محیط بانی را می توان یکی از دشوارترین و در عین حال پراهمیت ترین مشاغل کشور دانست؛ شغلی که به عنوان اصلی ترین بازوی اجرایی سازمان حفاظت محیط زیست، بار سنگین صیانت از عرصه های طبیعی و حیات وحش را بر دوش می کشد. محیط بانان، همان مرزبانان سبز طبیعت، در گستره ای وسیع از کوه و دشت و جنگل و کویر حضور دارند تا با تخلفات شکار و صید غیرمجاز، بهره برداری بی رویه از منابع طبیعی و تهدیدات انسانی علیه زیست بوم مقابله کنند اما واقعیت آن است که دشواری های این شغل خطیر بسیار فراتر از آن چیزی است که در نگاه اول به نظر می رسد.

به گزارش تسنیم، محیط بانان غالباً در شرایط سخت اقلیمی، با شیفت های کاری طولانی و طاقت فرسا مأموریت خود را انجام می دهند. بسیاری از آنان ساعت ها و روزها در دل طبیعت به دور از خانواده و امکانات اولیه به سر می برند و گاه حتی از داشتن حداقل های رفاهی محرومند. در کنار این سختی ها، مسئله حقوق و مزایا نیز یکی از اصلی ترین دغدغه های آنان است؛ دریافتی محیط بانان با حجم کار و خطراتی که متحمل می شوند همخوانی ندارد و همین امر فشار مضاعفی بر زندگی و معیشت آنان وارد می کند.

از سوی دیگر، تجهیزات ناکافی و فرسوده محیط بانی، خود به مانعی جدی در مسیر انجام وظایف بدل شده است. خودروها و موتورسیکلت های قدیمی که توان لازم برای گشت زنی در عرصه های وسیع طبیعی را ندارند، ابزارهای حفاظتی محدود و گاه ناکارآمد و نبود امکانات ارتباطی به روز، محیط بانان را در موقعیت های حساس با مشکلات فراوان روبه رو می سازد. در شرایطی که شکارچیان غیرمجاز با سلاح های پیشرفته و روش های پیچیده به تخلفات خود ادامه می دهند، محیط بانان اغلب با حداقل تجهیزات و پشتیبانی در میدان حضور دارند.

تعدد تخلفات شکار و افزایش جرائم مرتبط با منابع طبیعی باعث شده محیط بانان همواره در معرض درگیری های مستقیم با متخلفان قرار گیرند. متأسفانه در بسیاری از این موارد، حوادث تلخ و خونینی رخ داده است؛ از شهادت و مجروحیت محیط بانان گرفته تا پرونده های قضایی سنگینی که بعضاً برای خود آنان تشکیل می شود. مسئله احراز شهادت و جانبازی محیط بانان نیز از چالش های جدی است؛ چرا که فرآیندهای اداری و قانونی مربوطه طولانی و پیچیده است و همین موضوع سبب می شود خانواده های این قشر ایثارگر در بلاتکلیفی و نگرانی قرار گیرند.

با وجود تمام این دشواری ها، محیط بانان همچنان با تعهد و ایثار به کار خود ادامه می دهند، چرا که حفاظت از محیط زیست کشور را رسالتی ملی و تاریخی می دانند. اما روشن است که ادامه این مسیر بدون توجه ویژه مسئولان و همراهی همه جانبه دستگاه های ذیربط امکان پذیر نیست. امروز سازمان حفاظت محیط زیست و به ویژه محیط بانان آن بیش از هر زمان دیگری نیازمند حمایت های قانونی، تجهیزاتی و معیشتی هستند.

بی تردید، چالش های محیط بانان تنها مسئله یک قشر خاص نیست، بلکه به سرنوشت محیط زیست کشور و نسل های آینده گره خورده است. اگر قرار است طبیعت ایران از تهدیدها در امان بماند، باید صدای محیط بانان شنیده شود، نیازهایشان به طور جدی مطرح گردد و مشکلات ساختاری و حقوقی آنان در دستور کار سیاست گذاران قرار گیرد.

در رابطه با همین موضوع، میزبان سردار رضا رستگار فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کل کشور بودیم که بخش اول گفت وگو با عنوان افزایش 58 درصدی کشف سلاح غیرمجاز؛ گسترش تعاملات با قوه قضاییه و فراجا در ادامه مشروح قسمت دوم گفت وگو را بخوانید.

در خصوص کمبود نیروی انسانی، ابتدا بفرمایید نیاز واقعی ما نسبت به مساحت مناطق حفاظت شده چقدر است؟ آیا سازمان موفق شده مجوزهای لازم را برای جذب نیرو بگیرد؟

در حال حاضر با توجه به کمبود حدود 50 درصدی نیرو نسبت به چارت سازمانی، اولویت اصلی ما تقویت نیروی انسانی است. هرچند خرید تجهیزات مهم است، اما بدون نیروی آموزش دیده و کافی، این تجهیزات بلااستفاده خواهند ماند و گوشه ای خاک می خورند. بنابراین آموزش نیروها و تقویت نیروی انسانی در دستور کار قرار دارد.

امسال 200 نفر جذب شده اند که 100 نفر در دوره اول آموزش دیده اند و 100 نفر دیگر در شهریورماه آموزش خواهند دید. برای سال آینده نیز جذب حدود 480 نفر در برنامه داریم که تلاش می کنیم از محیط بانان بومی هر استان استفاده کنیم تا کارایی بالاتری داشته باشند.

همچنین در سه استان، هنرستان های محیط زیست داریم که جوانانی در آن مشغول به تحصیل هستند و چند نفر نیز اخیراً فارغ التحصیل شده اند. یکی از مشکلات این افراد موضوع خدمت دوره ضرورت سربازی است که هماهنگی هایی با فراجا انجام شده تا این افراد آموزش های مقدماتی را ببینند و خدمت سربازی خود را در پاسگاه های محیط بانی بگذرانند. این افراد هم دانش علمی دارند و هم در کنار محیط بانان تجربه عملی کسب می کنند.

در حال حاضر تعداد نیروهای محیط بان رسمی، قراردادی، شرکتی و… چقدر است و وضعیت استخدام این نیروها چگونه است؟

ما در سازمان طیف های مختلفی از نیروها را داریم؛ از جمله رسمی، پیمانی، شرکتی، قرارداد معین و کارگری. تلاش ما بر این است که همه این عزیزان پس از برگزاری آزمون و تعیین صلاحیت به صورت رسمی جذب شوند تا انسجام کاری و علاقه مندی آن ها به کار بیشتر شود و از امتیازات سازمان بهره مند شوند. افرادی که به صورت شرکتی مشغول خدمت هستند، از امکانات رفاهی سازمان محروم نیستند و با پیگیری هایی که در شورای معاونین انجام شده، این عزیزان نیز از امتیازات رفاهی ویژه برخوردار خواهند شد.

برخی محیط بانان با سابقه پنج-شش سال کار عملی می پرسند که آیا برای رسمی شدن باید دوباره آزمون بدهند؟

زمانی که مشکلات مربوط به محیط بانان عزیز را احصا می کردیم، این موضوع یکی از چالش های ما بود و باید فکری برای آن شود. قطعاً این افراد باید مشوق هایی داشته باشند تا انگیزه شان حفظ شود. در هر صورت سازمان امور اداری و استخدامی کشور برگزاری آزمون را لازمه رسمی شدن می داند و از طرفی هم معتقدیم که محیط بان برای کار موفق باید هم از دانش علمی و هم از تجربه عملی برخوردار باشد. ما منابع آموزشی لازم را در اختیارشان قرار می دهیم تا با آمادگی بیشتر و خیالی آسوده تر در آزمون شرکت کنند.

درباره تجهیزات موتورسیکلت و خودرو، تعداد محدودی خریداری شده اما نیاز واقعی خیلی بیشتر و شاید هزار دستگاه باشد. از ابتدای دولت چهاردهم یا زمان حضور شما، چه میزان مجوز برای خرید گرفته شده؟

یکی از مشکلات محیط بانان ما این است که موتورسیکلت هایی که خریداری شده و در اختیار آن هاست از نوع استارتی است که اگر در مناطق کویری یا جنگلی دچار مشکل فنی شود، عملاً باری بر دوش محیط بان می شود و جابجایی آن در مناطق سخت گذر کار آسانی نیست.

در جلسات تصمیم گیری مقرر شده که موتورسیکلت ها و خودروهای خریداری شده حتماً توسط نمایندگی های مجاز در استان ها پشتیبانی و تعمیر شوند. همچنین موتورهای استارتی به مدل هندلی تبدیل شوند تا قدرت مانور و گشت زنی بیشتری برای محیط بانان فراهم شود.

درحال حاضر خودروهای تویوتا در حال خریداری هستند. 25 دستگاه قبلاً تحویل شده و هزینه خرید باقی خودروها در اختیار مدیران استان ها قرار گرفته و آن ها مسئول خریدهای بعدی هستند.

در کنار جان فشانی های محیط بانان که بر هیچکس پوشیده نیست، تخلفاتی نیز صورت می گیرد؛ در مواجه تخلفات محیط بانان، چه برخوردی صورت می گیرد؟ چه نوع تخلفاتی بیشتر دیده می شود و چگونه از وقوع تخلف جلوگیری می شود؟

تخلفات در هر سازمانی ممکن است رخ دهد و ما منکر آن نیستیم، اما با حضور فرماندهان مسئول و آموزش های مستمر، سعی داریم از همکاران صیانت کنیم و باورهای دینی و اخلاقی را تقویت کنیم. پرداخت به موقع حقوق و جیره غذایی و ایجاد امکانات رفاهی نیز در دستور کار است تا انگیزه محیط بانان حفظ شود و از انحرافات جلوگیری شود.

البته برخی محیط بانان ممکن است به دلیل ضعف اعتقادی با افراد متخلّف ارتباط داشته باشند که با همکاری حراست و بازرسی، این افراد رصد و در صورت لزوم از فعالیت در عرصه طبیعت کنار گذاشته می شوند.

برخورد با تخلفات به صورت اداری و در کمیسیون های تخلفات انجام می شود. متأسفانه در یگان حفاظت محیط زیست آیین نامه انضباطی مدون وجود ندارد، که این خلأ در سایر یگان های شبه نظامی هم دیده می شود. هماهنگی هایی با ستاد کل نیروهای مسلح انجام شده تا آیین نامه انضباطی مشابه نیروهای مسلح تدوین شود و در اختیار فرماندهان قرار گیرد تا برخوردهای انضباطی موثر صورت گیرد. اگر تخلفات مرتبط با سلاح، مهمات یا تجهیزات نظامی باشد، پرونده ها به سازمان قضایی نیروهای مسلح ارجاع داده می شود.

اعتقاد من این است که آموزش و تقویت اعتقادات دینی بسیار موثرتر از برخورد سخت گیرانه است؛ بهتر است عرق و تلاش در آموزش ریخته شود تا خون در میدان. در این راستا طرح امانتداران خلقت اجرا می شود که شامل جلسات هفتگی تدبر در آیات قرآن درباره امانت داری طبیعت و روایت های محیط بانان شهید است. همچنین تشویق کارکنان به حفظ یک ساله قرآن کریم برای بهره مندی از مزایای ستاد کل نیروهای مسلح و فراجا در دستور کار قرار دارد.

با بالا بردن باورها و اعتقادات دینی و استفاده از ظرفیت خانواده محیط بانان عزیز، احتمال تخلف و جرم کاهش می یابد و ما در این مسیر تلاش خواهیم کرد.