رشت که به واسطه های بارش های ریز و درشت مداومش به شهر باران های نقره ای شهرت دارد، باعث شده بسیاری از گردشگران و مسافران در کنار تمام جاذبه های بی نظیر این شهر، به شوق قدم زدن زیر باران و گذراندن زمانی در کنار رودهای پرآب یا طبیعت زیبای سد سقالکسار به این شهر سفر کنند. اما امسال نه خبری از باران بود و نه دیگر آبی در دریاچه سقالکسار باقی مانده است و این بی آبی و کم آبی دامن بسیاری از رودهای گیلان را از غرب تا شرق ابن استان گرفته است.

به گزارش دنیای اقتصاد، گیلان، به واسطه برخورداری از یک طبیعت بسیار زیبا، سرسبز و بکر و همچنین به دلیل داشتن آب و هوایی مرطوب، یکی از مهم ترین و محبوب ترین مقاصد سفر در تمام فصول است که جاذبه های طبیعی آن همچون رودهای روان و پرآب، دریاچه های بسیار زیبا در وسط جنگل های بکر هر بیننده ای را مسحور خود می کند، اما با تداوم پنج ساله خشکسالی، دیگر نه خبری از طراوت و سرسبزی در این استان است و نه خبری از رودهای روان خنک و نه حتی دریاچه های پرآبی که بتوان از این گرمای طاقت فرسای تابستان به آن ها پناه برد.

در چند هفته اخیر، خشک شدن سد خاکی سقالکسار که یکی از محبوب ترین مقاصد گردشگری رشت به شمار می رود، همه را در شوکی جدید در کنار شوک بحران آبی تهران، اصفهان و دیگر استان ها فرو برد. زیرا، خشک شدن منابع آبی گیلان به عنوان پربارش ترین استان کشور، همزمان با دیگر استان های خشک کشور، چندان باورپذیر نیست. در تصور عمده افراد، زمانی از خشکسالی حرفی به میان می آید، مناطق کویری و خشک و شهرهایی که با کاهش باران و بحران آب مواجه هستند مجسم می شود، از این رو درگیر شدن استان های شمالی به تنش های آبی و خشکسالی در کشاورزی و تامین آب شرب تقریبا دور از تصور است، اما حالا به واقعیت تبدیل شده است. و این اتفاق می تواند زنگ هشداری برای وقوع بحران های جدی در سال های بعد باشد که حتی گیلان پرآب و پربارش نیز به استانی بی آب تبدیل شود.

عمق کم آبی گیلان را می توان در سد سفیدرود یا همان سد منجیل که اصلی ترین سد گیلان است مشاهده کرد که با معضل کاهش میزان آب ورودی مواجه شده است. سد سفید رود که آب خود را از رودخانه سفیدرود و قزل اوزن و شاهرود تامین می کند، به عنوان اصلی ترین منبع آبی تأمین کننده آب شرب و کشاورزی استان به شمار می رود که حدود دو سوم کشاورزی استان به این آب وابسته است.

امسال به واسطه کاهش بارندگی میزان آب ورودی به سد در پایین ترین میزان خود رسید. در مرداد امسال برخی منابع از کاهش 73درصدی آب ذخیره شده در پشت سد خبر دادند. همچنین، به گفته مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گیلان، ذخیره آب پشت سد در خرداد ماه به 480 میلیون متر مکعب یعنی چیزی کمتر از نصف آن رسیده است. این در حالی است که حجم مخزن آب در سد منجیل در شرایط معمول باید یک میلیارد و 50 میلیون متر مکعب باشد. این میزان در سال گذشته 670 میلیون متر مکعب بود که امسال به پایین ترین سطح ممکن خود رسید.

این بحران بی آبی تنها محدود به سد منجیل نیست، بلکه بسیاری از رودخانه های گیلان نیز با خشکی مواجه شده اند. رودخانه سیاه درویشان در انزلی، رودخانه های گازگیشه، باقلاکش، شکرکش و بسیاری از رودهای دیگر در این استان نمونه های بارزی از بحران کم آبی و کاهش بارندگی در این استان پربارش است.

براساس داده های موجود از سازمان هواشناسی کشور، میزان بارندگی سالانه درسطح استان گیلان در حدود 1100 میلی متر است که حتی از متوسط بارش سالانه جهان با رقم 750 میلی متر نیز بیشتر است. همچنین این رقم معادل 4 برابر بارش متوسط سالانه کل کشور است. رشت نیز به عنوان یکی از پربارش ترین شهرهای ایران سالانه شاهد 1337.5 میلی متر بارش در سال بوده است.

اما در سال آبی جاری، میزان بارندگی با کاهش بیش از 30درصدی همراه بوده و تا خرداد میزان بارش به 800 میلی متر رسیده است که البته با شروع تابستان، گرما و کاهش باران در گیلان رکورد زد و اختلاف دما تا 6 درجه بالاتر از میانگین و کاهش 70درصدی باران، وضعیت کم سابقه ای را برای استان رقم زد. این سطح گرمایش و کم بارشی، تنها محدود به شهرها و جلگه ها نبوده، حتی ییلاقات گیلان نیز گرمای طاقت فرسایی را پشت سر گذاشته اند.

سد سقالکسار در سال های قبل به واسطه دریاچه بسیار زیبا و پرآبش طرح های حفاظتی ویژه ای را برای آن در نظر گرفته بوده بودند، به عنوان مثال برای آموزش به گردشگران برای حفاظت از محیط زیست در هنگام ورود، ضمن دریافت ورودی 5هزار تومانی به همه خودروها یک کیسه زباله برای جمع آوری زباله ها ارائه می شد و هر خودرویی که هنگام بازگشت زباله های خود را تحویل می داد، مبلغ 4500 تومان از پول ورودی به آن ها عودت داده می شد.

به مرور جمع آوری زباله توسط گردشگران به یک روتین و فرهنگ تبدیل شده بود و تقریبا تا سال 98، تا پیش از همه گیری کرونا، ارائه کیسه زباله در ورودی این مقصد گردشگری وجود داشت، اما پس از آن که دیگر خبری از کیسه زباله نبود، و گرما و کم بارشی هم به آن افزوده شد، هر سال شاهد کمتر شدن آب دریاچه و رها کردن زباله ها در طبیعت بودیم. البته ورود انبوه گردشگران نیز در این تغییر اقلیمی و خشک شدن آب بی تأثیر نبوده است.

اگرچه به گفته مدیریت بحران گیلان، خشک شدن سد سقالکسار به واسطه مصرف آب دریاچه برای مصارف کشاورزی رخ داده و با بارش های پاییز جبران می شود، اما پیش بینی ها از بارندگی در سال جاری حاکی از در پیش داشتن زمستانی گرم و کم بارش است که به مراتب کمتر از سال بارندگی جاری خواهد بود. در نتیجه در تابستان سال بعد، احتمالا شاهد خشک شدن دریاچه های دیگری از استان و از دست رفتن مقاصد تفریحی دیگری خواهیم بود.

تغییرات اقلیمی در گیلان را نمی توان تنها به کاهش بارندگی و گرمایش زمین نسبت داد و از آن با عنوان تنها دلیل خشکسالی پنج ساله درگیلان یاد کرد؛ بلکه سه عامل مهم دیگر نیز در این تغییرات اقلیمی دخیل هستند که نمی توان اثرگذاری آن ها را نادیده گرفت.

یکی از مهم ترین دلایل تغییرات اقلیمی را باید در ساخت و ساز بی رویه و گسترش ویلاسازی دانست که ویلاها یکی پس از دیگری به شکل قارچ گونه جایگزین درختان و مزارع کشاورزی می شوند. قفل تغییر کاربری امسال شکسته شد و به افراد بومی و در کل صاحبان زمین در گیلان اجازه تغییر کاربری و ساخت خانه و ویلا داده شد، که باعث شده بیش از گذشته شاهد خرد شدن زمین های کشاورزی و باغ ها و شالیزارها باشیم و صف های طولانی برای دریافت مجوز تغییر کاربری و در نتیجه افزایش بی رویه ساخت و ساز و افزایش جمعیت در گیلان شکل بگیرد که این خود به عنوان یک عامل مخرب برای منابع آبی و طبیعی استان خواهد بود. ساخت و ساز تا آن جا پیش رفته که حتی در نوک کوه ها هم ویلاهایی لوکس سربرآورده اند و هیچ محدودیت و نظارتی برای جلوگیری از آن وجود ندارد.

سومین دلیل اثرگذار و مهم تر، عدم مدیریت در حفط و نگهداشت منابع آبی است. و اما یکی از بزرگترین بحران های گیلان نبود مدیریت دپوی زباله است که پساب ها و شیرابه های آن تا سطح آب های سطحی و حتی آب های زیرزمینی نفوذ می کنند و منجر به آلودگی آب ها و به خطر افتادن منابع آبی استان شده است. از طرف دیگر با وجود برخورداری از بیشترین بارش در سطح کشور، اما اقدامی جدی در جهت حفظ باران ها و هدایت آن ها به آب های زیرزمینی وجود ندارد.

چهارمین دلیل مهم را باید در رفتار افراد دانست؛ چه مردمان بومی استان و چه انبوه گردشگران که به استان وارد می شوند. رهاسازی زباله ها در طبیعت، قطع درختان، روشن کردن آتش، و ورود بیش از ظرفیت منطقه در مقاصد گردشگری، خود به عامل مهمی برای تغییرات اقلیمی و آسیب به منابع طبیعی و آبی استان تبدیل شده است. هدر رفت و مصرف آب به واسطه ورود گردشگران طی یک دهه اخیر افزایش یافته است و فعالان گردشگری استان از هتل ها و بومگردی ها تا مراکز تفریحی اقدامی در جهت کاهش مصرف آب و آموزش به مسافران انجام نداده اند و این رفتارهای مخرب حالا بلای جان یکی از زیباترین استان های کشور شده است.