آرمان هایی که انقلاب ایران را به نتیجه رساند، ابعاد گسترده ای از حقوق فردی و اجتماعی را وعده می داد. دفاع از مستضعفان و محرومان، ایجاد رفاه عمومی و کاهش فاصله طبقاتی، جلوگیری از فساد، آزادی بیان، حاکمیت قانون، مشارکت مردم در تصمیم گیری ها و پیشرفت اقتصادی و ارتقای جایگاه ایران در منطقه و جهان از جمله این وعده ها بود. اما گذشت زمان تحقق این وعده ها را بسیار سخت کرد.

به گزارش هم میهن، فاصله گرفتن از آرمان های انقلاب حالا در ادبیات بسیاری از چهره های انقلابی به رسمیت شناخته می شود. اگر زمانی چهره های اصلاح طلب و ملی گراها به این مسئله اشاره داشتند، و اصولگراها نافی آن بودند، اما حالا آنها نیز بر این موضوع تاکید دارند. محمدباقر قالیباف، رییس مجلس اخیراً در یک کنفرانس بین المللی که در زمینه توسعه منطقه ای و عدالت اجتماعی برگزار شد به این موضوع اعتراف کرد و گفت: چالش ها و مشکلاتی در این حوزه وجود دارد، آرمان هایی در باورها و ارزش های ما وجود دارد که باید به آن می رسیدیم؛ اما امروز با زندگی روزمره مردم همخوانی ندارد؛ لذا ابتدا باید این مشکل را بپذیریم و بهانه جویی نکنیم و اگر نپذیریم؛ یعنی بنا نداریم مسئله را به رسمیت بشناسیم.

اگر مسئله ای به رسمیت شناخته نشود، قدرت حل آن را نیز نخواهیم داشت. خواسته عمیق مردم ایران برای تغییر ، سقوط رژیم پیشین و تاسیس نظام سیاسی جدید، مبناهای بنیادی شکل گیری انقلاب ایران بود که به همراه یک رویکرد دینی و اسلامی شکل گرفت. در پی انقلاب ایران، آرمان هایی ترسیم و قانون اساسی جدید نیز نگارش شد، اما با گذشت نزدیک به نیم قرن از این رخداد مردم ایران باز هم خواسته‎شان تغییر است چراکه معتقدند رویای ایرانی که انقلاب ترسیم کرده بود، در بسیاری از موارد تحقق نیافت.

این آرمان ها چه بودند و چه آینده ای را برای ایران ترسیم می کردند و چه رویدادهایی منجر به شکاف میان مردم و آرمان های انقلاب شد؟ از دفاع از مستضعفان و تحقق عدالت گرفته تا وعده رفاه، ثبات اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ابعاد متعددی از آرمان های انقلاب ایران را پوشش می دادند. امام خمینی، رهبر انقلاب ایران بارها در مصاحبه های گوناگونی گفته بود: افتخار انقلاب ما حمایت از پابرهنگان و مستضعفان است ، این از افتخارات و برکات کشور و انقلاب و روحانیت ما است که به حمایت از پابرهنگان برخاسته است و شعار دفاع از حقوق مستضعفان را زنده کرده است.

او استواری اسلام را از تمام کسانی که منجر به انقلاب ایران شدند طلب می کرد و اسلامی را تفسیر می کرد که به مرور از انقلاب ایران رنگ باخت: فرزندان عزیز جهادی ام به تنها چیزی که باید فکر کنید، استواری پایه های اسلام ناب محمدی است؛ اسلامی که غرب و در رأس آن آمریکای جهان خوار و شرق و در رأس آن شوروی جنایتکار را به خاک مذلت نشاند. اسلامی که پرچمداران آن پابرهنگانند و مظلومین و فقرای جهانند و دشمنان آن ملحدان و کافران و سرمایه داران و پول پرستانند. اسلامی که طرفداران واقعی آن همیشه از مال و قدرت بی‎ بهره بودند و دشمنان آن زراندوزان حیله گر، قدرتمداران بازی گر، مقدس نمایان بی هنرند.

مهدی بازرگان، در نخستین سخنرانی خود به عنوان نخست وزیر دولت انقلابی به برادری در حکومت اسلامی، مسئله آزادی و دموکراسی در اسلام اشاره کرد و گفت: حکومت اسلامی، حکومت برادری است. بنابراین همه موظفند در عین اینکه همه تابعه و کارمند دولتند همه باید کار کنند... اگر دولت های دموکراسی و مکتب های آزادی خواه خارجی ها به این حد از رشد رسیده یا ادعای رسیدن می نمایند که می گویند باید آزادی بیان و انتقاد داشته باشند، اسلام به آنها نه تنها آزادی بلکه وظیفه انتقاد و بیان را داده است؛ فرمایشی از پیغمبر است که آن قوم و ملتی که در آنجا حق ضعیف از قوی بدون لکنت و ترس و واهمه گرفته نشود آن قوم و ملت هیچ وقت مقدس و پاک و درست نخواهد شد. بازرگان درباره جمهوری اسلامی نیز گفت: این جمهوری، در واقع جمهوری دموکراتیک اسلام است، دموکراتیک یعنی اسلام. اسلام آیینی است که وقتی از خلق می گوید، منظورش همه انسان هاست بدون توجه به نوع و کارشان. بنابراین جمهوری اسلامی یک نظام آزاده و مبتنی بر دموکراسی است. (21 بهمن 57، روزنامه اطلاعات)

بازرگان درباره معیشت و وضعیت رفاهی مردم نیز صحبت‎ هایی کرد و وعده هایی داد. وی در روزهای پایانی سال در بازدید از محلات فقیرنشین جنوب تهران اعلام کرد: اتوبوس، برق و تلفن برای ساکنان جنوب تهران مجانی می شود. (21 اسفند 57) و پس از آن در مصاحبه تلویزیونی درباره وجود چنین لایحه ای که از قبل جهت ارائه به شورای انقلاب به تصویب رسیده است خبررسانی عمومی می کند. (23 اسفند 57).

پس از طرح مسئله مجانی شدن آب و برق از سوی دولت موقت، امام خمینی در سخنانی در مدرسه فیضیه قم به ایجاد رفاه در زندگی مادی و معنوی مردم تاکید و درباره آب و برق رایگان می گوید: ما علاوه بر اینکه زندگی مادی شما را می خواهیم مرفه باشد، زندگی معنوی شما را هم می خواهیم مرفه باشد. شما به معنویات احتیاج دارید. معنویات ما را بردند اینها. دلخوش به این مقدار نباشید که فقط مسکن می سازیم، آب و برق را برای طبقه مستمند مجانی می کنیم، اتوبوس را برای طبقه مستمند مجانی می کنیم. دلخوش به این مقدار نباشید. معنویات شما را، روحیات شما را عظمت می دهیم. شما را به مقام انسانیت می رسانیم. اینها شما را منحط کردند. اینقدر دنیا را پیش شما جلوه دادند که خیال کردید همه چیز این است. ما هم دنیا را آباد می کنیم و هم آخرت را.

آیت الله طالقانی نیز به عنوان یکی از چهره های انقلابی موثر آرمان هایی از انقلاب را ترسیم می کرد. برای نمونه وی در تلاش سازمان ملی دانشگاهیان برای پایان دادن به تحصن دانشگاه تهران در دی ماه سال 57 در سخنرانی به استقلال دانشگاه از بدنه قدرت اشاره کرد و گفت: آثار انحراف ها، توطئه ها که در مرکز دانشگاه، دانشگاه را بی اراده ساخته و استقلال علمی آن را فاقد ساخته بود، پاک شود و کسانی که به اسم دانشگاه این مکان را مرکز توطئه های وابستگی فرهنگی و سیاسی رژیم جبار و رژیم وابسته به استعمار و استبداد کرده بودند، از محیط دانشگاه طرد شوند.

آلودگی ها پاک شود و دانشگاه به معنی حقیقی خود نزدیک شود. مرکز بحث و تحقیق باشد. او همچنین در دیداری که با اقلیت های مذهبی در اسفند سال 57 داشت بر آزادی در دیدار با نمایندگان اقلیت های مذهبی اشاره کرد و گفت: اسلام آیین آزادگی است و مسلماً در دموکراسی که به برکت انقلاب برقرار خواهد شد آزادی به طور کامل در جامعه ما برای همه افراد وجود خواهد داشت. (7 اسفند 57)

با عبور انقلاب از بحرا های سال های نخست ورود ایران به جنگ هشت ساله منجر به استقرار و تشدید فضای نظامی و دفاعی شد و بسیاری از برنامه های رفاهی و عدالت محور به حاشیه رفت. با پایان جنگ و شروع تلاش‎ها برای سازندگی اما شرایط فضای امنیتی و نظارتی در کشور کاهش پیدا نکرد و آزادی های سیاسی و مدنی را محدود کرد. از این دوران کم‎کم مسائلی مانند اقتصاد رانتی نیز به ادبیات این حوزه اضافه شد و با توجه به گذر از فضای جنگی و ایجاد فرصت برای فعالیت‎های مختلف، هستند تحلیلگرانی که این دوره را دوره نفوذ رانت سیاسی به رانت اقتصادی دانسته‎اند که عدالت اجتماعی را تحت الشعاع قرار داد. (اقتصاد رانتی در ایران و راه های برون رفت از آن، سیف الله فضلی نژاد و مرتضی احمدیان).

ایران را به یک ژاپن مسلمان تبدیل خواهیم کرد ؛ این وعده ای بود که حدادعادل در زمان ریاست خود در مجلس به مردم داد و تاکید کرد تمام تلاش خود را برای تحقق این امر به کار خواهد بست. با وجود آنکه فرایند توسعه ایران و ژاپن همزمان آغاز شد، اما سخن از ژاپن اسلامی جای خود را حتی در سخنان همین جریان به هند، پاکستان و بنگلادش داد.

چنانچه محمدحسن قدیری ابیانه در نشستی خطاب به مردم تلویحاً گفته است که ژاپن اسلامی را فراموش کنید: زندگی خود را با هند، پاکستان و بنگلادش مقایسه کنید نه ژاپن و آلمان. پیش از آن هم که به دولت حسن روحانی پیشنهاد شد تا مدل کره شمالی(حسین شریعتمداری/24 مرداد 1396) را در مقاومت و برخورد با جهان انتخاب کرده و براساس این مدل پیش برود بعد هم که به مردم گفته شد در مقاومت و قناعت پیشه کردن راه مردم یمن (علی اکبر ولایتی/1397) را بروند و شاید هم وضعیت همان است که عبدالجواد موسوی در مطلبی برای هم میهن نوشت: به نظرم اگر حداد عادل بخواهد صراحت و صداقت پیشه کند باید بگوید: ما می خواهیم کوبای اسلامی شویم. یک مملکت انقلابی تمام عیار که با هیچ کس بر سر ایدئولوژی اش شوخی ندارد.

علی ماجدی، سفیر دولت اصلاحات در ژاپن در مقایسه ایران و ژاپن و علل عدم ژاپن اسلامی شدن ایران در گفت و گویی به همکاری اکثریت حاکم با اقلیت بازمانده از قدرت اشاره می کند که در ایران امری بعید است و تصریح می‎کند: گفته می شود که نخست وزیر در ژاپن کسی است که باید حتی اقلیت ها را قانع کند... بیشتر از اینکه بخواهد دستور بدهد، حتی سعی می کند اقلیت را مجاب کند. یعنی این طور نیست که نخست وزیر هر تصمیمی بگیرد، حتماً یک عقل جمعی پشتش هست و آن حزب است که این کار را انجام می دهد.

نکته جالب در مورد ژاپن این است، کسی که در اقلیت است، راحت صحبت می کند. وقتی اکثریت به یک انتخاب رأی می دهد و رأی اش به 70 درصد می رسد، حق تصمیم گیری دارد. ولی اقلیت راحت می پذیرد که شکست خورده اما نظر و حرفش را به راحتی اعلام می کند. دولت حق مردم و حقوق شهروندی را کاملاً رعایت می کند و همه شهروند درجه یک هستند. مردم هم حقوق دولت را رعایت می کنند؛ یعنی اصلاً فرار مالیاتی نمی بینید. اگر کسی فرار مالیاتی داشته باشد، مثل این است که مواد مخدر می فروشد. مردم حقوق هم را رعایت می کنند. شنیده اید وقتی توفان عظیم شد، مردم در فروشگاه ها به چیزی دست نزدند و خارج شدند.

با بررسی این آرمان‎ها و خواسته‎ها پس از انقلاب؛ احتمالاً طومار بلندی شود و در این گزارش به‎ بخش هایی از صحبت های سه چهره معروف سیاسی پیرامون آرمان های انقلاب اشاره شد. شعارهای ابتدای انقلاب آنقدر گسترده و وسیع بود که قرار بود رویای زندگی ایده آل را محقق کند. اما با گذشت بیش از چهار دهه مقایسه زندگی شخصی افراد با آن آرمان ها سازگاری چندانی ندارد و در باور مردم ایران نیست که آن نگاه و ارزش هایی که منجر به انقلاب شد، راه خود را ادامه داده باشد. انقلاب ایران با وعده های بزرگ آغاز شد، برنامه های توسعه به ترتیب در ایران تدوین و برنامه هفتم توسعه به مرحله اجرایی رسید.

سند چشم انداز افق 1404 نیز به پایان خود نزدیک شد؛ سندی که جامعه ایرانی را توسعه یافته، برخوردار از دانش پیشرفته، امن، مقتدر و مستقل، برخوردار از رفاه، سلامت و امنیت غذایی دست یافته به جایگاه اول اقتصادی و دارای تعامل موثر و سازنده با جهان تعریف می کرد. اما ایران به آرمان های انقلاب نرسید و سیاست های اقتصادی، اجتماعی، رفاهی، سیاست داخلی و نحوه تعامل با منطقه و جهان منجر به آن شد که رویای ژاپن اسلامی به کفایت مقایسه با زندگی هند و پاکستان و بنگلادش برسد. با گذشت حدود نیم قرن، فاصله میان آرمان های اولیه انقلاب ایران و واقعیت های امروز کشور حاکی از ضرورت بازاندیشی اساسی در رویکردها و شیوه حکمرانی کشور قابل توجه است.