عباس عبدی، در نامه سرگشوده خطاب به محمدباقر قالیباف نوشت:

ریاست محترم مجلس شورای اسلامی

جناب آقای قالیباف

با سلام و احترام

در مورخ 13/7/1404 نامه ای با امضای 184 نفر از نمایندگان محترم مجلس در موضوع جمعیت، خطاب به وزیر بهداشت نوشته و در صحن مجلس قرائت گردید که در آن بدون ذکر نام، تعریضی هم به بنده شده بود.

به پاس احترام به میلیون ها مادری که به دلیل سیاست های به غایت نادرست جاری و علی رغم میل وافرشان به داشتن فرزند، به ناچار از نعمت فرزندآوری محروم شده اند، نکاتی را تقدیم می کنم، بلکه با قرائت آن در صحن مجلس از ذهنیت نادرست نمایندگان رفع ابهام شود.

شنیده ام آقای دکتر مرندی وزیر محترم اسبق بهداشت پاسخ قاطعی به غلط های فاحش در نامه نمایندگان داده اند.

همچنین وزارت بهداشت نیز پاسخ خود را داده است. ولی این پاسخ ها از دو ایراد کلی رنج می برند: اول این که منتشر نمی شوند و دوم این که بسیار کلی و به قول معروف دست به عصا پاسخ می دهند و کمتر به مشکل اصلی می پردازند. بنابراین لازم دانستم که پاسخ خود را تقدیم کنم.

از نظر بنده مسأله فرزندآوری بسیار مهم است به همین دلیل کمتر کسی به اندازه من در این مورد نوشته است. مجموعه این نوشته ها را اخیراً با عنوان چگونه جمعیت را سِقط کنیم؟ شامل مجموعه نوشته های من درباره جمعیت از سال 1394 تا 1404 در دست رس است که اگر نمایندگان محترم زحمت مطالعه آن را به خود می دادند قطعا در درک خود از مسأله جمعیت و نوشتن چنین نامه هایی تجدیدنظر می کردند.

به همین خاطر تأکید می کنم اگرچه ادامه وضعیت جمعیت در ایران خطرناک است، ولی بدتر از آن سیاست گذاری نادرست درباره این مسأله و مسایل دیگر است؛ خطری که حال و آینده کشور را هم زمان تهدید می کند و ریشه آن هم در درک نادرست قانون گذاران از مسایل کشور است که راه حل های آنان به جای بهبود امور بر مشکلات می افزایند، و به جای بازکردن گره ها آن ها را کورتر می کند.

به عنوان نمونه برای فهم اثرات قانون جوانی جمعیت مصوب مجلس قبلی و مورد حمایت مجلس کنونی کافی است بگویم:

مقایسه آمار متولدین سال های 1399 و 1400 نشان می دهد در سال پیش از اجرایی شدن این قانون، تعداد موالید کشور افزایش داشته ولی با اجرای قانون و از سال 1401 تا پایان سال 1403 به ترتیب سالانه 3٫4- درصد، 1٫2- درصد و 7٫4- درصد کاهش زاد و ولد داشته ایم. امسال هم به احتمال زیاد حدود 7- درصد با کاهش مواجه خواهیم شد. حتما قبول می کنید این روند خطرناکی برای وضعیت جمعیت است؛ روندی که پس از اجرای این قانون به وجود آمده است.

قانونی که قرار بود نرخ باروری را در بازه زمانی قابل قبولی به سطح جانشینی و به بیش از رقم دو برساند. در حالی که اکنون به طرز چشمگیری حتی کمتر از نرخ باروری پیش از اجرای قانون شده است. نکته جالب این که نسبت زایمان ها از طریق سزارین نیز پس از هدف قانون کمتر نشده بلکه بیشتر هم شده است.

شاید نمایندگان مجلس توجه ندارند دولت و وزارتخانه قبلی صد درصد طرفدار این قانون و هم سو با آن بودند و همه مواد آن را در حداکثر ممکن اجرا کردند ولی نه تنها جمعیت افزایش نیافت بلکه روند کاهشی آن تشدید هم شده است. از سوی دیگر اگر آمار مرگ و میر را از سال 1401 که کرونا پایان یافت در نظر بگیریم طی دو سال دولت آقای رییسی، حدود 10 درصد هم به آمار مرگ و میر اضافه شده است.

بنابراین، آمار فرزندآوری نشان می داد مسأله نه تنها با اجرای قانون موجود حل نشده، بلکه تشدید هم شده است. این به معنای آن است که مسأله چیز دیگری است و اجرای این قانون نتوانسته آن را حل کند زیرا به اصل مسأله نپرداخته است.

برای یافتن پاسخ چرایی شکست این قانون، باید به پژوهش های معتبر مراجعه کرد. لطفا دستور دهید نمایندگان آخرین پژوهشی را که در بهمن ماه سال 1403 انجام شد مطالعه کنند.

نتایج این پژوهش نشان می دهد مسأله اصلی و تعیین کننده برای حل مسایل فرزندآوری آن چیزهایی نیست که قانون موجود در صدد حل آن ها برآمده است.

مجلس وظیفه دارد یک گروه علمی معتبر را تعیین کند تا با تطبیق یافته های پژوهشی و ارزیابی کارایی قانون موجود در رفع و حل مسایل و دغدغه های مردم، چراییِ بی رغبتی و ناتوانی از فرزندآوری را بررسی و نتیجه را برای افکار عمومی منتشر کنند. طرح جزییات آن پژوهش، این نامه را از مسیر خود خارج می کند.

خلاصه اینکه از زمان اجرای قانون تا پایان امسال و علی رغم هزینه های بسیار فراوان حدود 18 درصد از فرزندآوری کاسته شده و رشد جمعیت کشور نیز به زیر 0٫6 درصد رسیده است و با ادامه این سیاست ها نمی توان انتظار تغییر مسیرزاد و ولد را داشت و به زودی رشد جمعیت به صفر خواهد رسید.

برای درک این که نمایندگان تا چه حد با مسأله جمعیت و ارزیابی قانون بیگانه اند کافی است ادعای آنان را در مورد یکی از دستاوردهای قانون مرور کنیم:

آنان بزرگترین دستاورد این قانون فاجعه بار را که هزینه زیادی بر بودجه و مردم تحمیل کرده این دانسته اند که فرزند سوم به بعد از 18٫3 درصد ولادت کل نوزادان به 26٫8 درصد رسیده است. این دستاورد نیست، بلکه شکست فاحش است. به این علت که نسبت فرزندان سوم و چهارم و پنجم (صورت کسر) از کل فرزندآوری (مخرج کسر) به این علت اضافه شده که کل فرزندآوری کم شده است. صورت کسر، ثابت مانده ولی مخرج کم شده لذا نسبت بالا رفته است.

فراوانی آن ها تغییر معناداری نکرده، بلکه نسبت و سهم آنان بیش تر شده و این ناشی از استنکاف جوانان از ازدواج، از فرزندآوری و از آوردن فرزند اول و دوم است.

اگر سیاست های مذکور موفق بود، قطعاً بر روی فرزندان اول و دوم و افزایش زاد و ولد آنان تأثیر می گذاشت. در واقع خانواده های دارای دو و بیش تر فرزند، زندگی جاافتاده ای دارند و مسیر خودشان در فرزندآوری را مثل نسل های قبلی ادامه می دهند، مسأله امروز ما فقدان انگیزه برای ازدواج و آوردن فرزند اول و دوم است و نه پنجم و ششم!

در چند سال اخیر در حالی که میانگین سن مادر در اولین نوزاد تغییری نکرده ولی میان سن مادر در کل نوزادان جدید تا حدود یک سال افزایش یافته است. این یعنی قانون علی رغم نام پرطمطراق آن، جوانان را فراموش کرده و این خطری بزرگ است و به معنای فراموشی آنان در همه عرصه ها است.

در اشاره نامه مذکور به سیاست کاهش رشد جمعیت در دهه 1370 و 1380 هم چند اشتباه رخ داده است:

اول اینکه آن سیاست (درست یا نادرستِ آن بحث دیگری است که اتفااً درست هم بود) محصول اراده کل نظام بود و در برنامه های توسعه گنجانده شده بود.

اتفاقاً اهداف سیاست گذاران رسیدن به نقطه فعلی نبود، ولی استقبال زیاد مردم از آن موجب شد که خیلی پیش از زمان تعیین شده، اهداف آن محقق شود. وزیر محترم بهداشت در آن زمان آقای دکتر مرندی از جناح اصول گرایان بود و بعید است کسی در انگیزه خیرخواهی و تعهد او به ساختار تردیدی داشته باشد. ولی در هر حال قانون گذاران در آن زمان درک درستی از عوامل تأثیرگذار بر مسأله داشتند و اجرا هم به درستی انجام شد ولی اکنون حتی اگر مواد قانون فرزندآوری تمام و کمال هم اجرا شود، هیچ هدف مطلوبی محقق نمی شود.

اکنون وقت بررسی و ارزیابی علمی قانون مسأله است. از اینکه در گذشته وزارت بهداشت توانست فرزندآوری را مهار کند، نمی توان نتیجه گرفت امروز می تواند آن را افزایش دهد.

در سال های 1357 تا 1365 کدام وزارتخانه دنبال این بود یا توانست تعداد متولدین را از 1٫37 میلیون به 2٫67 میلیون (حدود دو برابر) در سال برساند؟!

چرا علی رغم تبلیغات سنگین و صرف بودجه فراوان رژیم گذشته، تعداد متولدین از سال 1351 تا 1356، از 1٫14 میلیون به 1٫41 میلیون رسید؟!

این ها نشان می دهد، مسأله جمعیت در قانون موجود آن گونه که باید شناخته نشده است. جمعیت، یک شیر فلکه نیست که دست حکومت باشد و هر وقت خواست آن را ببندد و هر وقت خواست آن را باز کند.

چین با آن همه امکانات باورنکردنی با فشار فراوان و زور در بستن فلکه موفق بود، ولی اکنون 10 سال است که دنبال باز کردن این مسیر است و موفق نمی شود. چین ماهانه تا سه سال برای هر فرزندی که به دنیا بیاید بیش از 5 میلیون تومان می پردازد، در حالی که خدمات بهداشت و درمان و آموزش و خیلی از امور دیگر نیز مجانی و تأمین شده است، ولی اثر چندانی بر فرزندآوری ندارد و جمعیت آن در حال کاهش است. کره جنوبی نیز همین گونه و به مراتب بدتر است، و حدود 200 میلیارد دلار برای افزایش جمعیت خرج کرده ولی دستاورد چندانی نداشته است.

پس راه حل این بحران چیست؟ بحران فرزندآوری راه حل فنی و جدا از دیگر بحران های کشور ندارد. عوامل اصلی پرهیز از فرزندآوری، ربطی به نگاه والدین به ارزش فرزندآوری ندارد. مسأله اصلی نداشتن امید به آینده و وضعیت بد اقتصادی و نداشتن مسکن و شغل است و اینها مسایل کلان کشور است و حل مسأله فرزندآوری را باید در دل این مسائل کلان دید.

مقصر اصلی در کاهش شدید فرزندآوری سیاست های موجود است و نه مردم. مردم نیازی به اتلاف منابع و تقسیم بودجه میان نهادهای وابسته به خود برای فرهنگ سازی جهت فرزندآوری ندارند. کافی است این بچه را زمین بگذارند تا آرام شود: هر چه هست از قامتِ ناسازِ بی اندام ماست.