ژنو روز گذشته بار دیگر میزبان گفت وگوهای تازه ای میان تهران و سه کشور اروپایی عضو برجام بود؛ نشستی که با حضور مجید تخت روانچی و کاظم غریب آبادی از سوی ایران و مدیران سیاسی تروییکای اروپا به همراه معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد و در آن هر دو طرف کوشیدند مواضع خود درباره قطعنامه 2231 را با صراحت بیان کنند.

به گزارش ایران، پایان این نشست اما نه با بیانیه ای مشترک بلکه با تأکید دوباره ایران بر پایبندی به مسیر دیپلماسی همراه بود؛ جایی که غریب آبادی بر ضرورت یافتن راه حلی سودمند برای همه طرف ها تأکید کرد و در عین حال توپ را به زمین اروپا انداخت تا نشان دهد اکنون زمان آن فرا رسیده است که تروییکای اروپایی و حتی شورای امنیت سازمان ملل انتخابی درست انجام دهند و به روند مذاکره، زمان و فضای کافی اختصاص دهند.

او پس از پایان این دور از گفت وگوها در مطلبی در صفحه شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس با اشاره به اینکه هر دو طرف در این نشست، دیدگاه های خود را در مورد قطعنامه 2231 تشریح کردند، نوشت: ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است. زمان آن است که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.

نشست روز سه شنبه در ژنو، دومین دور گفت وگوهای ایران و نمایندگان اروپایی پس از جنگ 12 روزه بود؛ جنگی که نه تنها اسراییل و آمریکا را در موضع تجاوزکارانه علیه تأسیسات هسته ای ایران قرار داد بلکه مسیر گفت وگوهای تهران و واشنگتن را نیز متوقف کرد.

ایران که تا پیش از آغاز درگیری ها پنج دور مذاکره مستقیم با آمریکا انجام داده بود، پس از حملات تصمیم گرفت میز گفت وگو با واشنگتن را کنار بگذارد و همزمان مجلس شورای اسلامی با تصویب قانونی دولت را موظف کرد تا هرگونه همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را به حال تعلیق درآورد؛ قانونی که ورود بازرسان را منوط به تضمین امنیت مراکز هسته ای و دانشمندان ایرانی با تأیید شورای امنیت ملی می کرد و به این ترتیب به نشانه ای روشن از تغییر موازنه در رفتار ایران بدل شد.

این تصمیم البته با واکنش های ادعایی از سوی آمریکا و سه کشور اروپایی روبه رو شد. آن ها نه تنها بر ضرورت بازگشت همکاری ایران با آژانس تأکید کردند بلکه شرط اصلی ادامه مذاکرات را آمادگی تهران برای از سرگیری گفت وگو با ایالات متحده دانستند.

هشدار رسمی اروپا در این زمینه زمانی ابعاد جدی تری یافت که لندن، برلین و پاریس در هشتم اوت (17 مرداد) طی نامه ای به دبیرکل سازمان ملل اعلام کردند؛ اگر ایران تا پایان اوت (9 شهریور) نتواند راه حلی رضایت بخش برای نگرانی های هسته ای ارائه دهد یا از تمدید مهلت سر باز زند، چاره ای جز فعال سازی سازوکار ماشه نخواهند داشت. این مکانیسم برای بازگشت خودکار تحریم های بین المللی در قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد گنجانده شده است. ایران می گوید در شرایط فعلی توسل به مکانیسم ماشه هیچ مبنای حقوقی، سیاسی و اخلاقی ندارد .

با این حال، این اولین بار نبود که چنین تهدیدی مطرح می شد. پیش تر در ژوییه نیز در استانبول، دور دیگری از گفت وگوهای ایران و اروپا درباره همین موضوع برگزار شده بود اما بی نتیجه پایان یافت و تنها بر فاصله دیدگاه های طرفین صحه گذاشت. ایران در تمام این مدت تأکید داشته که اروپا با توجه به نقض تعهداتش در برجام از هیچ مبنای حقوقی یا اخلاقی برای استفاده از چنین سازوکاری برخوردار نیست و هرگونه اقدام در این مسیر نه تنها مغایر روح توافق، بلکه خلاف منطق دیپلماتیک خواهد بود.

در این میان، موضع تهران در برابر بازگشت احتمالی تحریم ها با هشدار همراه بوده است. مقام های ایرانی بارها اعلام کرده اند که پاسخ آن ها به چنین اقداماتی شدید خواهد بود؛ پاسخی که هرچند هنوز ابعاد و جزییات آن روشن نیست، اما پیام آشکارش این است که ایران قصد ندارد در برابر فشارهای تازه به همان الگوهای پیشین تن دهد.

یک روز پیش از میزبانی ژنو برای نشست میان ایران و سه کشور اروپایی، روسیه پیش نویس قطعنامه ای را در شورای امنیت توزیع کرده بود که پیشنهاد تمدید شش ماهه قطعنامه 2231 را در بر داشت؛ اقدامی که هدف جلوگیری از پیامدهای سیاسی ناشی از فعال شدن مکانیسم ماشه را جست وجو می کرد.

طرح این ابتکار روس ها درست یک روز پیش از گفت وگوهای معاونان وزارت خارجه ایران و تروییکای اروپایی سبب شد تا فضای مذاکرات درباره موضوع اختلافی ایران و اروپا تحت الشعاع قرار گیرد. اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تأیید این خبر اعلام کرد تهران در حال بررسی دقیق متن پیشنهادی است و پس از آن موضع رسمی خود را اعلام خواهد کرد.

این پیش نویس درحالی توزیع شده که نگاه کشورهای اروپایی به بندهای حساس آن دوخته شده بود. به گزارش الجزیره، روس ها در متن خود نه تنها پیشنهاد تمدید شش ماهه قطعنامه را مطرح کرده بودند بلکه بررسی ماهوی درباره اجرای برجام را در این مدت به حالت تعلیق درآورده بودند؛ بندی که از همان آغاز با انتقاد جدی اروپایی ها روبه رو شد.

مخالفان طرح روسیه ادعا می کنند این قطعنامه، توافق هسته ای را در موقعیتی نیمه جان نگاه می دارد و تنها به معنای به تعویق انداختن بحران است، در حالی که برخی دیگر معتقدند همین تنفس کوتاه مدت می تواند فرصتی برای مذاکره بیشتر فراهم کند.

وزارت خارجه روسیه در دفاع از مواضع خود، سه کشور اروپایی را متهم به نقض قطعنامه 2231 کرده و یادآور شده است که این کشورها از منظر حقوقی هیچ مبنایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه ندارند، بویژه آنکه این سازوکار طبق متن توافق تنها تا 18 اکتبر امسال قابل استفاده است و پس از آن، اعمال دوباره تحریم ها نیازمند رأی گیری در شورای امنیت خواهد بود؛ جایی که مسکو همچنان حق وتو در اختیار دارد. دو روز پیش از توزیع این پیش نویس، گفت وگوی مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین بر اهمیت فضای کنونی افزوده بود. دو رییس جمهوری درباره برنامه هسته ای ایران و همچنین گفت وگوی پوتین و ترامپ در آلاسکا گفت وگو کردند و قرار شد در حاشیه نشست شورای همکاری شانگهای دیداری دوجانبه داشته باشند.

در چنین شرایطی است که اروپایی ها در تداوم مواضع ادعایی خود ضرب الاجل تعیین کرده و مدعی شده اند اگر تا پایان ماه اوت به راه حلی رضایت بخش برای مسائل هسته ای دست نیابند، مکانیسم ماشه فعال خواهد شد و تمامی تحریم های سازمان ملل علیه تهران بازخواهد گشت. تنها پنج روز تا پایان این مهلت باقی مانده و همین فشار زمانی به نقطه کانونی تمامی تحرکات دیپلماتیک بدل شده است.

همزمان با برگزاری نشست ژنو خبرهایی تازه از سوی منابع غربی و رسانه های آمریکایی، فضای گفت وگوها را با لایه ای جدید از گمانه زنی ها همراه کرد. به ادعای رسانه آمریکایی وال استریت ژورنال رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در سخنانی از پیشرفت در رایزنی ها برای طراحی یک چهارچوب جدید سخن گفته است که بنا بر ادعای او می تواند مانع از فعال شدن مکانیزمی شود که بازگرداندن همه تحریم های سازمان ملل علیه ایران را به دنبال خواهد داشت. در همین راستا وال استریت ژورنال به نقل از یک منبع آگاه مدعی شد مذاکرات تهران و آژانس بر سر این چهارچوب همچنان ادامه دارد و طرفین به مرحله نهایی سازی آن نزدیک شده اند.

لارنس نورمن، خبرنگار این رسانه نیز حتی در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت که گروسی در یک کنفرانس در آمریکا تأیید کرده گفت وگوها با ایران ادامه دارد و برخلاف برخی گمانه زنی ها، بازرسان آژانس قرار است به ایران بازگردند. با این حال، او نیز تصریح کرده که هنوز روشن نیست این سخنان نشانه دستیابی به توافقی رسمی برای بازگشت بازرسان است یا تنها پیش بینی مدیرکل آژانس از روند مذاکرات.