ابراهیم نوری گوشکی، عضو هیات مدیره انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران؛ ر شرایط بحران به ویژه بحران های ملی مانند جنگ؛ خانواده ها نخستین واحدهای اجتماعی هستند که تحت فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی شدید قرار می گیرند. حفظ ساختار خانواده و کارکردهای حیاتی آن از جمله حمایت روانی، تربیت فرزندان، حفظ سلامت روان و پایداری اجتماعی، نقش تعیین کننده ای در مقاومت ملی و بازتوانی جامعه پس از بحران دارد.

در این میان، انجمن های علمی به ویژه در حوزه روان شناسی، روانپزشکی و پزشکی خانواده می توانند نقش محوری در طراحی، هدایت و اجرای مداخلات مبتنی بر شواهد ایفا کنند. ماهیت بحران و تأثیر آن بر خانواده بحران های ملی، به ویژه جنگ، موجب اختلال در زندگی روزمره، از هم گسیختگی روابط خانوادگی، اضطراب گسترده، سوگ پیچیده و افزایش خشونت خانگی می شوند.

پژوهش ها نشان داده اند که در شرایط جنگی، نرخ بروز اختلالات روانی از جمله PTSD (اختلال استرس پس از سانحه)، اضطراب، افسردگی و اختلالات رفتاری در خانواده ها افزایش می یابد. خانواده ها ممکن است دچار فروپاشی ساختاری (مانند طلاق، جدایی اجباری، مهاجرت) یا اختلال عملکردی (افزایش تعارضات خانوادگی، کاهش حمایت عاطفی، اختلال در نقش های والدین) شوند. در چنین شرایطی، تقویت خانواده نه تنها به نفع اعضای آن بلکه به نفع کل جامعه خواهد بود.

ظرفیت ها و وظایف انجمن های علمی الف-انجمن های علمی روان شناسی و روانپزشکی انجمن های علمی روان شناسی و روانپزشکی، با پشتوانه دانشی و تخصصی خود، می توانند در سه سطح پیشگیری، مداخله و بازتوانی، برنامه هایی طراحی کنند: پیشگیری: آموزش تاب آوری روانی برای خانواده ها، افزایش سواد سلامت روان در جامعه، آماده سازی روان شناسان و روانپزشکان برای مواجهه با بحران های گسترده. مداخله: ارائه خدمات مشاوره تخصصی، راه اندازی خطوط اضطراری روانی، تشکیل تیم های واکنش سریع روان شناختی در مناطق بحران زده.

بازتوانی: درمان اختلالات روانی ناشی از بحران، بازسازی روابط خانوادگی آسیب دیده، آموزش مهارت های زندگی پس از بحران. ب-انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران این انجمن به عنوان یک نهاد تخصصی، در ارتقای دانش و توانمندسازی پزشکان خانواده و بهبود نظام سلامت کشور نقش کلیدی دارد و می تواند با اتکا به رویکرد جامع نگر خود، پیوند میان سلامت روان و سلامت جسم را در خانواده ها حفظ کند. همچنین این انجمن می تواند محور هماهنگی، آموزش و سیاستگذاری باشد.

لذا نقش انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران در هم افزایی با نظام سلامت کشور و ارتقا تاب آوری روانی پزشکان و جامعه بسیار حائز اهمیت است. پزشکان خانواده به دلیل ارتباط مستمر با خانواده ها، نقش مهمی در تشخیص زود هنگام نشانه های روانی و هدایت به موقع افراد به خدمات تخصصی دارند.

نمونه های موفق جهانی: در کشورهای درگیر جنگ یا بحران های شدید مانند سوریه، اوکراین و افغانستان همکاری میان انجمن های علمی روان شناسی و نهادهای پزشکی، منجر به طراحی مداخلات چندلایه و چند بُعدی شده است که نتایج مثبتی در کاهش آسیب های خانوادگی داشته اند. مدل مراقبت های سلامت روان مبتنی بر جامعه (Community-based mental health care) که توسط WHO (سازمان جهانی بهداشت) توصیه شده، نمونه ای از مداخله ای است که انجمن های علمی می توانند به شکل بومی سازی شده در ایران پیاده سازی کنند.

پیشنهادهایی برای اجرا در ایران: با توجه به تجربه های علمی و شرایط اجتماعی ایران، پیشنهاد می شود: -ایجاد شبکه ملی سلامت روان خانواده با همکاری انجمن های علمی روان شناسی، انجمن های علمی روانپزشکی، انجمن علمی متخصصین پزشکی خانواده ایران و سازمان بهزیستی کشور برای پاسخ به بحران ها با هدف پیشگیری از اختلالات روانی در خانواده، افزایش تاب آوری روانی والدین و فرزندان، کاهش خشونت خانگی، طلاق، افسردگی و اضطراب و ارتقای کیفیت زندگی روانی اجتماعی خانواده ها

-تربیت تسهیل گران روانی-اجتماعی برای حمایت، آموزش و توانمندسازی افراد و خانواده ها در زمینه مقابله با بحران (بلایای طبیعی، بحران های اجتماعی یا شرایط آسیب زا و مداخلات روانی اجتماعی)

-طراحی پروتکل های مداخله استاندارد بر اساس شواهد علمی و با تأکید بر ویژگی های فرهنگی ایران

-مشارکت در سیاست گذاری ملی سلامت خانواده با هدف ارتقای سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خانواده ها با حضور فعال نمایندگان انجمن های علمی در ستاد مدیریت بحران

-ایجاد کمپین های آگاهی بخشی در رسانه ها برای اطلاع رسانی، تغییر نگرش عمومی و ترغیب به رفتارهای مثبت اجتماعی در خانواده ها حفظ ساختار و کارکرد خانواده در بحران های ملی، ضرورتی انکارناپذیر برای پایداری اجتماعی و امنیت روانی جامعه است.

انجمن های علمی، به ویژه در روان شناسی، روانپزشکی و پزشکی خانواده، با بهره گیری از دانش تخصصی، شبکه حرفه ای و جایگاه علمی خود، باید در خط مقدم طراحی و اجرای مداخلات مؤثر قرار گیرند. امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم که علم را به میدان بحران بیاوریم؛ از پیشگیری تا بازتوانی.