گروه ویژه اقدام مالی موسوم بهFATF بعد از 6 سال، از ایران برای مذاکره حضوری دعوت رسمی به عمل آورد ؛ خبر، شیرین است. البته برای آن ها که به دنبال شفافیت هستند و کاهش هزینه های تبادلات تجاری را می خواهند. اما عده ای هم ممکن است از احتمال پیوستن ایران به FATF خرسند نباشند و حتی به این خبر، واکنش منفی نشان دهند. به هر روی، آنچه مشخص است، دعوت برای مذاکرات حضوری در این خصوص می تواند یک نشانه مثبت باشد از آنچه در پیش است.

به گزارش ایران، در گفت وگو با دکتر محمدمهدی بهکیش، اقتصاددانی که سابقه حضور در اتاق مشترک ایران و ایتالیا را نیز در کارنامه کاری خود دارد؛ در خصوص پیام های این دعوت و تأثیر آن بر اقتصاد ایران پرسیده و ایشان نیز آثار پیوستن به گروه ویژه اقدام مالی را در کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت تشریح کرده است. بهکیش بر این موضوع تأکید دارد که حتماً در مذاکره FATF بده-بستان هایی در کار است. از این رو گروه مذاکره کننده باید از اختیارات کافی برای تصمیم گیری برخوردار باشد و بتواند مذاکره را به سرانجام برساند. در غیر اینصورت این مذاکرات نیز مانند سایر مذاکرات بی نتیجه خواهد بود یا حداقل سال های زیادی طول خواهد کشید. تشریح دلایل ایجاد FATF و تأثیر آن بر تحریم ها از دیگر موضوعاتی است که در گفت وگوی پیش رو از زبان بهکیش خواهید خواند.

با توجه به اینکه مجدداً بحث الحاق به FATF بالا گرفته و ایران برای مذاکره دعوت شده، پرداختن مجدد به اهمیت خروج ایران از لیست سیاه گروه اقدام مالی به نظر ضروری می رسد. اما می خواهم کمی به عقب برگردم. به اینکه چرا FATF به وجود آمد و چرا کشورها به آن ملحق شدند؟

برای آنکه اهمیت عضویت در FATF را بتوانیم توضیح دهیم، لازم است که این سازمان را به درستی بشناسیم. اولین موضوعی که می خواهم در خصوص آن صحبت کنم این است که چرا FATF به وجود آمد. کشورهای صنعتی با توجه به حجم پولشویی در دهه 1980 و افزایش جرائم سازمان یافته و بی ثباتی مالی بین المللی که ممکن بود به وجود آورد و همچنین به خاطر حفظ نظام مالی کشورها تصمیم گرفتند که یک سازمان بین دولتی برای مبارزه با پولشویی به وجود آورند و در نتیجه گروه 7 کشور صنعتی یا G7 این سازمان را در 1989 به وجود آورد و در پاریس مستقر کرد. تحول در FATFمرحله به مرحله صورت گرفت.

اولین مرحله تأسیس و تمرکز بر پولشویی بود که در این مرحله 40 توصیه در 1990 صادر شد؛ مرحله دوم در دهه 1990 صورت گرفت که مبارزه با پولشویی به همه جرائم سنگین گسترش پیدا کرد و در 1996 رسماً دامنه پولشویی از مواد مخدر به همه جرائم جدی گسترش یافت، مثل قاچاق انسان، قاچاق سلاح، قاچاق و کلاهبرداری مالی و… مرحله سوم پس از 11 سپتامبر 2001 صورت گرفت که اضافه شدن مقابله با تأمین مالی تروریسم (cft) بود که با انتشار 9 توصیه ویژه برای شناسایی و مسدود کردن منابع مالی تروریستی، نظارت بر سیستم بانکی بین المللی و تراکنش های مرزی به اجرا درآمد. مرحله چهارم در دهه 2010 بود که تمرکز بر مقابله با اشاعه سلاح های کشتار جمعی در دستور کار FATFقرار گرفت و آن را به الزامات خود اضافه کرد.

توصیه هفت FATF کشورها را ملزم می کند تحریم های مالی هدفمند را در راستای قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل که به اشاعه سلاح های هسته ای، شیمیایی و بیولوژیک مربوط می شود، اجرا کنند. این توصیه بعد از قطعنامه 1718 کره شمالی اهمیت ویژه ای پیدا کرد؛ چون FATFاز کشورها می خواهد که تحریم های مالی مرتبط با این قطعنامه ها را به طور کامل در قوانین ملی خود بگنجانند.

مرحله پنجم که مطابق با شرایط امروز اقتصاد دنیاست، رویکرد ریسک محور و توجه به فناوری های نوین در اقتصاد امروز است که باید FATFمنابع و اقدامات خود را در حوزه هایی متمرکز کند که از بابت موارد فوق مورد تهدید قرار می گیرد. گسترش مقررات برای ارزهای مجازی و رمز ارزها در شبکه جهانی FATFرا بیش از 200 کشور و حوزه قضایی به مورد اجرا گذاشته اند.

پس با توجه به آنچه شما گفتید، این قرارداد برای ارتباطات بین المللی در حوزه مالی بسیار اهمیت دارد. بعضی به رابطه FATF و سوییفت اشاره دارند و عنوان می کنند که این دو با هم ارتباط تنگاتنگی دارند و گشایش در الحاق به FATF، بازگشایی سوییفت را تسهیل می کند. نظر شما در این خصوص چیست؟

ببینید بین این دو سازمان رابطه مستقیم سازمانی وجود ندارد، ولی در عمل رابطه ای مهم اینها را به هم پیوند داده است. FATF استانداردها و ضوابط مبارزه با پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم و تأمین مالی سلاح های کشتار جمعی را تدوین می کند و در حالی که سوییفت یک شبکه پیام رسان مالی بین بانکی بین المللی است که تراکنش ها و نقل و انتقالات بین بانک ها را ایمن و استاندارد انجام می دهد.

دقت داشته باشید که سوییفت خودش پول جابه جا نمی کند؛ پیام ها و دستور پرداخت بین بانک ها را منتقل می کند. برای اتصال به سوییفت، بانک ها باید در چهارچوب قوانین بین المللی ضد پولشویی و ضد تأمین مالی تروریسم عمل کنند، که نقطه اتصال FATF و سوییفت همین گزاره است.

سوییفت تحت فشار مقررات بین المللی و نهادهای ناظر ملزم است به بانک ها یا کشوری سرویس دهد که با الزامات پولشویی و مقابله با تأمین مالی تروریسم هماهنگ باشند و می دانیم که مرجع استاندارد مبارزه با پولشویی، مبارزه با تأمین مالی تروریسم و مبارزه با تأمین مالی اشاعه سلاح های کشتار جمعی FATFاست. بنابراین مشخص می شود که چگونه دو سازمان به هم عملاً پیوند خورده اند.

سؤال دیگری که در خصوص الحاق به FATF مطرح می شود، رابطه باقی ماندن ایران در لیست سیاه با تحریم هاست. همان طور که می دانید موضوع تحریم محدودیت های زیادی را برای ایران به دنبال داشته و مراودات بین المللی را با چالش های زیادی روبه رو کرده است. افکار عمومی می خواهد بداند که اگر ایران از لیست سیاه FATF خارج شود، تکلیف تحریم ها چه می شود؟ اصلاً تأثیری در کاهش تحریم ها دارد یا نه؟

اگر بخواهیم به صورت قانونمند به این سؤال پاسخ دهیم، باید بگویم رابطه مستقیم حقوقی بین تحریم ها و FATF وجود ندارد. اما بیایید از یک زاویه دیگر هم به این موضوع نگاه کنیم. بین این دو یعنی تحریم و FATF یک پیوند عملی و تقویتی وجود دارد.

وقتی ایران در لیست سیاه FATF قرار می گیرد، این هشدار را به جهان می دهد که بانک های ما و کشور ما مقررات FATF را نپذیرفته اند، در حالیکه تحریم ها راه های قانونی مالی در محدوده تحریم را مسدود می کند. عده ای هم ممکن است این محدودیت ها را اجرا نکنند. ولی در لیست سیاه FATF بودن تمام مؤسسات مالی و بانک ها را از مبادله با آن کشور محروم می کند.

بنابراین نبودن در لیست FATF فقط به حیطه تحریم محدود نیست و در اینجاست که این دو می توانند همدیگر را تقویت کنند و تأکید می کنم که اگر تحریم ها برداشته شوند، ولی عضویت در FATF به نتیجه نرسد، قطعاً مؤسسات مالی جهان با ما کار نخواهند کرد. در حالیکه اگر به عضویت عادی fatf درآییم بهانه ای برای تحریم هسته ای و موشکی آمریکا باقی نمی ماند.

در مورد کنوانسیون پالرمو و سی اف تی هم توضیح می دهید که دقیقاً چه کارکردی دارند؟

کنوانسیون پالرمو سازمان ملل متحد برای مقابله با جرایم سازمان یافته فراملی تشکیل شده است. سند مهمی است که در سال 2000 در شهر پالرموی ایتالیا تصویب شد و هدف کنوانسیون ایجاد چهارچوب همکاری بین کشورها برای مقابله با جرائمی است که به صورت سازمان یافته و فراملی انجام می شوند؛ مانند قاچاق انسان، پولشویی، قاچاق سلاح و تروریسم.

این کنوانسیون الزاماتی مانند همکاری قضایی، استرداد مجرمان، جرم انگاری فعالیت های تبهکارانه و اصلاح قوانین داخلی برای هماهنگ سازی بین المللی را در بر می گیرد. تاکنون 180 کشور از جمله اخیراً ایران به این کنوانسیون ملحق شده اند و FATF همکاری بین المللی در حوزه کنوانسیون پالرمو را به عهده دارد. نکته بعدی کنوانسیون سی اف تی (CFT) است برای مقابله با تأمین مالی تروریسم.

سی اف تی یک قرارداد بین المللی است که توسط سازمان ملل متحد در سال 1999 به تصویب رسید. هدف اصلی کنوانسیون مقابله با تأمین منابع مالی تروریسم است. این کنوانسیون مقابله با اشاعه سلاح های کشتار جمعی را نیز مدیریت می کند. ایران برای پیوستن به FATFباید این کنوانسیون را تصویب کند. CFTبخشی از استانداردهای بین المللی است که با همکاری FATF و کنوانسیون پالرمو به بهبود شفافیت مالی و مقابله با جرایم مالی کمک می کند.

توجه داشته باشیم که کنوانسیون پالرمو به مقابله با جرایم می پردازد، در حالی که کنوانسیونCFT تأمین مالی این فعالیت ها را زیر نظر دارد. در اینجا لازم است به تأمین مالی سلاح های کشتار جمعی هم اشاره کنیم که از سال 2012 به فعالیت های FATFاضافه شد. توصیه ها و استانداردهای FATF شناسایی، پیشگیری و مقابله با تأمین مالی فعالیت های مرتبط با تولید و توسعه سلاح های کشتار جمعی را مطرح می کند.

یکی از سؤالات پرتکرار این روزها در مورد تجارت خارجی است که با الحاق به FATF چه آینده ای پیش رو دارد؟ آیا می تواند مراودات تجاری ما را بیشتر کند و تسهیل تجارت را به دنبال داشته باشد؟

بله می تواند و توضیح می دهم که چرا می تواند تجارت را تسهیل کند. ببینید تجارت خارجی ایران تحت لوای تحریم ها و نبود عضویت در FATF عموماً به صورت غیررسمی صورت می گیرد. بنابراین در کشور ما تجارت عملاً به صورت قاچاق یا شبه قاچاق انجام می شود و هزینه گسترده ای را برای ایران بوجود آورده است، چه از نظر مالی و چه از نظر حقوقی. چرا که ما مقررات بین المللی را دور می زنیم.

دور زدن تحریم ها بدآموزی گسترده در کشور دارد؛ یعنی از دانش آموز و کارمند و تاجر و صنعتگر و مدیر همه یاد می گیرند که مقررات را می شود به راحتی دور زد و نگران پیامدهایش نبود. علاوه بر آن هزینه مستقیم تحریم ها بسیار گزاف است که اکثراً با آن ها آشنا هستیم. چاره آن است که با تحریم کنندگان به توافق برسیم و کشور را از این ظلم رهایی بخشیم.

اگر از لیست سیاه FATF خارج شویم طبیعی است، بدین معناست که باید توصیه ها و مقررات آن را رعایت کنیم و اگر اینچنین شود یعنی بهانه اصلی از آمریکا برای اعمال برخی از تحریم های ظالمانه علیه ایران گرفته می شود؛ آن هم بر اساس پذیرش کنوانسیونCFT زیرا عضویت در FATFتعهد ما به مقابله با تأمین مالی تروریسم و تأمین مالی اشاعه سلاح های کشتار جمعی را تضمین کرده است و بهانه برای تحریم عملاً از بین می رود.

پس به اعتقاد شما مذاکره برای خروج از لیست سیاه FATF همانقدر مهم است که مذاکره برای لغو تحریم ها؟

بله؛ مذاکره برای خروج از لیست سیاه گروه اقدام مالی و مذاکره برای رفع تحریم ها بشدت به همدیگر وابسته هستند و بنابراین گروهی که می خواهند مذاکره کنند و به میز مذاکره با گروه اقدام مالی بروند باید اختیارات خاصی داشته باشند تا بتوانند برای بده بستان هایی که در آنجا مطرح می شود، تصمیم بگیرند. این مذاکرات نمی تواند به صورت غیرمستقیم صورت گیرد. بنابراین کسانی که برای مذاکره می روند ضروری است که زبان انگلیسی فنی و سلیس را بدانند و به مقرراتFATF، تحریم ها و مقررات داخلی کشور تسلط کافی داشته باشند.

آقای دکتر حالا که ایران به میز مذاکره با FATF دعوت شده، می توان این اتفاق را نشانه ای مثبت برای تغییر رویکرد نسبت به ایران دانست؟

مطمئناً این خبر خوبی برای اقتصاد ایران است. به اعتقاد من نشانه های این دعوت مثبت است. همان طور که می دانید، بیشتر غربی ها استانداردهای گروه اقدام مالی را قبول می کنند و در خصوص حضور یاعدم حضور یک کشور هم آن ها هستند که بر اساس آنچه قواعد و قانون است، تصمیم می گیرند. اگر بخواهیم از این زاویه به قضیه دعوت از ایران نگاه کنیم، می توان آن را چراغ سبزی از طرف اروپا دانست که می خواهند ایران را به فضای مالی جهان برگردانند و مذاکرات سیاسی را هم احتمالاً با رویکرد مثبت دنبال کنند. به عبارتی، غرب دریچه ها را باز کرده است.

فکر می کنید در حال حاضر ایران و مقامات ایرانی تمایلی به خروج از لیست سیاه FATF دارند؟

فکر می کنم این تمایل وجود دارد. چراکه لوایح FATF هم به نوعی تصویب شده است. سیاستمداران باید بدانند که نتیجه مثبت این مذاکره هم می تواند آثار سیاسی مثبتی داشته باشد و هم می تواند اقتصاد را به سمت ورود به زنجیره های تولید جهانی پیش ببرد. تأکید می کنم که FATF شاهرگ فعالیت اقتصادی بانکی در دنیاست که اگر درست عمل کند نه تنها فساد در شبکه بانکی از بین می رود، بلکه هزینه های مبادله کاهش یافته و آنچه قبلاً قاچاق محسوب می شده را به مسیر رسمی می برد.

بعضی از کارشناسان هم عنوان می کنند که مذاکره با FATF در کوتاه مدت تأثیری برای ایران ندارد. آیا واقعاً همینطور است؟

ببینید در کشور ما انتظارات نقش پررنگی دارد. تصور کنید هنوز هیچ گشایشی در زمینه FATF اتفاق نیفتاده؛ ولی با یک خبر مثبت، بازار سرمایه در همان روز واکنش نشان داد. پس تأثیر روانی اخبار مثبت انکارناپذیر است. اما در میان مدت، به تدریج ما وارد همکاری با بانک های خارجی خواهیم شد.

باید توجه داشته باشید که اعتبار را باید ساخت. مثل قدیم که بازاری ها اعتبار را با سال ها تلاش می ساختند، در جهان هم برای جلب اعتماد و اعتبار باید زمان گذاشت. اما در بلند مدت، تأثیر الحاق به این قرارداد مهم تر خواهد شد. چراکه با کاهش ریسک همکاری با ایران، سرمایه گذاران خارجی تمایل به حضور در اقتصاد ما ر ا خواهند داشت.

و حرف آخر؟

به عنوان جمع بندی این صحبت ها باید بگویم که دعوت به میز مذاکره بسیار مثبت است و باید از این فرصت استفاده کنیم. از سوی دیگر در این شرایط مطبوعات نقش مهمی بر عهده دارند که از مزایای این مذاکره به همه جامعه اطلاع رسانی کنند. همه جامعه و تصمیم گیران باید بدانند که خراب کردن آسان است و ساختن سخت. ولی هیچ وقت دیر نیست. شاید مذاکره با FATF زمان بر باشد و زحمت داشته باشد، اما به هر حال نمی توان تأثیر آن بر اقتصاد را انکار کرد.

چرا همچنان برخی از افراد با مذاکره با FATF مخالفت می کنند؟

مشخصاً زمانی که محدودیت هایی در هر فضایی ایجاد می شود، افراد به دنبال راه های میانبر هستند تا چرخه از کار نیفتد. بازار مالی هم از این قاعده مستثنی نبوده. در این سال ها قرار گرفتن ایران در لیست سیاه FATF موجب ایجاد بازارهای غیررسمی شده است که سال هاست فعال هستند.

از سوی دیگر هزینه تجارت نیز به واسطه نبود ارتباطات مالی بالا می رود و آنکه در این میان سود می برد، کسی است که در شبکه غیر رسمی فعالیت می کند. مشخص است که چنانچه ایران از لیست سیاه خارج شود، منافع عده ای تحت تأثیر قرار می گیرد و نمی توانند مانند گذشته در بازارهای غیررسمی جولان بدهند. این گروه قطعاً در مسیر مذاکره سنگ اندازی می کنند و جو سازی هایی علیه FATF به راه خواهد افتاد. البته برخی هم از روی خیرخواهی ممکن است انتقاداتی بکنند که به نظر من باید راهشان را جدا کنند از آن گروه.