فرارو- السید شبل، نویسنده مصری و تحلیلگر مسائل بین الملل المیادین

به نقل از المیادین، تصمیم پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، برای برکناری جفری کروز، رییس آژانس اطلاعات دفاعی (DIA)، همراه با چند فرمانده ارشد نظامی به روشنی میزان سردرگمی حاکم بر نهادهای آمریکایی را پس از جنگ اخیر ایران و اسراییل نشان می دهد. واشینگتن با تمام وزن سیاسی و نظامی خود تلاش کرد آثار شکست دولت بنیامین نتانیاهو را کاهش دهد، اما در برابر معادله ای پیچیده قرار گرفت. از یک سو، تل آویو در آستانه پیامدهای راهبردی فاجعه باری بود، زیرا موشک های ایرانی توانستند سامانه های دفاعی را در هم بشکنند و مراکز نظامی و غیرنظامی را در عمق سرزمین های اشغالی بی سابقه هدف قرار دهند. از سوی دیگر دونالد ترامپ به شدت نیاز داشت برای متحدانش تصویری از پیروزی ارائه کند؛ به ویژه در حالی که با چالش های داخلی سنگین و موج انتقادات تند از سیاست خارجی خود روبه رو بود.

از همین رو واشینگتن تصمیم گرفت به طور مستقیم وارد جنگ شود و با استفاده از بمب افکن های بی-2 حملاتی را انجام دهد که به عنوان ضربات قاطع علیه تأسیسات هسته ای ایران توصیف شد. به این ترتیب، دولت آمریکا از یک شریک حامی اسراییل به طرفی مستقیم در میدان نبرد تبدیل شد. اما نتایج برخلاف انتظار بود. حملات نتوانستند اثر مطلوب بر جای بگذارند و رهبری ایران تصمیم به پاسخ گرفت. در چارچوب عملیاتی به نام بشارت فتح ، موشک هایی به چند پایگاه آمریکایی از جمله پایگاه هوایی العدید در قطر و پایگاه هایی دیگر در عراق شلیک شد. در همین حال، برنامه هسته ای ایران از بحران جان سالم به در برد و پابرجا ماند. این وضعیت پنتاگون و دستگاه های اطلاعاتی را در برابر تناقض آشکار میان واقعیت های میدانی و تبلیغات کاخ سفید قرار داد.

این تناقض به سرعت به بحرانی داخلی در آمریکا تبدیل شد و دو روایت کاملاً متضاد شکل گرفت: روایتی که ترامپ و کاخ سفید تبلیغ می کردند و در آن از پیروزی قاطع بر ایران سخن می گفتند و روایتی مبتنی بر گزارش های محتاطانه تر اطلاعاتی آمریکا که تأکید داشت حملات آمریکا، تنها برنامه هسته ای ایران را چند ماه به عقب انداخته است و توانمندی های ایران ضربه را جذب کرده و در حال بازیابی است. این گزارش ها به رسانه های آمریکایی درز کرد و کاخ سفید را در برابر افکار عمومی ایالات متحده در موقعیت دشواری قرار داد.

طبق بدیهی ترین اصول دموکراسی، ژنرال جفری کروز، رییس آژانس اطلاعات دفاعی آمریکا، باید تقدیر می شد نه برکنار. او وظیفه خود را با نهایت حرفه ای گری انجام داد و یافته های دقیق دستگاهش درباره وضعیت ایران را بی کم وکاست به مقامات منتقل کرد و برخلاف ترامپ، در فریب مردم آمریکا و بزرگ نمایی پیروزی ها نقشی نداشت. کروز مسئول دستگاهی اطلاعاتی وابسته به پنتاگون بود که مأموریت اصلی آن گردآوری اطلاعات نظامی برای حمایت از نیروهای مسلح در میدان نبرد است؛ نهادی که به چشم ارتش معروف است. این دستگاه با سازمان سیا تفاوت دارد. سیا نهادی مستقل از وزارت دفاع است که به پرونده های سیاسی، اقتصادی و امنیتی گسترده می پردازد و گزارش های خود را مستقیماً به رییس جمهور ارائه می دهد و به همین دلیل بیشتر به چشم دولت شباهت دارد.

با این حال، کشوری که میلیاردها دلار خرج می کند و جنگ ها را به نام گسترش دموکراسی به راه می اندازد، حتی به ساده ترین اصول آن در داخل پایبند نماند. رییس جمهور منتخب آمریکا مانند حاکمی مستبد از قرون وسطی عمل کرد و هر مسئولی را که جرئت می کرد روایت او را زیر سؤال ببرد یا از پیروزی های ساختگی بکاهد، از کار برکنار کرد. به جای آنکه جفری کروز به خاطر حرفه ای گری اش تجلیل شود، با برکناری تنبیه شد؛ تنها به جرم آنکه بر حقیقت ایستادگی کرده بود.

امروز، به گفته نخبگان دموکرات آمریکایی، جوهر بحران در این است که ریاست جمهوری دیگر به ارزیابی های عینی اهمیتی نمی دهد و صرفاً وفاداری سیاسی را می طلبد. در این چارچوب، برکناری ها ابزاری برای خاموش کردن هر صدایی شده است که روایت رسمی را به چالش بکشد. بر همین اساس، ماه گذشته اریکا مکینتارفر، کمیسر اداره آمار کار، به خاطر انتشار گزارشی درباره کندی روند اشتغال از کار برکنار شد. سه ماه پیش نیز ژنرال تیموتی هاگ از سمت خود به عنوان مدیر آژانس امنیت ملی کنار گذاشته شد و بیش از دوازده کارمند شورای امنیت ملی در کاخ سفید اخراج شدند.

از همان آغاز، ایران گفتمانی واقع گرایانه در پیش گرفت و تأکید کرد که حملات جز خساراتی محدود و قابل جبران نتیجه ای نداشته است؛ روایتی که بعدها درست تر از هر روایت دیگری به نظر آمد. در مقابل، ترامپ اصرار داشت که ضربات بامداد 22 ژوئن 2025 که عملیات چکش نیمه شب نام گرفت یکی از موفق ترین عملیات های نظامی تاریخ بوده است. اما این ادعا خیلی زود با واقعیت های میدانی در تضاد افتاد، زیرا تهران فعالیت های هسته ای خود را ادامه داد و توانایی بالای خود در جذب شوک را نشان داد. اکنون با گذشت دو ماه، واشنگتن و شماری از پایتخت های اروپایی همچنان در حال اعمال فشار برای کشاندن ایران به میز مذاکره بر سر برنامه هسته ای هستند؛ همان برنامه ای که ترامپ و نتانیاهو ادعا کرده بودند نابود شده است.

برکناری های اخیر نشان داد که واشینگتن نه تنها در میدان نظامی شکست خورد، بلکه در نبرد روایت نیز بازنده شد. مشخص شد که ایران توانست روایت خود را تثبیت کند و اعتبارش را در برابر افکار عمومی منطقه ای و جهانی به اثبات برساند؛ در حالی که دولت آمریکا در گرداب تناقضات داخلی و تلاش برای تحمیل وفاداری اطلاعاتی به رییس جمهور بر جایگاه حرفه ای غرق شد. در جمع بندی می توان گفت ایران به یک پیروزی دوگانه دست یافت:

- نخست، توانایی مقاومت نظامی در برابر حمله مشترک آمریکا و اسراییل و پاسخ دادن به آن از طریق بمباران سرزمین های اشغالی و پایگاه های آمریکایی را نشان داد.

- دوم، صداقت گفتمان خود را در برابر رسوایی تبلیغاتی آمریکا در چشم جهانیان اثبات کرد.

نکته قابل توجه این است که ماجرای برکناری کروز بار دیگر اهمیت توانایی ایران در تثبیت خود به عنوان معتبرترین طرف در عرصه رسانه ای طی جنگ 12 روزه را آشکار کرد. در حالی که واشینگتن و تل آویو سرگرم بزرگ نمایی پیروزی و پنهان کردن خسارات بودند، رسانه های رسمی ایران پوششی دقیق و شفاف ارائه دادند که بسیاری را با سطح حرفه ای گری اش غافلگیر کرد. این شفافیت نقشی کلیدی در تقویت جبهه داخلی ایفا کرد و مانع شد شهروند ایرانی به دام روایت رسانه های خارجی بیفتد، زیرا رسانه ملی با آرامش، ثبات و وضوحی کم سابقه به استقبال جنگ رفت.

در همان زمانی که اسراییل محدودیت های سختگیرانه ای بر تصویربرداری اعمال می کرد و رسانه ها را زیر نظر می گرفت تا مانع برجسته سازی خسارات شود، رسانه های ایرانی به سرعت و بی پرده جزییات حملات و خسارات وارد بر زیرساخت ها و مراکز نظامی را منتشر کردند، بی آنکه چیزی را انکار یا کوچک جلوه دهند. نتیجه این شد که حتی مخاطب غربی نیز ناگزیر شد برای اطلاع از حقیقت به خبرگزاری های ایرانی به عنوان منابع اصلی اخبار رجوع کند.

برکناری جفری کروز و همراهانش نخستین نمونه در تاریخ ایالات متحده نیست. پیش تر نیز شکست ها یا ناکامی های نظامی به اخراج یا تغییر رهبران نظامی انجامیده است. در جنگ کره (1950 1953)، هری ترومن، رییس جمهور وقت، ژنرال داگلاس مک آرتور را پس از اختلاف بر سر مدیریت جنگ و تنش آفرینی بیش از حد او با چین برکنار کرد.

در جنگ عراق (2003 2011)، دونالد رامسفلد، وزیر دفاع، در سال 2006 تحت فشار فزاینده ناشی از مدیریت جنگ ناچار به استعفا شد؛ اقدامی که نوعی اعتراف ضمنی به شکست استراتژی تلقی شد.

در افغانستان نیز باراک اوباما در سال 2010 ژنرال استنلی مک کریستال ، فرمانده نیروهای آمریکایی، را پس از اظهارات انتقادی علیه کاخ سفید برکنار کرد؛ رخدادی که اختلاف دیدگاه درباره شیوه مدیریت جنگ را آشکار ساخت.

امروز نیز برکناری کروز در همین چارچوب قرار می گیرد؛ تلاشی برای یافتن قربانی پس از شکست در دستیابی به اهداف اعلام شده جنگ علیه ایران. با این تفاوت که این بار علت برکناری نه ناکامی های میدانی، بلکه اختلاف در ارزیابی های اطلاعاتی بود؛ مسئله ای که عمق بحران در ساختار سیاسی و امنیتی آمریکا را نمایان می کند.

آنچه امروز در درون ساختار نظامی آمریکا رخ می دهد و اقداماتی که ترامپ شخصاً بر آن نظارت داشته است، شاید در نگاه نخست برای شهروند عربی تنها خبری گذرا به نظر برسد، اما در واقع پیامدهایی فراتر از مرزهای داخلی آمریکا دارد. در سطح متحدان، واشینگتن اعتماد شرکای خود در ناتو را از دست می دهد؛ زیرا آنان به ارزیابی های اطلاعاتی آمریکا تکیه می کنند. حال اگر این ارزیابی ها تابع خواسته های شخصی رییس جمهور باشد، چگونه می توان آنان را به جدیت چنین برآوردهایی قانع کرد؟

در سطح دشمنان، ایران موقعیت سیاسی و مذاکراتی خود را تقویت می کند؛ چرا که موفق شد روایت خود را تثبیت کند و در برابر فشارها عقب نشینی نکند. و در سطح منطقه، جایگاه اسراییل تضعیف می شود؛ زیرا بر ضربه قاطع آمریکا حساب باز کرده بود، اما اکنون با واقعیتی کاملاً متفاوت روبه رو است؛ جایی که حمله نتوانست بازدارندگی وعده داده شده را محقق کند.

در نهایت، این برکناری ها نشان می دهد که بحران واشینگتن دیگر صرفاً به شکست نظامی یا ارزیابی های نادرست اطلاعاتی محدود نمی شود، بلکه به بحرانی از اعتماد هم در داخل و هم در خارج تبدیل شده است. در حالی که ایالات متحده تلاش می کند تصویر خود را نزد متحدان و دشمنان ترمیم کند، ایران بیش از هر زمان دیگر توانسته روایت خود را تثبیت کند و آن را به عنوان چارچوب اصلی درک تحولات عرضه کند. این در حالی است که اعتبار کشوری که همواره خود را الگوی دموکراسی و ضامن امنیت جهانی معرفی می کرد، آشکارا رو به افول نهاده است.