بورس پس از سال 99، دیگر آن زرق و برق سابق را ندارد؛ پس از ریزش فجیع قیمت ها در مرداد سال 99، هر چند روندهای صعودی کوتاهی در بازار متولد شده، اما این روندها ادامه د ار نبوده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، خروج مستمر پول حقیقی از بازار سهام اما تکراری ترین داستان در بورس بوده است. از قله مرداد 99 به بعد، حدود 309هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شده است. بعد از جنگ تحمیلی 12روزه نیز، روند غالب در تالار شیشه ای خروج پول حقیقی بوده است.

در زمان بروز یا تشدید ریسک ها، چه از جنس سیاسی و ژئوپلیتیک و چه اقتصادی، سرمایه گذاران معمولا به دنبال کاهش سریع سطح ریسک سبد دارایی خود هستند. در این میان، سهام اغلب نخستین گزینه برای فروش قرار می گیرد. دلیل اصلی این رفتار، ماهیت ذاتا پرریسک بازار سهام است؛ قیمت سهام نسبت به اخبار و رویدادهای منفی واکنش سریع و شدیدی نشان می دهد و همین امر باعث می شود سرمایه گذاران برای جلوگیری از زیان بیشتر، زودتر به نقد کردن آن اقدام کنند.

از منظر نقدشوندگی، سهام نسبت به بسیاری از دارایی ها، امکان فروش سریع تری دارد. این ویژگی اگرچه در شرایط عادی یک مزیت است، اما در زمان بحران به عاملی برای خروج سریع سرمایه بدل می شود. به علاوه، در دوره های تنش، انتظارات سرمایه گذاران به سمت حفظ ارزش دارایی ها و نه کسب بازده بالا سوق پیدا می کند؛ در نتیجه، دارایی های امن تر مانند طلا، ارز یا سپرده بانکی جذاب تر می شوند.

بازار سهام ایران در سال های 1398 و 1399، شاهد یکی از کم سابقه ترین موج های ورود سرمایه حقیقی بود. فضای پرهیجان آن روزها، ترکیبی از تبلیغات دولتی، تشویق سیاستگذاران و رشد بی سابقه قیمت ها، بسیاری از سرمایه گذاران خرد را به تالار شیشه ای کشاند. تنها در فاصله ابتدای سال 1399 تا قله تاریخی 19مرداد همان سال، بیش از 114 هزار میلیارد تومان پول حقیقی وارد بورس شد.

در آن زمان، شاخص کل رکوردها را پی درپی شکست و بسیاری، بورس را بهترین بازار برای حفظ ارزش پول می دانستند. اما همه چیز در مرداد 99 تغییر کرد؛ ریزش تاریخی بازار، که به دلیل حباب قیمتی، سیاست های ناکارآمد، مداخلات دستوری و رها شدن بازار در توفان عرضه رقم خورد، نه تنها میلیون ها سهامدار را دچار زیان کرد؛ بلکه اعتماد عمومی به بازار سهام را به شدت تضعیف کرد.

بعد از آن سقوط، دیگر بورس هرگز نتوانست به همان جایگاه ذهنی در بین سرمایه گذاران بازگردد. از قله مرداد 99 تا پایان معاملات روز گذشته، بیش از 309هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بازار سهام خارج شده است؛ رقمی که نشان می دهد نه تنها سرمایه گذاران قدیمی به تدریج از بازار فاصله گرفته اند؛ بلکه ورود سرمایه گذاران جدید نیز بسیار محدود و کوتاه مدت بوده است. جالب آنکه تنها از ابتدای سال جاری تاکنون، حدود 50هزار میلیارد تومان پول حقیقی از بورس خارج شده؛ یعنی روند خروج سرمایه همچنان پرشتاب ادامه دارد.

یکی از مهم ترین دلایل خروج سرمایه از بورس، جاماندگی آن نسبت به بازارهای موازی است. درحالی که بازارهایی چون مسکن، طلا، ارز و حتی بازارهای کالایی طی سال های اخیر رشدهای چندبرابری را تجربه کرده اند، بورس نه تنها چنین رشدی نداشته، بلکه در مقاطعی حتی زیان اسمی نیز به سهامداران تحمیل کرده است.

برای مثال، اگر سرمایه گذاری در فروردین 1400 اقدام به خرید سکه طلا می کرد، امروز دارایی او چندین برابر شده بود؛ اما همان سرمایه اگر وارد بورس می شد، نه تنها سودی نصیبش نمی شد بلکه در بسیاری از نمادها با افت شدید قیمت مواجه می گردید. این اختلاف عملکرد، در سنوات اخیر این پیام را به سرمایه گذاران فرستاده است که بورس محل مناسبی برای حفظ ارزش پول در برابر تورم نیست.

افزون بر جا ماندن از بازارهای موازی، بورس طی این سال ها زیر فشار ریسک های سیستماتیک متعددی همچون تحولات سیاسی و تنش های منطقه ای تا تصمیمات ناگهانی در سیاست های اقتصادی دولت بوده است. نمونه اخیر آن، جنگ تحمیلی 12روزه بود که هرچند به سرعت فروکش کرد؛ اما اثر روانی آن بر بازار همچنان باقی است.

در داخل، سیاست هایی مانند قیمت گذاری دستوری، تغییرات پی درپی نرخ بهره و ابهام در نرخ ارز توافقی فضای بی ثباتی دائمی ایجاد کرده اند. این عوامل باعث شده سرمایه گذاران احساس کنند هر لحظه ممکن است تصمیمی ناگهانی ارزش دارایی شان را تهدید کند.

رفتار سرمایه گذاران حقیقی در این سال ها تغییر بنیادین کرده است. همان کسانی که در 1398 و اوایل 1399 با هیجان در صف های طولانی خرید می ایستادند، حالا با کوچک ترین نشانه ریسک یا افت قیمت، اقدام به فروش می کنند. حتی برخی ترجیح می دهند زیان های سنگین خود را شناسایی کنند و پولشان را به بازارهای امن تر ببرند.

این تغییر رفتار نتیجه مستقیم بی اعتمادی عمیق به سیاستگذاران و ساختار بازار است. تجربه تلخ ریزش 99 و زیان های بعدی باعث شده که بسیاری از سهامداران، حتی در صورت بروز روندهای مثبت کوتاه مدت، به بازار به چشم یک فرصت گذرا نگاه کنند و آن را محلی برای سرمایه گذاری بلندمدت تلقی نکنند.

بخش بزرگی از مشکلات بورس، ریشه در سیاست های متناقض و کوتاه مدت دارد. دولت ها در سال های اخیر، بورس را گاه به عنوان ابزار تامین مالی و فروش دارایی های خود استفاده کرده اند و گاه آن را قربانی سیاست های کنترل تورم یا سرکوب قیمت ها کرده اند.

نتیجه این رفتار دوگانه، بازاری فرسوده و بی اعتماد است که سرمایه گذار در آن، نه از حمایت منطقی برخوردار است و نه از پیش بینی پذیری حداقلی. حتی وعده های مکرر برای حمایت از بورس اغلب یا در حد شعار باقی مانده یا با اقدامات موقتی و کوتاه مدت همراه بوده که به محض تغییر شرایط، اثر خود را از دست داده اند.

با وجود تمام مشکلات، بورس همچنان یکی از مهم ترین بازارهای مالی کشور است و ظرفیت بالقوه بالایی برای تامین مالی و ایجاد ارزش افزوده دارد. اما تحقق این ظرفیت، بدون بازسازی اعتماد عمومی و ایجاد ثبات در سیاستگذاری ممکن نیست. تا زمانی که خروج سرمایه ادامه دارد و سرمایه گذاران ترجیح می دهند دارایی خود را به بازارهای امن تر منتقل کنند، نمی توان انتظار رونق پایدار در بورس داشت.

کاهش ریسک های سیاسی، پایان دادن به قیمت گذاری دستوری، تغییر سیاست ارزی و ایجاد شفافیت در تصمیمات اقتصادی، تنها بخشی از الزامات بازگشت اعتماد به این بازار است. در غیر این صورت، همان طور که آمارها نشان می دهد، روند نزولی شاخص ها و تداوم خروج سرمایه، به سرنوشت غالب بورس ایران تبدیل خواهد شد؛ بازاری که روزی با امید میلیون ها نفر به قله رسید، اما امروز در دره بی اعتمادی گرفتار شده است.