نصرالله تاجیک، استاندار پیشین و دیپلمات بازنشسته در روزنامه اعتماد نوشت: در رابطه با فعل و انفعالات اخیر میان تهران و طرف های غربی و مخصوصا آژانس بین المللی انرژی اتمی، مذاکرات به طور مداوم در جریان است؛ هرچند اشکال مختلفی به خود گرفته، اما موضوع همچنان در دستور کار قرار دارد و دنبال می شود. آنچه در این میان اهمیت دارد، این است که این روند دایما در حال تغییر است و در هر لحظه ممکن است اتفاق تازه ای رقم بخورد، اما مسائل فرعی نیز وجود دارد که بر روند مذاکرات اصلی اثر می گذارد.

در این میان، عملکرد رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، همواره با انتقادهای جدی در داخل ایران همراه بوده، اما ایران نتوانسته آن را به یک فشار علیه او در ساختار اداری آژانس تبدیل کند! در ارزیابی کلی می توان گفت که نگاه مثبتی نسبت به او در ایران وجود ندارد و بسیاری بر این باورند که گروسی بیش از آنکه کار فنی و حرفه ای خود را انجام دهد، به سمت اقدامات سیاسی گرایش پیدا کرده است.

گزارش های او نیز اغلب با سوءظن نگریسته می شود، زیرا نه تنها بر ذهنیت اعضای آژانس تاثیر جدی می گذارد، بلکه در مواردی مسیر تصمیم گیری این نهاد را هم تغییر می دهد. افزون بر این، جاه طلبی های شخصی گروسی برای آینده سیاسی اش از جمله تلاش های غیررسمی او برای حضور در پست دبیرکلی سازمان ملل این گمانه را در تهران تقویت کرده است که اقدامات او بیش از آنکه فنی باشد، سیاسی و مبتنی بر اهداف شخصی است.

ازسوی دیگر، باید اذعان کرد که کل برنامه هسته ای ایران در سال های اخیر ازسوی امریکا برای اهداف مشخص و ازجمله ایجاد حاشیه امن برای اسراییل و فشار و امتیازگیری سیاسی شده است. به بیان دیگر، اختلافات ایران با امریکا و اروپا سبب شده مسائل هسته ای ایران با پیمانکاری اسراییل به ابزاری برای فشار سیاسی بدل شود.

این وضعیت برای تحلیلگران ایرانی و ناظران سیاسی ذهنیتی ایجاد کرده که اگر ایران در حوزه هسته ای عقب نشینی کند، طرف های غربی تلاش خواهند کرد گام به گام امتیازات بیشتری را از تهران در حوزه های دیگر مطالبه کنند. این مساله به نوعی روند کار دیپلماتیک را تضعیف کرده است. در حال حاضر، بحث هایی نیز درباره پیش نویسی که آقای گروسی در میان اعضای شورای حکام توزیع کرده است، وجود دارد.

تصور می کنم بیانیه ای که از این نشست منتشر می شود چندان تفاوتی با بیانیه های پیشین نداشته باشد و احتمالا مشابه همان بیانیه پیش از آغاز جنگ دوازده روزه خواهد بود، زیرا تندتر شدن دو خطر دارد: اول بستن مسیر دیپلماتیک و دوم احتمال سوءاستفاده اسراییل برای تحرکاتی علیه ایران! که تا حدی بعید می دانم. البته با این هدف که فشارها بر ایران افزایش یابد و زمینه برای امتیازگیری بیشتر فراهم شود.

اروپا نیز در این مسیر تلاش داشت تا با حضور خود در برجام آن را به ابزاری برای فعال سازی مکانیسم ماشه تبدیل کند. لذا اکنون بحث هسته ای از مباحث فنی خارج شده و بعد از حمله امریکا و اسراییل به سه سایت هسته ای صلح آمیز ایران، زیرساخت های کشور آسیب جدی دید، متاسفانه هیچ یک از مقامات آژانس یا شورای حکام موضعی قانونی و حمایتی از شأن و جایگاه آژانس و ایران اتخاذ نکردند.

در مقطع کنونی اگرچه آژانس شرط می گذارد که بازرسان به ایران بازگردند و مسائل پادمانی میان دو طرف حل و فصل شود اما آقای گروسی و همکارانش می کوشند بر موادی که وضعیت نامشخصی دارند تمرکز کنند و طبعا ایران با پیگیری استراتژی ابهام هسته ای برای امتیازگیری، که در پیش گرفته، نیاز دارد تا سیاست و تاکتیک هایی را برای این راهبرد انتخاب کند که بتواند تا پایان آن را ادامه دهد و همچنان راه دیپلماسی باز بماند.

نشانه های موجود نیز علی رغم پیشرفت کم حکایت از آن دارد که تهران همچنان به باز بودن مسیر گفت وگو پایبند است. با این حال، فشارهای اروپا در پرونده هسته ای به دلیل همزمانی این روند با انقضای برجام افزایش یافته است به گونه ای که غروب برجام و موضوع هسته ای و آژانس پیوند متقابل پیدا کرده اند! درحالی که اگر خود مکانیسم ماشه زودتر حل و فصل شود و فرصتی دیپلماتیک فراهم شود بر مسائل میان ایران و آژانس نیز تاثیرگذار خواهد بود.

چه بسا اقداماتی که اخیرا در شورای امنیت دنبال می شود؛ بعد از نامه سه وزیر اروپایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه و نیز دو پیش نویسی که توسط روسیه با هدف تمدید شش ماهه قطعنامه 2231 ارایه شده، می تواند در دو حوزه اثرگذار باشد: نخست، تعیین تکلیف نهایی مکانیسم ماشه و دوم، ایجاد زمینه ای برای کاهش تنش ها در پرونده هسته ای و حل اختلافات باقی مانده میان ایران و آژانس.

من همچنان بر این باورم که اعضای شورای حکام همان استراتژی چوب و هویج یا پیاز و شیرینی را در قبال ایران دنبال می کنند که هم همکاری ایران را جلب نمایند و هم فشار بیاورند تا امتیازات بیشتری بگیرند. اینکه ایران در مقابل چه خواهد کرد معتقدم مواضع ایران و آژانس خیلی از هم فاصله دارد. بیشتر امید من به این است که با پادرمیانی کشورهای موثر یا میانجیگر مانند همان کاری که روسیه برای تمدید قطعنامه 2231 و برجام به مدت شش ماه انجام داده، شاید فرصت بیشتری برای دیپلماسی ایجاد شود.

البته این فرصت با توجه به شتاب تحولات و اوضاع متزلزل خاورمیانه، چه در غزه و لبنان و چه در سطح بین المللی مثل روابط چین و امریکا یا نقش روسیه و هند و حتی سازمان شانگهای، می تواند هم اثر مثبت داشته باشد و هم اثر منفی. البته ناگفته نماند که نباید تصور کنیم که اگر قطعنامه 2231 نیز شش ماه تمدید شد لزوما به یک راه حل مرضی الطرفینی دست یابیم. نزدیک کردن مواضع ایران و آژانس نیاز به کار جدی دیپلماتیک و کارت هایی برای بازی دارد.

در عین حال باید اذعان کرد کارت های بازی ما هم چندان وسیع نیست و محدود شده است، بنابراین با همه این شرایط، باید خیلی دقیق و سنجیده همه ابعاد ماجرا را چه در داخل و چه در عرصه سیاست خارجی رصد کنیم و با نظریه پردازی و کار کارشناسی روی آن، بتوانیم از این روند با اهرم سازی در جهت اهداف خودمان استفاده کنیم. درباره اهرم های ایران در قبال عدم بازگشت تحریم های سازمان ملل باید گفت اقدامات هیجانی و هزینه زا دستاوردی نخواهد داشت.

باید تلاش کنیم دیپلماسی را پیش ببریم و اهرم سازی کنیم. برای پیشبرد دیپلماسی باید اهرم های خود را بالاخص در حوزه قدرت نرم که عبارت از یارگیری و اجماع سازی است، تقویت کنیم، این بسیار مهم است. تغییرات و اصلاحاتی در رویکردهایی در درون اعمال نماییم در زمینه تقویت انسجام ملی. در این میان، سفر آقای رییس جمهور به نیویورک برای حضور در مجمع عمومی سازمان ملل فرصت مهمی است.

باید مراقب باشیم در دام حاشیه سازی ها نیفتیم؛ چه بسا امریکا بدش نمی آید با برخی مصوبات و مانع تراشی ها ما را به حاشیه بکشاند، اما ما باید تمرکزمان را روی اقناع افکار عمومی دنیا بگذاریم. اکنون بهترین زمان است که از موقعیت ایجاد شده درباره مکانیسم ماشه در مجمع عمومی سازمان ملل استفاده کنیم. اگر این اجلاس به دلیل مسائل فلسطین و ویزا ندادن امریکا، به ژنو منتقل شود، دست ما برای کار با افکار عمومی و دولت ها بازتر خواهد بود.

به عقیده من، سخنرانی رییس جمهور در مجمع عمومی باید فقط روی دو نکته متمرکز باشد: اول در هسته ای تشریح واقعیت ها، توجیه افکار عمومی جهانی، جلب حمایت کشورها و نشان دادن اینکه امریکا تلاش می کند افکار عمومی را گروگان بگیرد تا اهداف خودش را پیش ببرد. باید ثابت کنیم که برنامه هسته ای ایران کاملا قانونی است، تحت نظر آژانس اجرا می شود و همراه با رعایت الزامات ان پی تی است؛ اما امریکا آن را به گروگان گرفته تا مسائل دیگری را به ایران تحمیل کند.

این فرصت بهترین موقعیت برای ماست تا اهرم سازی کنیم، چراکه اگر مساله ایران در هر فرآیندی به رای گیری در شورای امنیت برسد، امیدی به تعداد بالای رای حمایت از ایران وجود ندارد. شاید چین، روسیه، پاکستان، الجزایر، برزیل و یکی، دو کشور دیگر از ما حمایت کنند، اما این کافی نیست. ما نیاز داریم با کشورها یارگیری کنیم آن ها را قانع کنیم که مکانیسم ماشه و اساسا کل پرونده هسته ای ایران به طور ناعادلانه به ابزاری سیاسی علیه ایران تبدیل شده است.

این همان مسیری است که باید با قدرت دیپلماسی و کار جدی در حوزه افکار عمومی دنبال کنیم تا کارت بازی ما تقویت شود. دوم جنایات اسراییل و ادامه نسل کشی در غزه است که این روزها در دنیا مطرح است و این اقدامات نیز با کمک امریکا صورت می گیرد!