فراروـ روز پنج شنبه سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا طی نامه ای رسمی به اعضای شورای امنیت سازمان ملل اعلام کردند که سازوکار موسوم به مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم های تعلیق شده علیه ایران به جریان انداخته اند.

به گزارش فرارو، در این نامه تأکید شده است که روند بازگشت تحریم ها 30 روز زمان می برد و در این فاصله، تروییکای اروپایی آمادگی دارد با تهران درباره دستیابی به یک توافق جدید در حوزه هسته ای وارد مذاکره شود؛ توافقی که می تواند از اجرای کامل تحریم ها جلوگیری کند.

هم زمان، مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، از اقدام سه کشور اروپایی استقبال کرده و آن را شاهدی بر عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته ای اش دانست. او تصریح کرد واشنگتن برای تکمیل فرآیند اعمال مجدد تحریم ها با اروپا و دیگر اعضای شورای امنیت همکاری خواهد کرد. روبیو همچنین مدعی شد که آمریکا علی رغم این روند، همچنان آماده گفت وگوی مستقیم با ایران است و به گفته او، بازگشت تحریم ها به معنای نفی دیپلماسی نیست، بلکه نشانه ای از عزم جدی ما برای پیگیری آن است.

ایران در واکنش به تصمیم سه کشور اروپایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه هشدار داد که این اقدام می تواند پیامدهایی جدی برای سطح همکاری های تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی داشته باشد. وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در بیانیه ای رسمی اعلام کرد: تصمیمی که فرانسه، آلمان و بریتانیا اتخاذ کرده اند، زمینه های همکاری ایران با آژانس را در معرض خطر قرار می دهد. در این بیانیه همچنین اقدام تروییکای اروپایی حرکتی تنش زا، تحریک آمیز و غیرضروری توصیف شده است.

سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نامه ای به کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام، پیرامون سازوکار حل و فصل اختلافات مندرج در برنامه جامع اقدام مشترک تصریح کرد: از اتحادیه اروپا می خواهیم تا از تفسیرهای گزینشی دست برداشته و به تسهیل دیپلماسی اصیل برای پاسداشت چندجانبه گرایی اهتمام ورزد. جمهوری اسلامی ایران همچنان به دیپلماسی پایبند است و آمادگی دارد مذاکراتی را با هدف دستیابی به راه حل دیپلماتیک عادلانه و متوازن از سر گیرد.

مکانیزم ماشه بخشی از توافق هسته ای برجام در سال 2015 است که بر اساس آن، در صورت نقض تعهدات از سوی ایران، اعضای توافق می توانند روند بازگرداندن تحریم های بین المللی را از طریق شورای امنیت سازمان ملل آغاز کنند. به گزارش خبرگزاری رویترز، سه کشور اروپایی عضو برجام یعنی فرانسه، آلمان و بریتانیا تصمیم گرفته اند این سازوکار را فعال کنند. در عین حال، این کشورها تأکید کرده اند که طی 30 روز آینده برای یافتن راه حلی دیپلماتیک با تهران گفت وگو خواهند کرد.

تروییکای اروپایی در پیام خود اعلام کرده است که همچنان مایل به مذاکره با ایران برای تمدید ترتیباتی هستند که بقای برجام را تضمین می کند. آنان همزمان از ایران خواسته اند با ورود به یک روند دیپلماسی سازنده نگرانی ها پیرامون فعالیت های هسته ای خود را کاهش دهد.

روز پنج شنبه، مقام های ارشد دیپلماتیک فرانسه و آلمان در موضع گیری های جداگانه تلاش کردند تأکید کنند که اقدام تروییکای اروپایی برای فعال سازی مکانیزم ماشه به معنای پایان راه حل های دیپلماتیک نیست. ژان نوئل بارو وزیر خارجه فرانسه، در پیامی در پلتفرم ایکس نوشت: ما مصمم هستیم از بازه 30 روزه پیشِ رو برای گفت وگو با ایران استفاده کنیم. تعهد ما به دیپلماسی همچنان پابرجاست تا اطمینان حاصل شود ایران هیچ گاه به سلاح هسته ای دست پیدا نکند. همچنین، یوهان وادفول وزیر خارجه آلمان، این تصمیم را آغازی برای مرحله ای تازه در مذاکرات دانست و گفت که بازگرداندن تحریم ها می تواند همزمان با گشوده شدن مسیری جدید برای تعامل سیاسی دنبال شود.

نشست اخیر ژنو، که پس از ماه ها گفت وگوهای فشرده میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران و همتایانش از سه کشور اروپایی برگزار شد، نشانه ای روشن از کاهش سطح تعاملات دیپلماتیک بود؛ نشستی که این بار تنها با حضور معاونان وزیران خارجه برگزار شد. با وجود این، بیانیه مشترک فرانسه، بریتانیا و آلمان در خصوص آغاز روند فعال سازی مکانیزم ماشه علیه ایران، فضای مذاکرات را وارد مرحله ای تازه کرد و عملاً از رسیدن دو طرف به یک بن بست حکایت داشت. اکنون پرسش اساسی این است که آینده دیپلماسی چگونه رقم خواهد خورد؟ آیا هنوز امکان بازگشت به میز مذاکره وجود دارد یا تصمیم اروپایی ها پرونده هسته ای ایران را به مسیر تقابل کشانده است؟ ایران بارها هشدار داده که در صورت فعال سازی اسنپ بک واکنشی سخت و جدی نشان خواهد داد؛ موضوعی که سناریوهای پیش روی تهران را به مسئله ای محوری در تحولات هفته های آینده تبدیل می کند.

تریتا پارسی، معاون اندیشکده آمریکایی کویینسی ، در تحلیلی نوشت: سه کشور اروپایی عضو گروه تروییکای غربی (بریتانیا، فرانسه و آلمان) بر این باورند که فعال سازی مکانیسم ماشه ضرورتی تاکتیکی دارد؛ اقدامی که به زعم آنان می تواند ایران را وادار به بازگشت به میز مذاکره با آمریکا کرده و همچنین شرایط لازم برای دسترسی کامل آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) به تأسیسات هسته ای ایران از جمله محل نگهداری اورانیوم غنی شده 60 درصد را فراهم کند.

تریتا پارسی توضیح می دهد که در ظاهر، این خواسته ها منطقی به نظر می رسند، اما ایران از زاویه ای دیگر به ماجرا نگاه می کند. مقامات تهران نسبت به آژانس بی اعتمادند و بر این باورند که برخی اطلاعات محرمانه از درون این نهاد در اختیار سرویس های اطلاعاتی خارجی قرار گرفته است؛ اطلاعاتی که زمینه ساز ترور دانشمندان هسته ای ایران توسط موساد بوده است. به همین دلیل، از نگاه تهران، شفاف سازی بیشتر درباره محل ذخایر اورانیوم می تواند نه تضمینی برای اعتمادسازی، بلکه خطری بالقوه باشد که احتمالاً موج تازه ای از حملات هدفمند یا حتی عملیات هوایی آمریکا را به دنبال داشته باشد.

در ادامه تحلیل تریتا پارسی، او به تناقضی بنیادین اشاره می کند: ایران زمانی بر سر میز مذاکره حضور داشت که همزمان تحت بمباران اسراییل و آمریکا قرار می گرفت. با این حال، کشورهای اروپایی عضو گروه تروییکای غرببی اکنون بار دیگر از تهران می خواهند به گفت وگو بازگردد، بی آنکه در مقابل، شرطی مشابه برای واشنگتن مبنی بر توقف حملات نظامی مطرح شود.

به باور تریتا پارسی، شکاف عمیق در موضوع غنی سازی، محدود بودن فرصت دیپلماسی در دولت ترامپ و فشار فزاینده اسراییل برای بازگشت به مسیر تقابل، همگی عواملی هستند که از سرگیری مذاکرات را از پیش محکوم به شکست می سازند؛ مگر آنکه هر دو طرف در موضوع حساس غنی سازی انعطاف نشان دهند. او هشدار می دهد که بازگشت به گفت وگو تحت چنین شرایطی نه تنها به توافقی پایدار منجر نخواهد شد، بلکه صرفاً می تواند آغاز جنگ را جلو بیندازد و شاید، همان طور که او تلویحاً نتیجه می گیرد، این دقیقاً همان هدفی است که برخی بازیگران به دنبال آن هستند.

دکتر محمد عباس ناجی، کارشناس مسائل ایران در مرکز مطالعات الأهرام ، معتقد است که تصمیم اروپا برای فعال سازی مکانیسم ماشه نشان دهنده پایان اعتماد این قاره به ثمربخش بودن گفت وگو با تهران است. این اقدام پیامی روشن به ایران می فرستد؛ اروپا دیگر تمایلی به ادامه مذاکرات فرسایشی و بی نتیجه ندارد. زمان نیز رو به پایان است؛ چرا که تا 18 اکتبر فاصله ای اندک باقی مانده و فرآیند اسنپ بک دست کم یک ماه در شورای امنیت طول می کشد.

به گفته ناجی، فشارها بر ایران در چنین شرایطی دوچندان خواهد شد که ایران هم اکنون زیر بار تحریم های یک جانبه آمریکا قرار دارد و با اجرای اسنپ بک، به طور همزمان با محدودیت های شورای امنیت نیز روبه رو می شود. این هم پوشانی می تواند فضای اقتصادی و سیاسی ایران را در شرایط بسیار سخت تری قرار دهد.

به گفته دکتر ناجی، گزینه های ایران بسیار محدود و پرهزینه است؛ از کاهش همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی گرفته تا خروج از معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای، که برخی نمایندگان مجلس خواستار آن شده اند. مهم ترین برگ ایران بستن تنگه هرمز است، اما این اقدام برای خود ایران هم بسیار پرهزینه خواهد بود.

برخی تحلیلگران فعال سازی مکانیسم ماشه را بیش از هر چیز ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی بر ایران می دانند. اما در مقابل، گروهی از ناظران هشدار می دهند که این تصمیم می تواند زمینه ساز مرحله ای تازه از رویارویی باشد. دکتر محمد عباس ناجی در این باره می گوید: نمی توان احتمال داد که اسنپ بک الزاماً به معنای آغاز جنگ باشد؛ اما تجربه نخستین جنگ ایران و اسراییل نشان می دهد که چنین سناریوهایی دور از ذهن نیست. آن جنگ درست یک روز پس از پایان مهلت 60 روزه ترامپ علیه ایران آغاز شد. اکنون نیز فعال شدن این سازوکار می تواند برای اسراییل فرصتی تازه جهت اقدام نظامی فراهم کند. او تاکید می کند: حتی اگر در کوتاه مدت حمله ای صورت نگیرد، گزینه نظامی همچنان روی میز باقی خواهد ماند. چرا که اختلافات میان ایران، آمریکا و اسراییل چه در حوزه برنامه هسته ای، چه توان موشکی و چه نفوذ منطقه ای نه سطحی است و نه به آسانی قابل حل.

دکتر احمد الیاسری، کارشناس امور ایران تأکید کرد: مهم ترین مصادیق اجرای مکانیزم ماشه، بازگرداندن تحریم ها بر فناوری های هسته ای است که قبلاً مجاز به وارداتشان بود؛ از جمله صفحات و تجهیزات تخصصی فناوری صلح آمیز هسته ای. همچنین تحریم شرکت های بین المللی که خدمات فنی به برنامه هسته ای ایران ارائه می کنند و ممنوعیت تأمین موادی که ایران در توسعه موشک ها به کار می برد. وی تاکید کرد این روند عملاً ادامه همان شیوه ترامپ خواهد بود و علاوه بر نفت و انرژی و نقض حقوق بشر، شرکت های غربی مشارکت کننده در بخش صلح آمیز پروژه هسته ای ایران را نیز شامل می شود. وی همچنین اشاره کرد که از مهم ترین تحریم های احتمالی، تهدید شرکت های اروپایی فعال در بخش انرژی است؛ شرکت هایی که تاکنون معاملات نفت و گاز با ایران را جدا از محدودیت های برجام ادامه می دادند، اما این بار احتمال دارد مشمول تحریم شوند.

با اجرای مکانیزم ماشه، قطعنامه های پیشین شورای امنیت مجدداً لازم الاجرا خواهند شد. این قطعنامه ها شامل محدودیت های تسلیحاتی، محدودیت در برنامه موشکی، ممنوعیت صادرات و واردات برخی فناوری های حساس هسته ای و همچنین الزام کشورها به نظارت سخت گیرانه بر تبادلات مالی و بانکی با ایران است. در عمل، ایران در کنار تحریم های یک جانبه آمریکا، بار دیگر با فشار هماهنگ و چندجانبه شورای امنیت روبه رو می شود که به لحاظ حقوقی برای همه کشورها الزام آور است. پیامد دیگر، مشروعیت یافتن فشارهای بین المللی علیه تهران است.

بازگشت تحریم های سازمان ملل می تواند راه را برای کشورهای بیشتری باز کند تا تحت پوشش قوانین بین المللی تعاملات اقتصادی و سیاسی خود با ایران را محدود یا قطع کنند. چنین شرایطی علاوه بر انزوای دیپلماتیک، تبادلات تجاری ایران را نیز بیش از پیش دشوار خواهد کرد.