فرارو- در قله دماوند دهانه ای به قطر حدود 400 متر وجود دارد که از آن بخار و گازهای گوگردی خارج می شود و پیرامون آن لایه هایی از رسوبات گوگردی به وضوح قابل مشاهده است. اخیرا نیز ویدئوهایی از این قله در فضای رسانه ای منتشر شده که نشان می داد حجم قابل توجهی بخار آب از دهانه آن در حال انتشار است اما این موضوع چقدر نگران کننده است؟

به گزارش فرارو، نگران کننده بودن فعالیت های دماوند به شناخت نوع این آتشفشان از لحاظ علمی بستگی دارد. آتشفشان دماوند که بلندترین قله ایران و خاورمیانه (5610 متر) است، یک آتشفشان استراتوولکانو (stratovolcano یا آتشفشان مرکب) به شمار می رود. آتشفشان های مرکب از لایه های متوالی گدازه و خاکستر ساخته می شوند و همین امر باعث شکل گیری مخروطی منظم و متقارن در آن ها می شود.

پژوهش های زمین شناسی نشان داده اند که فعالیت دماوند از حدود 1٫8 میلیون سال پیش آغاز شده و در چهار مرحله اصلی تکامل یافته است. در مرحله نخست، جریان های بازالتی از اعماق زمین خارج شدند. در ادامه و طی صدها هزار سال، مخروط اصلی کوه با لایه های گدازه و خاکستر شکل گرفت. حدود 3800 سال پیش نیز آخرین فعالیت آتشفشانی ثبت شده رخ داده و ردپای آن در جریان های گدازه تازه و رسوبات پیروکلاستیک اطراف کوه به جا مانده است. از آن زمان تاکنون هیچ فورانی اتفاق نیفتاده، اما نشانه های روشنی از وجود فعالیت های درونی همچنان دیده می شود.

چشمه های آب گرم در مناطق آمل و لاریجان، انتشار بخارات گوگردی از دهانه، بوی گوگرد در اطراف قله و انرژی زمین گرمایی قابل توجه در دامنه ها، همه شواهدی هستند که نشان می دهند دماوند یک آتشفشان خاموش مطلق نیست بلکه در وضعیت خفته قرار دارد. اصطلاح آتشفشان خفته به حالتی اطلاق می شود که در آن فعالیت آتشفشانی برای مدت طولانی متوقف شده، اما امکان بروز دوباره آن وجود دارد. در مورد دماوند، احتمال فوران در آینده نزدیک بسیار اندک است و بازه های زمانی وقوع آن در حد هزاران سال تخمین زده می شود، اما از منظر علمی هرگز نمی توان چنین احتمالی را به طور کامل منتفی دانست.

جایگاه دماوند به عنوان یک آتشفشان خفته، اهمیت زیادی در زمینه خطرشناسی طبیعی دارد. نزدیکی آن به شهرهای پرجمعیت مانند تهران، آمل، فیروزکوه و دماوند، در صورت بروز فعالیت مجدد می تواند تهدیدی جدی برای جان انسان ها و محیط زیست باشد. از طرف دیگر ترکیب سنگی دماوند شامل آندزیت و تراکی آندزیت است که نشان دهنده ماگمای نسبتاً چسبناک آن است. این ویژگی سبب می شود فوران های چنین آتشفشانی انفجاری تر و شدیدتر از آتشفشان های سپری باشد.

بوی گوگرد در اطراف قله و خروج گازهای گوگردی از دهانه دماوند، شواهدی هستند که نشان می دهند در ژرفای کوه هنوز سیستم حرارتی و ماگمایی فعال وجود دارد. اما این شواهد به تنهایی دلیلی بر فوران قریب الوقوع نیستند.

بخارهایی که از دهانه دماوند دیده می شوند در واقع ترکیبی از آب و گازهای گوگردی (مانند SO₂ و H₂S) هستند. این بخارها حاصل نفوذ آب های سطحی و زیرزمینی به عمق زمین اند که پس از تماس با سنگ های داغ یا محفظه های ماگمایی گرم می شوند و به صورت بخار و دود به بیرون راه می یابند. این فرآیند در بسیاری از آتشفشان های خفته یا نیمه فعال دنیا رخ می دهد و می تواند هزاران سال ادامه یابد، بدون آنکه لزوماً به فوران منجر شود.

برای تشخیص اینکه آیا چنین نشانه هایی می توانند مقدمه فوران باشند یا نه، زمین شناسان به مجموعه ای از شاخص ها توجه می کنند. این شاخص ها شامل افزایش ناگهانی دما در چشمه های آب گرم، تغییرات قابل توجه در ترکیب شیمیایی گازهای خروجی، افزایش فعالیت لرزه ای (زمین لرزه های کوچک و متوالی زیر کوه)، تغییر شکل سطح کوه به دلیل انبساط ماگما و بالا آمدن زمین است. تا امروز در دماوند هیچ نشانه ای از این تغییرات عمده ثبت نشده است. پژوهش های اخیر نشان می دهند که میزان خروج بخار و گوگرد در دماوند در حد طبیعی و پایدار بوده و افزایش ناگهانی یا نگران کننده ای نداشته است.

در واقع، وجود بخار و دود گوگردی بیشتر نشان دهنده این است که دماوند هنوز زنده است و در دلش گرمای ماگمایی وجود دارد. این مسئله نه تنها غیرعادی نیست بلکه فرصت علمی مهمی برای مطالعه سیستم های زمین گرمایی و حتی بهره برداری از انرژی حرارتی زمین به شمار می رود. نگرانی اصلی زمانی آغاز می شود که این خروج بخار و گازها با افزایش فعالیت لرزه ای یا تغییرات شیمیایی غیرعادی همراه باشد، چیزی که در حال حاضر درباره دماوند گزارش نشده است.