس از مراسم تشییع جنازه دیگر تمایلی به بازگشت به خانه نداشت و علت آن را فقدان ارتباط و کشمکش های پیش آمده بین خود و همسرش به دلیل اعتیاد فرزندشان عنوان کرد. وی در این زمینه اظهار داشت: با پخش شدن مسئله اعتیاد پسرم، دیگر آبرویی برای حفظ باقی نماند و ترجیح دادم واپسین سال های عمرم را در آرامش بگذرانم.

در نمونه ای دیگر، خانم الف پس از 43 سال زندگی مشترک به دلیل اصرار همسرش برای طلاق، تصمیم گرفت بدون ثبت رسمی طلاق از هم جدا شوند تا آبروی خود را حفظ کند. وی گفت: ثبت طلاق در سن 70 سالگی بسیار دردناک است و ترجیح دادیم بدون برچسب طلاق، زندگی جداگانه ای داشته باشیم و تنها در دیدارهای خانوادگی کنار هم دیده شویم.

آبرو یکی از عوامل مهم در تصمیم گیری برای طلاق یا ادامه زندگی در این گروه سنی است. با این حال، آمار نشان می دهد که به دلایل مختلف افراد به سمت پذیرش طلاق به عنوان راهکاری آسان تر حرکت می کنند که منجر به افزایش نرخ طلاق خاکستری نیز شده است. در نهمین کنگره ملی آسیب شناسی خانواده و پنجمین جشنواره ملی خانواده پژوهی نیز این موضوع مورد بحث قرار گرفت؛ در این کنگره تاکید شد در گذشته باید طلاق را از نظر اجتماعی انگ زدایی می کردیم، اما اکنون نیازمند انگ زدایی از طلاق هستیم تا این پدیده بهتر درک و مدیریت شود.

در تاریخ فرهنگ ایران، طلاق به عنوان موضوعی تابو و همراه با قبح اجتماعی تلقی می شد. خانواده و جامعه فشار زیادی بر حفظ نهاد خانواده وارد می کردند و جدایی حتی در شرایط سخت به ندرت پذیرفته می شد. این نگاه، افراد را وادار می کرد تا حتی در روابط ناسالم یا بحرانی نیز برای حفظ آبرو و حیثیت خانوادگی کنار هم بمانند. اما به گفته شورای ملی سالمندان: در دهه های اخیر به خصوص طی 20 سال گذشته، قبح طلاق نسبت به گذشته کمتر شده و زوج های میان سال یا سالمند هم بعد از سال ها زندگی مشترک، تصمیم به طلاق می گیرند.

این آمار، با تغییرات فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی گسترده نیز همزمان بوده است. طبق آخرین آمارها، درخواست طلاق از سوی زنان 5 برابر مردان است. به گفته روزنامه خراسان: بیشترین نوع درخواست جدایی، طلاق توافقی (55 درصد) و سپس طلاق به درخواست زن (34درصد) بوده است. اما دلیل چیست؟

در یک نگاه می توان به افزایش آگاهی زنان اشاره کرد؛ فارغ از سن آنان. در این مورد ایرنا نوشت: آگاهی نسبت به حقوق زنان افزایش یافته و زنان خواستار برابری بیشتر در خانواده و جامعه هستند. این آگاهی باعث شده است که خانواده ها به جای حفظ یک محیط پرتنش، فضایی آرام تر را برای خود و فرزندانشان فراهم آورند.

از نظر بهار که والدینش در سن 23 سالگی او تصمیم به جدایی گرفته ‎اند مساله امنیت روانی در برابر آبرو پررنگ است. او در مصاحبه ای گفته است: اگر ترس از حرف مردم یا نگرانی برای آبرو نباشد، زن در موقعیت هایی خاص تصمیم بهتری برای خودش می گیرد. گاهی حتی ممکن است این حمایت، جان یک زن را نجات دهد، حتی در میان سالی و کهن سالی.

از طرفی دیگر، در بازه ای از تاریخ هستیم که زنان تحصیل کرده به میان سالی رسیده اند و برخی از آن ها حقوق بازنشستگی دریافت می کنند. حالا آنان تنها آورده زندگی شان را خانه داری و تربیت فرزندان نمی دانند که به محض جدایی، خود را شکست خورده از زندگی بیابند. در یک روایت، مادر زهرا که خود بازنشسته است و تصمیم به طلاق گرفته گفت: در جامعه امروز هیچ کس مجبور نیست تحت هر شرایطی زندگی مشترک را به خاطر دیگران تحمل کند.

مساله دیگری که همواره برای زنان پس از طلاق مطرح بوده است، نگاه جامعه به زن مطلقه است. یکی از خبرگزاری های دولتی نوشت: برخوردهای نامناسب جامعه با زنان مطلقه، فشارهای خانوادگی برای ازدواج دوباره و مشکلات اقتصادی که این زنان با آن مواجه هستند، از مهمترین مسائلی هستند که پس از طلاق برای زنان به وجود می آید. اما، در میان زنان میانسال این نگاه کمرنگ تر است. به گفته برخی تحلیلگران، وقتی زنان در سن بازنشستگی طلاق می گیرند، عموما فشارهایی که زنان جوان تر با آن روبه رو هستند را متحمل نمی شوند؛ اما همچنان مساله اقتصادی پررنگ است.

با این تفاسیر، برای قشری از زنان میانسال و حتی سالمند، تصمیم به جدایی انتخابی بین ماندن یا رفتن نیست؛ بلکه سنجیدن وزنه ای است که در یک کفه آن حفظ آبرو و تأمین معیشت و در کفه دیگر دستیابی به آرامش و آزادی در سال های باقی مانده عمر قرار گرفته است. در این میان، باوجود ریختن قبح طلاق، مساله اقتصادی پررنگ است. در این مورد ایرنا نوشت: بسیاری از زنان پس از طلاق مجبور به ترک خانه و شروع زندگی مستقل می شوند… در این شرایط، زنان به شدت نیازمند حمایت های دولتی و اجتماعی هستند، اما این حمایت ها در بسیاری از موارد ناکافی است. در این مورد مساله برای زنان سالمند حساس تر می شود چراکه عملا بازار کاری برای آنان وجود ندارد.

بنابراین در حالی که آنان این نگرانی را به همراه دارند، مساله اقتصادی می تواند گره مشکلات زناشویی آنان نیز باشد. به گفته رییس دبیرخانه شورای ملی سالمندان کشور: بیش از 61 درصد سالمندان کشور زیر خط فقر نسبی قرار دارند. از آن سو، هزینه های سلامت و مراقبت در سالمندی بالا می رود. بسیاری از سالمندان توان تأمین سبد معیشتی خانوار را ندارند. وقتی دخل و خرج با هم نمی خواند، خیلی چیزها به هم می ریزد .

بنابراین مساله اقتصادی در پدیده طلاق خاکستری همچون تیغی دو لبه عمل می کند. از یک سو زنان میانسال به دلیل شرایط سخت معیشتی تصمیم به جدایی می گیرند و از طرفی دیگر نگران این هستند که در آینده چطور آن را مدیریت کنند.

به هر رو، به گفته برخی تحلیلگران، ریختن قبح طلاق سبب شده تا تصمیم ها جدی تر باشند. مجید قاسم کردی، حقوقدان و فعال مدنی، در این مورد گفت: لازم است که نگاه جامعه به طلاق به عنوان یک راه حل در شرایط ناسازگار تغییر کند. زمانی که زوج ها بتوانند بدون ترس از قضاوت اجتماعی تصمیم بگیرند، بسیاری از مشکلات ناشی از طلاق خاکستری کاهش خواهد یافت. از طرفی وی با توجه به مسائلی اقتصادی اشاره دارد که با اصلاح قوانین و حمایت های اقتصادی می تواند افزایش نرخ طلاق خاکستری را کاهش داد.